Morgunblaðið - 06.12.1986, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulitrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Augiýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Samningsmál opin-
berra starfsmanna
Fjármálaráðherra hefur
lagt fram á Alþingi frum-
varp til laga um kjarasamn-
inga opinberra starfsmanna,
sem er mjög athyglisvert,
bæði fyrir aðdraganda þess,
það er vinnulag við undirbún-
ing frumvarpsins, og efnisat-
riði. Frumvarpið er árangur
samstarfs fjármálaráðuneyt-
is, Sambands íslenzkra sveit-
arfélaga og viðkomandi
stéttarfélaga, það er Banda-
lags starfsmanna ríkis og
bæja (BSRB), Launamála-
ráðs ríkisstarfsmanna innan
Bandalags háskólamanna
(BHMR) og Bandalags kenn-
arafélaga (BK). Það eitt að
ná svo víðtækri samstöðu við
frumvarpsgerð af þessu tagi
er sérstakt fagnaðarefni.
Tvenn lög hafa gilt um
kjarasamninga opinberra
starfsmanna. Annarsvegar
lög um kjarasamninga BSRB.
Hinsvegar lög sem ná til
BHMR og BK. Samkvæmt
hinum fyrri lögunum fer
BSRB með umboð til þess að
gera aðalkjarasamning við
íjármálaráðuneytið fyrir
hond aðildarfélaga, en þau
annast sjálf gerð sérkjara-
samninga. BSRB hefur
heimild til að gera allsheijar-
verkfall í þeim tilgangi að
knýja á um gerð aðalkjara-
samnings. Samsvarandi
heimild er ekki í þeim lögum
er fjalla um samningsgerð
BHMR og BK.
Annmarkar á núverandi
skipan samningamála opin-
berra starfsmanna hafa
komið æ skýrar í ljós. Agrein-
ingur hefur verið uppi um
túlkun á lögunum, bæði í
verfalli BSRB 1984 og í máls-
meðferð í málum BHMR fyrir
Kjaradómi. Heildarsamtök
opinberra starfsmanna hafa
og farið fram á lagabreyting-
ar í þá veru, að samnings-
og verkfallsréttur verði flutt-
ur til einstakra aðildarfélaga.
Helztu breytingar, sem
þetta samkomulags- og
stjómarfrumvarp felur í sér,
frá gildandi lögum, eru þess-
ar:
* 1) Umboð til samnings-
gerðar er ekki bundið við
heildarsamtök. Hvert stéttar-
félag ríkis- eða bæjarstarfs-
manna, er uppfyllir tiltekin
skilyrði, getur verið óháður
samningsaðili, hvort heldur
það er innan heildarsamtaka
eða ekki.
* 2) Heimild til verkfalls,
sem bundin var við BSRB,
færist samkvæmt frumvarp-
inu til einstakra stéttarfé-
laga. Ríkisstarfsmenn í
stéttarfélögum, sem ekki
hafa verkfallsrétt samkvæmt
gildandi lögum, öðlast þann
rétt, samkvæmt frumvarp-
inu.
* 3) Horfið er frá því að
sérstök kjaradeilunefnd
ákveði hvaða ríkisstarfsmenn
hafí vinnurétt í verkfalli. Þess
í stað verður annarsvegar
birtur tæmandi listi yfir þau
störf, sem undanþegin eru
verkfalli, og hinsvegar gert
ráð fyrir undanþágum til að
fírra neyðarástandi.
Samkvæmt hliðarfrum-
varpi eru sett skýrari ákvæði
en nú gilda um þá aðila, sem
undanþegnir eru verkfalls-
rétti. Þessar undanþágur eru
einkum við það miðaðar, að
framkvæmdavald ríkisins
lamist ekki vegna hugsan-
legra átaka um kjaramál. Nú
hafa verið stigin skref, sem
taka mið af tíu ára reynslu.
Þau verða vonandi til þess
að draga úr ágreiningi um
framkvæmd verkfalla opin-
berra starefsmanna.
í ljósi þeirrar kjarasáttar,
sem gerð var í febrúarmánuði
líðandi árs og leitt hefur til
verulegrar hjöðnunar verð-
bólgu og aukins stöðugleika
í íslenzku atvinnu- og efna-
hagslífí, þeirrar jákvæðu
viðleitni, sem fulltrúar laun-
þega og vinnuveitenda sýna
við samningaborðið þessa
dagana og þess samkomulags
um frumvarp um kjarasamn-
inga opinberra starfsmanna,
sem Þorsteinn Pálsson fjár-
málaráðherra hefur nú lagt
fram á Alþingi, má ljóst vera,
að ný viðhorf og heilbrigðari
ríkja í þjóðfélaginu.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
í prentun síðasta þáttar féll á
einum stað niður smáorðið en.
