Morgunblaðið - 09.10.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1987
Yíðtækt alþjóðlegt sam-
konuilag er forsenda sigl-
ingaleiðar á norðurslóðum
— sagði Eyjólfur
Konráð Jónsson
Hér fer á eftir erindi, sem
Eyjólfur Konráð Jónsson, for-
maður utanríkismálanefndar
Alþingis, flutti á ráðstefnu um
siglingaleið á norðurslóðum, sem
haldin var í gær:
Tækniframfarimar hafa verið
svo gífurlegar að menn sem komn-
ir eru yfir miðjan aldur botna lítt
í því öllu saman, nema þeir sem
beinlínis stunda vísindin og starfa
á þessum sviðum. Tunglferðir þóttu
með ólíkindum fyrir nokkrum ára-
tugum. Nú eru þær fortíðarfyrir-
bæri, sem menn nenna varla að
tala um, hvað þá að stunda. Sigling-
ar í gegnum ís, undir ís og jafnvel
á honum eru hins vegar nægilega
gamalt fyrirbæri til að við leikmenn
skiljum það og teljum okkur bæra
að taka þátt í umræðunni. Og sjálf-
ur varð ég strax spenntur þegar
mér voru kynntar þær hugmyndir,
sem hér eru til umræðu, og sló til
að taka þátt í henni. Mér var þá
samstundis úthlutað því verkefni
að ræða um stríð og frið á norður-
slóðum.
Engum orðum þarf að því að
eyða að gífurleg hernaðaruppbygg-
ing hefur átt sér stað í norðurhöfum
og nú óttast þjóðimar við hin nyrstu
höf að þrýstingur á þær kunni að
vaxa, en ekki minnka, ef tekst að
draga úr þunga þeim, sem hvílt
hefur á Mið-Evrópu. Hinu er heldur
ekki að ieyna að eitthvert mesta
víghreiður veraldarsögunnar er
beinlínis á þeirri siglingaleið sem
hugmyndir eru um að opna upp á
gátt. Sú staðreynd kemur óhjá-
kvæmilega inn í umræðuna og ótal
spumingar vakna, herfræðilegar og
pólitískar, efnahagslegar og á sviði
umhverfísvemdar. Þeim verður
ekki svarað í stuttu máli og heldur
ekki löngu. Þær verða fremur vakt-
ar en þeim svarað.
Fyrsta og augljósasta staðreynd-
in er sú, að meginhluti siglingaleið-
arinnar mun liggja um sovésk höf,
„Mare Sovetica", Rússar gætu því
lokað henni þegar í stað ef til átaka
drægi. En hver væri ávinningur
þeirra af því að koma með ein-
hveijum hætti til móts við aðra í
alþjóðasamvinnu t.d. með því að
draga mjög úr hemaðarumsvifum
á norðurhöfum og gera þessa sam-
vinnu þannig að veruleika. Ljóst er
að af því gætu þeir haft gífurlegan
efnahagslegan ávinning og hann
skortir þá nú fyrst og síðast. En
eru þeir af stjómmálalegum og
hemaðarlegum ástæðum reiðubúnir
að opna hafnir sínar og jafnvel sam-
gönguleiðir á landi suður og vestur
á bóginn? Því geta engir nema þeir
svarað — og kannske enginn þeirra
nema þá fyrir sjálfan sig. En um-
ræðan er vakin.
Eins og fyrri daginn mun risa-
veldin tvö hafa megináhrif á þróun
heimsmála og hermála og þá ekki
síst umhverfis Norðurpólinn. Og þó,
þriðji efnahagsjötuninn er að rísa
úr híði sínu og hann lætur mái á
borð við þetta áreiðanlega til sín
taka ásamt Japönum. Ég er nýkom-
inn heim úr ferð allrar utanríkis-
málanefndar Alþingis til Evrópu-
bandalagsins og Evrópuþingsins og
eftir þá för er ég sannfærður um
það að landamæri Vestur-Evrópu-
landa verða brotin niður og 320
milljón manna menningarþjóðir
renna saman í eina efnahagsheild.
Þannig ætti mannskæðum átökum
þessara þjóða í aldaraðir að vera
lokið í eitt skipti fyrir öll og fram-
farir að verða meiri en áður hefur
þekkst.
Auðvitað fylgjast valdamenn
Ráðstjórnarríkjanna náið með þess-
ari þróun — eða nánast byltingu —
enda þegar komið á samband
bandalagsins við þá og Comecon.
