Morgunblaðið - 26.03.1987, Síða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. MARZ
Þau eru ekki að
um neitt!
biðja
eftírÁsdísi
Skúladóttur
í síðustu viku barst mér bréf frá
| Landssamtökum þroskahjálpar og
Öiyrkjabandalagi íslands. Þar í var
hefti sem nefnist „Hver kýs hvað?“
með upplýsingum um stöðu mála
og helstu áherslur í málefnum fatl-
aðra og bréf með spumingum til
frambjóðenda. Ég settist niður með
plöggin og hugsaði eitthvað á þá
leið hvort þau myndu nú skjóta
yfir markið í kröfugerð eins og oft
er nauðsynlegt til þess að á sé hlust-
að. Þó vissi ég harla vel að það
hefur svo sannarlega ekki verið
háttur fatlaðra í baráttu sinni fyrir
réttlætinu.
Ég las heftið allt vandlega yfir
og spumingalistann sem með
fylgdi. Að lestrinum loknum
skammaðist ég mín fyrir hugrenn-
ingar mínar. Eg sá að nú sem oft
áður eru þau ekki að biðja um
neitt. Þau era einungis að biðja um
það enn og aftur að fá að njóta
grundvallarmannréttinda í samfé-
laginu og þess að farið sé að lögum.
Lágmarks lífsgæði
★ Þau fara fram á að staðið verði
við fjárveitingar til Fram-
kvæmdasjóðs fatlaðra sam-
kvæmt lögum um málefni
fatlaðra.
★ Þau biðja um að fötluð böm fái
þjálfun og kennslu við hæfi í
uppeldis- og menntastofnunum.
★ Þau fara fram á að fötluð ung-
menni eigi þess kost að fá
þjálfun og kennslu eftir að
grannskóla lýkur.
★ Þau fara fram á að eiga kost á
húsnæði við hæfí.
★ Þau fara fram á að starfsgeta
fatlaðra sé nýtt ogþeim sé sköp-
uð aðstaða til starfa sjálfum sér
til heilla og samfélaginu til
gagns.
★ Þau fara fram á að komast leið-
ar sinnar um mannvirki og
útivistarsvæði.
★ Þau fara fram á að staðið verði
við það loforð að öryrkjar njóti
samsvarandi fyrirgreiðslu við
kaup á bifreið og var fyrir tolla-
lækkunina 1986.
★ Þau fara fram á að þjónusta
við fötluð böm og aðstandendur
þeirra verði bætt í víðtækum
skilningi.
★Þau fara fram á að flýtt verði
endurskoðun á almannatrygg-
ingakerfínu.
Of stutt skref
Það var sannarlega gleðiefni þeg-
ar lög um málefni fatlaðra gengu
í gildi og margur horfði bjartari
augum til framtíðarinnar. Enda fór
það svo að mikil hreyfíng komst á
þessi mái í upphafí og það skal
metið sem vel hefur verið gert af
hálfu opinberra aðila og svæðis-
stjóma. Hitt er annað mál að það
er óralangur vegur að því markmiði
sem lögin setja.
En um markmið þeirra segir svo
m.a. í 1. gr.: „Markmið þessara
laga er að tryggja fötluðum jafn-
rétti og sambærileg lífskjör við aðra
þjóðfélagsþegna og skapa þeim
skilyrði til þess að lifa eðlilegu lífí
og hasla sér völl í samfélaginu þar
sem þeim vegnar best...“ Það er
auðvelt að skilja vonbrigði fatlaðra
og aðstandenda þeirra þegar litið
er til framkvæmda laga um málefni
fatlaðra. Það er líka auðvelt að taka
undir afdráttarlausa kröfu þeirra
um að staðið verði við þau loforð
sem þau fela í sér.
Linnulaus barátta
Eins og sjá má af framantöldu
er af mörgu að taka þegar rætt er
um úrbætur í málefnum fatlaðra.
En mig langar sérstaklega til að
minnast á það erfíða hlutverk sem
foreldrar og aðstandendur fatlaðra
bama og unglinga standa andspæn-
is. Vinnuálag þessa fólks er ólýsan-
legt.
í ágætri grein sem Ásta B. Þor-
steinsdóttir skrifaði í Morgunblaðið
21. þessa mánaðar era aðalþættir
þessa máls raktir á mjög skýran
hátt. En hún segir m.a. í grein
sinni: „Meir en 400 fatlaðir bíða
eftir úrræðum í húsnæðismálum.
Foreldrar fatlaðra bama era marg-
ir hveijir að kikna undir því álagi,
líkamlegu og andlegu, sem því fylg-
Ásdís Skúladóttir
*
„Eg sá að nú sem oft
áður eru þau ekki að
biðja um neitt. Þau eru
einungis að biðja um
það enn og aftur að fá
að njóta grundvallar-
mannréttinda í sam-
f élaginu og þess að
farið sé að lögum.“
ir að annast mjög fatlað bam fram
á fullorðinsár. Urræði, svo sem
skammtímavistun fyrir fötluð böm,
sem veitt gætu fjölskyldum þeirra
stutta hvíld era því miður af alltof
skomum skammti."