í bréfi Baldurs Jónssonar átti
að standa þessi málsgrein: „Ekki
kann ég annað en það sem flest-
ar orðabækur hafa, mynd,
andlitsmynd, en er það ekki
nóg?“ Þarna hafði sem sagt fall-
ið niður orðið en, þar sem Baldur
ræddi um íslensk orð fyrir por-
tret(t).
Þá tekur til máls Leó M. Jóns-
son í Reykjavík:
„Þýðingar eru vandasamar
þótt ekki komi til þess að þýð-
andanum verði orðs vant. Það
verður oft þegar tækni á hlut
að máli.
Fyrir skömmu þurfti ég að
þýða ýmis tækniorð sem varða
endurvarp frá gervihnöttum. Á
ensku nefnist þetta m.a. „satill-
ite television", „satillite trans-
mission", „satillite broadcast-
ing“ o.s.frv. Um er að ræða
móttöku sendinga frá jörð,
mögnun þeirra og endurvarp til
móttöku og frekari dreifingar
annars staðar á jörðu.
Það sem um er að ræða er
að sendingar geta verið margs
konar, ekki endilega myndir eða
tal eða hvort tveggja, heldur
einnig tölvuboð, morse, sími
o.s.frv.
Til að gera langt mál stutt
þá legg ég til að þetta fyrirbæri
verði nefnt „geimvarp" og meina
að sendingum, hvers eðlis sem
er, sé geimvarpað. Finnst mér
orðið ekki þurfa frekari skýr-
ingu, t.d. að geimvarpað sé
með gervihnetti. Allt geimvarp
fer um gervihnetti, það segir sig
sjálft.
Hvað fínnst þér um þetta orð
yfir það sem ríða mun yfir innan
skamms?
Með kveðju."
Umsjónarmaður hefur að vísu
ekkert vit á þeirri tækni sem í
bréfínu getur, en honum virðist
orðið geimvarp gott, sbr. út-
varp, sjónvarp o.fl. þess háttar.
Annars vísar hann málinu tii
ykkar, hvers og eins.
★
Mér þykir sem þoimynd og
miðmynd eigi um þessar mund-
ir í vök að veijast. Nokkrum
sinnum hef ég í þessum þáttum
reynt að halda uppi vöm fyrir
þær systur í þeirri von að þeim
mætti forða frá því að umhverf-
ast í eina allsheijar ómynd.
Skal nú enn bregða fyrir þær
skildi.
Þegar áhrifssögn stýrir einu
saman þolfalli, eins og t.d. sögn-
in að venja, er vandinn við
myndun þolmyndar harla lítill. í
þolmyndarsetningu snýst andlag
(þolfall) upp í frumlag (nefni-
fall). Dæmi: Ég var vaninn á
þetta. í germynd hins vegar:
Hann vandi mig á þetta. En
jafnvel í svona einföidum sam-
böndum má nú sjá og heyra
ómyndina: Það var vanið mig á
þetta. Reyndar hef ég ekki séð
eða heyrt: * Mig var vanið á
þetta. En heyrt hef ég sagt: Það
var barið mig og það var rekið
hann út, í staðinn fyrir: ég var
barinn, hann var rekinn út.
Myndun þolmyndar er ekki
alveg eins einföld, þegar sama
sögnin stýrir tveimur mismun-
andi föllum. Tökum t.d. sögnina
að færa. Hún stýrir bæði þágu-
falli (persónunnar) og þolfalli
(hlutarins): Hann færði mér
matinn upp á herbergi. í þol-
myndinni nú breytist andlag
persónunnar (þágufallið) ekki,
en andlag hlutarins (þolfallið)
snýst upp í nefnifall: Mér var
færður maturinn upp á her-
bergi. Ekki: * Mér var fært
matinn o.s.frv.
Hlymrekur handan kvað:
I Moskvuboig lá ég í munaði
svo miklum að fæsta það grunaði.
Mér var maturinn færður,
hvorki morkinn né flærður,-
og vodka úr barámum bunaði.
366. þáttur
Og enn vil ég andæfa því orð-
færi sem heyra má í útvarps-
fréttum, þegar sagt er að „lagt
hafí verið á ráðin“ um eitthvað.