Ekki getur hjá því farið að þeir
geri sér grein fyrir að þeir verði
með einhveijum hætti að taka þátt
í efnahagssamkeppninni ef Sov-
étríkin eiga ekki að dragast enn
lengra aftur úr. En hvemig? Því
hljóta þeir að velta fyrir sér og
vonandi komast þeir að réttri niður-
stöðu. Hitt ættu þeir einnig að sjá
í hendi sér, að ógn sú sem Rússum
hefur í langri fortíð stafað af átök-
um sem oftar en ekki áttu upptök
sín í deilum, valdabaráttu og þjóð-
rembingi í Vestur-Evrópu er ekki
lengur fyrir hendi, Evrópubanda-
lagið hefiir rutt henni úr vegi.
Þróun alþjóðamála hefur á síðast
liðnum hálfum öðrum áratug orðið
með þeim ólíkindahraða að ekki er
að furða að menn hafi ruglast svo-
lítið í ríminu. Ef tekið er dæmi sem
íslendingar þekkja best er það auð-
vitað á sviði hafréttarins, sem beint
kemur inn í þessa umræðu. Frá
1972—1976 færðist yfírráðaréttur
okkar yfir auðlindum hafsins um-
hverfis landið úr 12 sjómflum í 200
mflur, en sú víðáttu efnahagslög-
sögunnar var þá orðin alþjóðalög í
raun, „de facto" vegna aðgerða
strandríkja og þriðju Hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna sem
ýmsir hafa síðar nefnt merkustu
alþjóðaráðstefnu sögunnar því að
þar var ráðið til lykta yfirráðum
a.m.k. tveggja þriðju hluta jarðar-
kringlunnar með samkomulagi og
samningum án þess að nokkur al-
varleg átök yrðu né atkvæðagreiðsl-
ur fyrr en á lokadegi ráðstefnunnar.
Þá hafa íslendingar og Norð-
menn með tveim merkum samning-
um 1980 og 1981 náð samkomulagi
um sameign og samnýtingu í 200
sjómflna efnahagslögsögu Jan May-
en, nú er fjallað um hafsbotnsrétt-
indi íslendinga, Dana / Færeyinga
á Hatton-Rockall-svæðinu og vænt-
anlega koma Bretar meira en verið
hefur inn í þá umræðu. Ákveðið er
að íslendingar, Norðmenn og Danir
fyrir hönd Grænlendinga hafi sam-
starf um að tryggja hafsbotnsrétt-
indi landanna á svæðinu vestan
Noregs og austan íslands og Græn-
lands. Loks hafa íslendingar helgað
sér 350 sjómílna hafsbotnsréttindi
Reykjaneshrygg.
Um þetta hefði engan dreymt
fyrir hálfum öðrum áratug. En hér
má til gamans geta þess að þegar
umræðurnar urðu hvað líflegastar
um hafsbotnsréttindi utan 200
mílna undir lok Hafréttarráðstefn-
unnar æxlaðist það svo að sendi-
nefndir Sovétríkjanna og íslands
hittust á nokkrum fundum og náðu
þær samkomulagi um það að ef um
Belgrað, Reuter.
HUNDRUÐ háskólanema gripu
til aðgerða á lóð Títógraðs-
háskólans til að mótmæla slæmu
skólafæði. Hefur verið efnt til
aðgerða um land allt af sama
tilefni að undanfömu, að sögn
blaðsins Borba í Belgrað.
Að sögn blaðsins tóku um 800
væri að ræða neðansjávarhryggi
skyldi eðliieg framlenging land-
grunns einskorðast við 350 mflur.
Þetta var síðan mótmælalaust fellt
inn í Hafréttarsáttmálann og eru
nú alþjóðalög. Rússamir voru
svolítið grimmdarlegir við okkur
fyrst, töldu okkur víst vera með
stórveldadrauma því að við ætluð-
um að teygja okkur suðureftir öllu
Atlantshafi. En þegar við settum
upp sakleysissvip, sögðum ekkert
vera fjær okkur og spurðum bara
hvað við mættum fara langt féll
allt í ljúfa löð.
