Morgunblaðið - 17.10.1986, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1986
Raunvísindastofnun HÍ 20 ára:
Traust í sessi á alþjóð-
legum vettvangi vísinda
UM þessar mundir er 75 ára afmælis Háskóla íslands
minnst. Ein af stærstu stofnunum hans á einnig merkisaf-
mæli, en það er Raunvísindastofnun Háskólans, er komið
var á fót fyrir 20 árum. Stofnunin minnist tvítugsaf-
mælisins með útgáfu kynningarrits og þátttöku í „opnu
húsi“ HI nk. sunnudag, 19. október.
í kynningarritinu er rakin saga
stofnunarinnar. Þá er starfsemi
og skipulag stofnunarinnar kynnt,
en meginefni ritsins er lýsing á
öllum helstu verkefnum, sem unn-
ið er að á stofnuninni um þessar
mundir. Kennir þar margra grasa
enda fræðasviðin fjölbreytileg.
Ritinu er ætlað að veita fróðleiks-
fúsum almenningi innsýn í
rannsóknarverkefnin. Ritið er
ríkulega skreytt myndum úr sögu
og starfi og af verkefnum á stofn-
uninni. Aðalritstjóri er Leó Krist-
jánssin, jarðeðlisfræðingur.
í „opnu húsi“ verða verkefni
kynnt með veggsjöldum og mynd-
um. Þá verða sýnd rannsóknar-
tæki og tölvubúnaður. Starfs-
menn stofnunarinnar verða
viðstaddir og munu útskýra og
svara spumingum gesta. Kynning
Raunvísindastofnunar verður á
þremur stöðum á háskólalóðinni.
Meginsýningin verður í aðalhúsa-
kynnum stofnunarinnar við
Dunhaga, næst Háskólabíói.
Reikni fræði verður kynnt í að-
setri hennar í gömlu íoftskeyta-
stöðinni við Suðurgötu og
jarðfræði í jarðfræðahúsi HÍ, sem
áður hýsti Atvinnudeild HÍ. Húsin
verða opin frá kl. 10.00 til 18.00.
Myndasýning er nefnist „Spegil-
brot af rannsóknum", verður í
húsakynnunum við Dunhaga.
Sex fyrirlestrar verða fluttir,
Jarðskjálftamælar I húsi Raunvisindastofnunar
stofnuninni. Þannig eru um 40
stöðugildi á fjárlögum hennar, en
auk þess einn til tveir tugir
manna, sem fá greidd laun af
styrkjum og öðrum sértekjum.
Hins vegar hafa nær allir kennar-
ar Raunvísindadeildar á ofan-
greindum sérsviðum, 30 að tölu,
rannsóknaraðstöðu á stofnuninni,
en um 40% af starfsskyldu há-
skólakennara tekur til rannsókn-
arstarfa.
Magnús Magnússon, prófessor
var forstjóri Raunvísindastofnun-
ar fyrsta áratuginn. Stjómarfyrir-
komulagi var breytt 1975 og síðan
hefur stjómarformaður stofnun-
arinnar verið í forystu fyrir hana.
Þorkell Helgason, prófessor,
gegnir nú því starfi en Elísabet
Guðjohnsen er framkvæmdastjóri.
í ritinu segir að husnæðisekla
sé helst til stofnuninni fjötur um
fót, en þrátt fyrir að ekki hafí
verið veitt íjárveiting fyrir nýjum
stöðum við stofnuna sl. áratug,
hefur starfsliði þó fjölgað því unnt
hefur verið að afla innlendra og
erlendra styrkja til starfseminnar.
Þessi vöxtur hefur valdið miklum
húsnæðisþrengslum og þar við
bættist að núverandi hús við Dun-
hagann þarfnast mikilla viðgerða
og endurbóta.
fræði, ásamt tölvufræði og
stærðfræði, ásamt stærðfræði-
legri eðlisfræði.
Hlutverk Raunvísindastofnun-
ar er einkum að vera vettvangur
gmndvallarrannsókna og er hún
eina rannsóknastofnunin hérlend-
is, sem sinnir slíkum rannsóknum
á viðkomandi fræðasviðum. Auk
þess em stundaðar nytjarann-
sóknir í allríkum mæli, segir í
kynningarritinu.
Annars vegar em starfsmenn
stofnunarinnar ráðnir beint hjá
Hús Raunvísindastofnunar við Dunhaga
allir í stofu 158 í húsi VRII við
Hjarðarhaga: Páll Theódórsson,
eðlisfræðingur, flytur fyrirlestur
kl. 11.00 er nefnist „Kjamorka,
kjamorkuslys og geislamengun".
Kl. 13 flytur Bjami Ásgeirsson,
lífefnafræðingur, fyrirlestur um
líftækni, kl. 14 flytur Reynir Ax-
elsson, stærðfræðingur, fyrirlest-
ur um fáguð hreyfikerfí, kl. 15
talar Páll Einarsson, jarðeðlis-
fræðingur, um Suðurlands-
skjálfta, kl. 16 ræðir Einar H.