Það var nefnilega ekkert lagt á
ráðin, heldur voru ráðin lögð
á. Undirskilið er á hvað ráðin
voru lögð.
Miðmyndin skal hafa sitt t í
endann. Beija sik>beijask>-
beijast, ekki beijas, eins og nú
má sjá og heyra. Enda þótt mið-
myndin tákni oftast það sem
menn gera við sjálfa sig (þeir
klæddust) eða hvor við annan
(þeir börðust), þá getur hún
hæglega haft þolmyndarmerk-
ingu. Fer ekki illa á því, dæmi:
Þetta byggist á því o.s.frv. En
það versnar í því, þegar germynd
er hér sett í staðinn: Samkomu-
lagið byggir á því o.s.frv. í stað
byggist (= er byggt) á því o.s.
frv.
Ég gagnrýndi fréttamann í
sjónvarpi fyrir að segja í ýmsum
tilbrigðum að frystihús opnaði
eða lokaði. í stað þess væri það
opnað eða því lokað eftir atvik-
um. Þakksamlega skal þess
getið að litlu síðar sagði sami
fréttamaður að markaður hefði
opnað dymar (eða dyr sínar).
Enda þótt myndmálið sé ekki
með glæsilegasta móti, er þetta
samt mjög í áttina, stórum betra
en * markaðurinn opnaði, í
merkingunni var opnaður eða
opnaðist.
★
Salómon sunnan sendir þætt-
inum limru með veggjuðu rími
(í 1., 2. og 5. línu, eins og f limr-
unni héma að framan):
í stað þess að hamfletta hanana
eða Kðggva af fflunum ranana
hákarlasporða
ég hakkaða borða
og bláhvalaspik í stað banana.
Arnarflug:
Ríkisábyrgð vænt-
anleg í næstu viku
AGNAR Friðriksson fram-
kvæmdastjóri Arnarflugs segist
vona að gengið verði frá ríkis-
ábyrgð á lán fyrir Amarflug í
byijun næstu viku. Vonast hafði
verið eftir að ríkisábyrgðin kæmi
til afgreiðslu um síðustu mánaða-
mót en það hefur tafist af ýmsum
ástæðum.
Agnar sagði að Amarflug hefði
þurft að uppfylla ákveðin skilyrði
áður en ríkisábyrgðin fengist. Það
hefði tekið lengri tíma en gert var
ráð fyrir og afgreiðsla málsins því
tafíst.
í rekstraráætlun sem gerð var í
júní síðastliðnum var gert ráð fyrir
að 60-70 miljón króna tap yrði á
rekstri Amarflugs á árinu, og sagði
Agnar að sennilega væru þær áætl-
anir nærri lagi. Þó millilandafíug
félagsins hefði gengið vel í sumar
og haust hefðu aðrir rekstrarþættir
ekki gengið eins vel og eins hefði
reynt mikið á fyrirtækið þegar stór-
ar upphæðir, eins og væntanlega
ríkisábyrgð, vantaði í reksturinn.
Sjálfstæðisflokkur Norðurlandi vestra:
Sjö ný nöfn á listanum
KJÖRDÆMISRÁÐ Sjálfstæðis-
flokksins í Norðurlandskjör-
dæmi vestra gekk á aukafundi
sínum á Sauðárkróki frá fram-
boðslista flokksins og var listinn
samþykktur samhljóða. Sjö ný
nöfn eru á listanum að þessu
sinni.
Listann skipa:
1. Pálmi Jónsson frá Akri, alþingis-
maður.
2. Vilhjálmur Egilsson,
Reykjavík, hagfræðingur Vinnu-
veitendasambands íslands.
3. Karl Sigurgeirsson, Hvamms-
tanga, framkvæmdastjóri.
4. Ómar Hauksson, útgerðar-
maður, Siglufírði.
5. Adolf Bemdsen, Skagaströnd,
oddviti.
6. Ingibjörg Halldórsdóttir,
Siglufírði, læknaritari.
7. Elísabet Kemp, Sauðárkróki,
hjúkrunarfræðingur.
8. Júlíus Guðni Antonsson, Þor-
kelshóli, bóndi.
9. Knútur Jónsson, Siglufirði,
framkvæmdastjóri.
10. Séra Gunnar Gíslason,
Glaumbæ, fyrrverandi alþingismað-
ur.
Sjö ný nöfn eru á framboðslista
flokksins í kjördæminu, en eins og
komið hefur fram neituðu þeir Páll
Dagbjartsson, sem áður skipaði
þriðja sæti listans og Ólafur Óskars-
son að taka sæti á listanum.