Þessi stutta setning felur í sér
mikinn sannleik og er neyðaróp um
þjónustu sem þarf að koma á í
ríkari mæli og það nú þegar. For-
eldrar fatlaðra bama sem ekki fá
nema lítinn stuðning geta ekki sagt
og segja ekki einn daginn: „Nú er-
um við orðin uppgefín og getum
ekki meir.“ Nei, foreldramir beijast
áfram þar til orkuforðinn er búinn.
Oft er fjölskyldan öll komin á fé-
lagslega heljarþröm.
Þennan þátt er einfaldlega hægt
að leysa með því að veita meira
fjármagni í skammtímavistir og
I sambýli og skapa samhliða þær
ytri félagslegu aðstæður sem þarf
til að létta álagið sem þessar fjöl-
skyldur búa við.
Smánarblettur
í bréfí því sem ég minntist á í
upphafi er m.a. spurt á þennan
veg: „Vissir þú að sumir fatlaðir
og íjölskyldur þeirra lifa lífí sem
þú gætir ekki hugsað þér fyrir þig
og þína fjölskyldu?" Þessarar
spumingar er ekki spurt að ástæðu-
lausu og það þarf t.d. ekki langan
starfstíma á félagsmálastofnun til
að uppgötva þann sannleik. Ég
ætla hér einungis að nefna eitt lítið
peningadæmi. Ef þú ert öryrki færð
þú í bætur á mánuði 22.523 kr.
Lífeyrirv/75%örorku kr. 7.371
Full tekjutrygging kr. 10.801
Heimilisuppbót kr. 4.351
Samtals kr. 22.523
Mundir þú vilja lifa af þessum
tekjum? Eða ætti ég kannski að
orða spuminguna á þennan veg:
Gætir þú lifað af þessum tekjum?
Þessar tölur era smánarblettur á
samfélagi sem kennir sig við lýð-
ræði, jöfnuð og siðmenningu. Að
afmá hann með öllu er fyrst og
fremst spuming um pólitískan vilja
þeirra sem stjóma.
Höfundur er félagafræðingur við
Félagsmálastofnun Kópavogs og
skipar þriðja sæti G-tistans í
Rcykjaneskjördæmi.
Gildi stangveiði
á laxi og silungi
Frá Meðalfellsvatni í Kjós.
eftír Einar
Hannesson
Allir sem veiðiskap stunda era
sammála um að það sé hressandi
endumæring og gleði sem fylgi
þeirri iðju, að fara með veiðistöng.
Þeim tómstundum er því vel varið,
sem menn eyða við ár og vötn. Það
sama má vissulega segja um ýmsa
aðra holla þætti útivera, sem menn
iðka í frítíma sínum. Auk þess að
vera hvíld frá amstri daganna.
Rík veiðigleði
Skoðun þessa um ágæti veiði-
skapar má sjálfsagt rekja til þeirrar
góðu hreyfíngar, spennu og eftir-
væntingar, sem grípur veiðimann-
inn, auk ánægjunnar við að njóta
náttúrafegurðar. Þá eykur það
einnig gildi veiðiferðar að vera í
glöðum hópi góðra félaga. Eftir-
máli veiðiferðar er oft ekki síður
skemmtilegur, þ.e. að rifja upp með
frásögn af velheppnaðri veiðiferð í
íjölskylduranni eða öðrum vinahópi
að vetrinum. Þá er silungsveiðin
góð fjölskylduskemmtun.
20% landsmanna
stunda stangveiði
í könnun sem Félagsvísinda-
stofnun Háskólans gerði 1981 á
tómstundaiðju landsmanna, kom í
ljós að um 20% íslendinga stunduðu
stangveiði meira eða minna reglu-
lega. Þeir sem svöraðu spuming-
unni játandi stunduðu stangveiði
frá 2—22 daga á ári. Rúmlega
helmingur þeirra stunduðu einungis
| silungsveiði, tæplega 17% eingöngu
laxveiði og um 26% bæði lax- og
Við laxveiðar í Elliðaánum undir
brúnni á þjóðvegi.
„Þeim tómstundum er
því vel varið, sem menn
eyða við ár og vötn. Það
sama má vissulega
segja um ýmsa aðra
holla þætti útiveru, sem
menn iðka í frítíma
sínum.“
silungsveiði. Flestir veiðimenn
stunduðu veiðar með einhveijum
öðram, þ.e. fjölskyldumeðlimum
eða vinum, vinnufélögum, eða tæp-
lega 80%.
Helstu annmarkar við að stunda
stangveiði töldu tæplega 50% vera
tímaskort, en bara 4,5% gáfu upp
að kostnaðurinn væri of hár. Af
úrtaki þeirra sem svöruðu í þessari
könnun Félagsvísindstofnunar vora
um 67% launþegar, atvinnurekend-
ur vora um 21% og um 3% blandað.
Mikil verðmæti
Margt sem fylgir veiðiskapnum
er unnt að meta til Qár. En annað,
svo sem vægi hans fyrir manninn
sjálfan sem stundar stangveiði, er
erfítt að verðleggja, enda mælistika
til þess vart fyrir hendi. Sumir segja
að þessi þáttur sé ómetanlegur.