Guðmundsson, stjameðlisfræð-
ingur, um undraveröld vetrar-
brautanna og að lokum kl. 17
talar Níels Oskarsson, jarðfræð-
ingur, um eldgos og uppmna
andrúmsloftsins. Efnafræðingar
stofnunarinnar verða einnig með
gjöminga í Háskólabíói kl. 15 á
sunnudag.
Upphaf Raunvísindastofnunar
má rekja til 50 ára afmælis HÍ
árið 1961, en þá gaf Bandaríkja-
stjóm háskólanum peningagjöf er
veija skyldi til byggingar yfir
rannsóknir á sviði raunvísinda.
Með viðbótarframlagi úr ríkissjóði
og fé frá Happdrætti Háskólans
var reist hús við Dunhaga í
Reykjavík. Á miðju ári 1966 stað-
festi þáverandi menntamálaráð-
herra, Gylfí Þ. Gíslason, reglugerð
um Raunvísindastofnun HÍ, og
tók hún til starfa í umræddu húsi
í október fyrir réttum 20 ámm.
Raunvísindastofnun leysti af
hólmi Eðlisfræðistofnun HÍ, sem
starfað hafði frá 1958 undir for-
ystu Þorbjöms Sigurgeirssonar,
prófessors. Raunvísindastofnun er
skipt í rannsóknastofur eftir
fræðasviðum, sem em: eðlisfræði,
efnafræði, jarðfræði þar með talin
landafræði, jarðeðlisfræði, m.a. á
sviði háloftarannsókna, reikni-
Raunvísindastofnun kaupir leysigeislatæki:
Rannsóknir mínar gætu leitt
til nýrra tegunda af leysum
-segir Ágúst Kvaran, eðlisefnafræðingur við Raunvísindastofnun
NÝLEGA festi Raunvísinda-
stofnun Háskóla íslands kaup
á leysigeislatæki og er kostnað-
ur þess áætlaður fimm milljónir
króna. Fyrsti hiuti tækisins er
komin til landsins og er kostn-
aður hans um tvær milljónir
króna. Vísindasjóður greiddi
kostnaðarverð fyrsta hlutans
að hálfu og mun verða sótt
aftur í þann sjóð varðandi fjár-
mögnun á næstu hinum tveimur
hlutum tækisins sem væntan-
legir eru á næstu tveimur ánun
til landsins, að sögn Ágústs
Kvaran, sérfræðings f eðlis-
efnafræði við Raunvísinda-
stofnun. Tækið verður m.a. til
sýnis í „opnu húsi“ HÍ á sunnu-
dag.
Leysir er tæki, sem sendir frá
sér mjóa og einlita ljósgeisla,
ýmist sem samfellt ljós eða sem
aflmikla púlsa. Leysigeisla má
nota til margvíslegra ólíkra hluta,
svo sem í geislaplötuspilara, til
lækninga, við gerð þrívíddar-
mynda og sem vopn sbr. stjömu-
stríðsáætlun. Helsta notkun
aflmikilla leysa er þó við grund-
vallarrannsóknir á sviði efna- og
eðlisfræði. Áhrif orkuríkrar leysi-
Jón Pétursson, sérfræðingur f fjóseiginleikum fastra efna, og
Ágúst Kvaran, sérfræðingur f eðlisefnafræði, standa hér við hið
nýja leysigeislatæki, sem Raunvfsindastofnun hefur eignast
- UtaÖt'SCRÉ!
<*.SKSÓXH«* 1 «4»*T**m*
geislunar á efni er nýtt til að afla
skilnings á innri gerð og eiginleik-
um efnisins. Tækið sendir frá sér
allt að 10 Megavatta ljóspúlsa og
ér fyrirhugað að nota leysinn m.a.
til litrófsmælinga, sem byggja á
ljósgleypingu efna. Hin mikla
orka leysipúlsa gerir mögulegar
gleypimælingar efna, sem ekki er
unnt að framkævma með öðrum
geislagjöfum. Ásamt því að geisl-
inn er einlitur veldur þetta því að
útgeislunin, sem fylgir í kjölfar
gleypingarinnar, er sérstaklega
auðgreinanleg. í leysum er ljós-
geislinn samþjappaður þannig að
á meðan venjulegar ljósaperur
innihlada alla liti og dreifír ljósinu
í allar áttir, þá er leysiljósið með
einn ákveðin lit og sendir það í
eina átt, að sögn Jóns Pétursson-
ar, sérfræðings í ljóseiginleikum
fastra efna við Raunvísindastofn-
un.
„Ég er nú að skoða efni sem
hugsanlega eru nothæf sem leysi-
gjafageislar sjálf og gætu þessar
rannsóknir leitt til nýrra tegunda
af leysum," sagði Ágúst um eigin
rannsóknir. „Eg starfa í nánu
sambandi við Nottingham háskól-
ann í Englandi og jafnframt er ég
í sambandi við Rutherford rann-
sóknarstofuna í Oxford og fyrir-
tækið Oxford Lasers, sem er
einmitt að reyna að framleiða
leysa með þessum efnum sem við
höfum verið að rannsaka," sagði
hann að lokum.
Þeir Ágúst og Jón munu báðir
koma til með að nota leysigeisla-
tækið við rannsóknir sínar og
voru þeir sammála um að brýn
þörf hefði verið á því hér við HÍ.