Þótt þetta sé sagt til gamans
sýnir það hvað getur gerst þegar
menn tala saman. Norðurleiðin
verður vart alþjóðaleg siglingaleið
í náinni framtíð nema um málið
náist víðtækt alþjóðlegt samkomu-
lag, sem ýmist beint eða óbeint
tengist hagsmunum á sviði efna-
hags og öryggis þjóðanna. Og því
nefni ég Hafréttarráðstefnu SÞ að
mig langar að varpa fram þeirri
hugmynd um að málið yrði haldin
ráðstefna þar sem fylgt yrði fundar-
sköpum þeim, sem vel gáfust á
Hafréttarráðstefnunni. Þátttakend-
háskólanemar þátt í aðgerðunum í
Títógrað, sem er í suðvesturhluta
landsins. Aðalkrafan var um betra
skólafæði en tækifærið notað til að
minna á gamlar kröfur um betri
íþróttaaðstöðu og um rannsókn á
fjárreiðum skólans.
Fyrir mánuði efndu á annað þús-
Eyjólfur Konráð Jónsson
„Norðurleiðin verður
vart alþjóðaleg sigl-
ingaleið í náinni
framtíð nema um málið
náist víðtækt alþjóðlegt
samkomulag, sem ýmist
beint eða óbeint tengist
hagsmunum á sviði
efnahags og öryggis
þjóðanna. Og því nefni
ég Hafréttarráðstefnu
SÞ að mig langar að
varpa fram þeirri hug-
mynd um að málið yrði
haldin ráðstefna þar
sem fylgt yrði fundar-
sköpum þeim, sem vel
gáfust á hafréttarráð-
stefnunni.“
ur gætu hins vegar orðið miklu
færri en á henni, en þó líklega flest-
ar þjóðir eða þjóðasamtök á
norðurhvelinu eða þær sem þess
æsktu.
Ég sagði áðan Ráðstjómarríkin
mundu hafa mikinn efnalegan hag
af því að þessi draumur rættist, en
það munu flestar eða allar aðrar
þjóðir einnig hafa og örugglega all-
ar _ Atlantshafsbandalagsþjóðimar
og ísland er ekki lítið inni í mynd-
inni eins og aðrir hafa gert hér
grein fyrir. Ég held að batnandi
hagur fólks um heim allan og bætt
menntunar- og menningarskilyrði
sé leið til að tryggja heimsfrið og
viss er ég um það að bættar sam-
göngur og margháttuð samskipti
er önnur leið að markmiðinu. Þetta
eru auðvitað engin ný sannindi. Það
væri ekki nýjung þótt risaveldin
sjálf hæfu viðræður um norðurleið-
ina. Jafnvel þegar kalda stríðið var
í frostmarki tóku þær upp samstarf
á sviði geimvísinda og geimferða —
og er ég þá aftur kominn til tungls-
ins sem ég byijaði á. Þau samskipti
voru ekki síður viðkvæm af örygg-
isástæðum en umræður um norður-
leiðina eru nú og þau voru vel fallin
til að draga úr spennu. Það held
ég að stóraukin og opin efnahags-
samskipti sem fylgja munu fram-
kvæmd hugmyndarinnar sem til
umræðu er gætu líka orðið. Að
minnsta kosti fæ ég ekki í fljótu
bragði séð hvemig glæstar vonir
þjóða Ráðstjómarríkjanna um bætt
lífskjör við hraða nýtingu auðlegðar
Síberíu vegna alþjóðlegs samstarfs
ættu fremur að glæða hemaðar-
anda en friðarvilja.
und námsmanna til mótmælaað-
gerða í Sarajevo. Kröfðust þeir
betra fæðis og betri aðbúnaðar á
garði skólans. Svo slæmt er ástand-
ið við skólann að mörghundmð
námsmenn, sem kaupa sér fæði í
mötuneyti skólans, hafa fengið
matareitrun undanfamar vikur.
og Dani (vegna Grænlands og e.t.v. Færeyja), að þjóðimar helgi sér hafsbotnssvæðið í sameiningu.
Ljósu fletimir innan svæðisins mundu örugglega falla til einhvers ríkjanna eftir reglum 76. gr. Hafrétt-
arsáttmálans, en dökku fletirnir sýna spildur þar sem enn hefur ekki verið nægilega athugað hvort
ríkin gætu helgað sér í sameiningu. Þau kynnu þó að gera það við nánari skoðun og þar með væri
öllum norðurslóðum lokað.
Júgóslavía:
Námsmenn mótmæla lélegu skólafæði