Áugljóst er þó, að miklir Qármun-
ir era í þessari grein útilífsiðkunar
bæði hvað varðar tæki og búnað
veiðimannsins, ferðir, gistingu og
fæðiskostnað. Þá er ótalið veiðileyf-
ið, sem er mjög breytilegt hvað
verð snertir. Gildir það ekki síst í
sambandi við hvar veiðiskapurinn
fer fram og á haða tíma sumars.
Þannig getur kostnaður við eina
stöng á dag í silungsveiði verið frá
hundraðum króna og upp í tvo tugi
þúsunda, ef um dýrari laxveiðileyfí
er að ræða.
Breiður þjóðfélags-
hópur í veiðinni
Því er oft haldið fram, að aðeins
Qársterkir aðilar geti stundað lax-
veiði á stöng hér á landi. Það má
segja að þetta sé að hluta til rétt,
ef dýrastu veiðileyfí era sýnd. En
á hinn bóginn stenst það ekki al-
mennt, vegna þess að svo þjóð-
félagslega séð er sá hópur breiður
þar sem era íslenskir stangveiði-
menn, sem laxveiði iðka.
Að þessu tilefni má minna á til
samanburðar ýmislegt annað en
veiðiskap sem menn taka sér fyrir
hendur í frítíma sínum, tímabundið
eða á ársgrandvelli. Athafnir sem
þeir eru tilbúnir að borga töluvert
fyrir, án þess að það sé haft á orði,
að aðeins efnaðir menn geti leyft
sér slíkt.
Stangveiddur lax
á 5.300 krónur
í athugun sem höfundur greinar
þessarar gerði á leigutekjum 21
laxveiðiár víðsvegar um land árið
1985, kom í ljós að meðaltalsverð
á hveijum veiddum laxi í heild í
öllum þessum ám var 5.300 krónur
til veiðieigenda. Lögð var til grand-
vallar þessum útreikningi meðal-
veiði á ári á tíu áram frá
1976—1985, sem ætla verður að
gefí nokkuð rétta mynd af árlegri
veiði í fyrrgreindum ám. Lægsta
verð á meðaltalslaxinum í einstök-
um ám var 1.600 krónur, en hæsta
verð um 8.100 krónur.
Á þessu má sjá, að verðmæti
laxveiðihlunninda er býsna hag-
stætt, hvað varðar laxveiði á stöng.
Má segja að verðið hafí verið um
fímmfalt betra en meðalverð á net-
veiddum físki fyrrgreint ár og er
þá miðað við krónuverð á laxi. Þá
á eftir að draga frá kostnað við
netaveiðina frá téðri fjárhæð. Er
því munurinn í raun enn meiri.
Laxveiðiárnar
3.800 km á lengd
Til nánari fróðleiks um íslensku
laxveiðiámar má geta þess, að
líklegt er, að heildarlengd beggja
bakka þeirra sé um 7.600 km á
lengd. Hér er um gróft mat á þessu
að ræða, sem tekur í heild til um
102 vatnakerfa sem ná til 134 lax-
veiðiáa. Hins vegar má gera ráð
fyrir, að heildarlengd allra lax- og
göngusilungsáa í landinu muni vera
um 11 þúsund km séu báðir bakkar
taldir. Þá era ótalin hundrað sil-
ungsvatna, stór og smá, víðsvegar
um land. Það er því yfirleitt rúmt
um veiðimennina við ámar og vötn-
in okkar.
Sem fyrr greinir, verður niður-
staðan sú þegar skoðuð er lauslega
heildarlengd íslensku laxveiðiánna,
að hún sé um 3.800 km. Hins veg-
ar er lengd þess hluta þeirra, sem
laxinn kemst um, líklega nálægt
1.900 km eða 50% af heildarlengd
þeirra. Hlutfall þetta er breytilegt
eftir landshlutum. Þannig er það
hagstæðast í Reykjavik og Reykja-
neskjördæmi, eða 74% af heildar-
lengd laxveiðiánna, en lægst á
Norðurlandi. eystra og á Vestfjörð-
um, 35% í hvoram landshluta.
Mikill munur er á lengd einstakra
vatnsfalla, eins og eðlilegt er. Sama
gildir um meðallengd straumvatna
í landshlutum. Þannig er hún mest
á Norðurlandi eystra, eða 59 km,
en minnst á Reykjanesi, 8 km.
Meðallengd er hins vegar 28 km á
landinu í heild.
| Nú styttist óðum í sjóbirtings-
veiðina, en veiðitíminn hefst 1.
apríl. Flestir laxveiðimenn eru
Iíklega þegar búnir að tryggja sér
veiðileyfí á næsta sumri, því flestum
leyfum er ráðstafað með mjög góð-
um fyrirvara. Hins vegar er auðvelt
að komast í silungsveiði mjög víða
í stöðuvötnum hér og þar um landið.
Handbækur Landssambands veiði-
félaga, „Vötn og veiði", era mjög
gagnlegar fyrir þá, sem stefna í
silungsveiði í sumar.
Höfundur er skrifstofustjóri
VeiðimAIastofnunar.