Morgunblaðið - 09.10.1987, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBF.R 1987
Menningarlíf í Tékkóslóvakíu — Zdenek Urbánek:
„Er hrifnari af höfundum, sem
skrifa í samræmi við æviferil sinn“
Viðmælandi hans:
Kjell Olaf Jensen
Zdenek Urbánek er
ekki einungis einn af
merkari rithöfundum
Tékkóslóvakíu, heldur
hefur hann einnig skrifað
bókmenntagagnrýni í
formi ýtarlegra ritgerða,
meðal annars um James
Joyce, og hann hefur þýtt
verk Shakespeares á
tékknesku. Auk alls þessa
er hann óvenjulega við-
felldinn maður. Hið
einasta, sem ómögulegt
reyndist að fá hann til
að tala um, eru hans eig-
in bækur.
Zdenek Urbánek, þú hefur verið
afar hvassyrtur í gagnrýni þinni á
Milan Kundera; hvað veldur því?
Það er vegna þess, að ég trúi
ekki einu einasta orði af því, sem
hann skrifar. Kannski af því að
ég þekkti hann persónulega hér
áður fyrr, kannski af því að ég
hafði kynnzt Ijóðum hans, sem
hann orti upp úr 1950. Núna seg-
ist hann hafa verið alveg óþekkt
skáld — en í raun og veru var
hann mjög vel þekktur; hann vann
til margra bókmenntaverðlauna
ríkisins í Tékkóslóvakíu. Meðal
annars sem hann orti þá var lof-
kvæði um Stalín og um aðra
flokksleiðtoga. En það er að sjálf-
sögðu einungis lítill hluti af
verkum hans . . .
Þú hefur meira dálæti á öðrum
rithöfundum?
Ég hef til dæmis meira dálæti
á Ludvik Vaculík — hann hefur
að minnsta kosti ekki ort lofkvæði
til Stalíns; eiginlega hefur hann
ekki ort lofkvæði um neinn. Tref-
ulka, sem er náinn vinur Kunder-
as, heldur því fram, að við Tékkar
skiljum Kundera ekki, segir að
hæðnin hjá honum og hið fárán-
lega í verkum hans fari fyrir ofan
garð og neðan hjá okkur — en
auðvitað vitum við um allt þetta.
Milan Kundera hófst handa við
að útbúa sér nýja sjálfsævisögu
eftir að hann hvarf yfir landamær-
in til Vesturlanda, og það er saga
full af ósannindum. Hann hefur
einnig fellt burt heilmörg atvik og
segir öðruvísi frá aðstæðum heldur
en þær voru — það versta er, að
hann hefur útskýrt brottför sína
frá Tékkóslóvakíu með því að
segja, að allir sem einhvem tíma
hittu hann hérlendis og töluðu við
hann, hafi orðið fyrir barðinu á
lögreglunni og hafi jafnvel mátt
búast við að lenda í fangelsi. Öllum
héma í Tékkóslóvakíu ofbýður
slíkur helber þvættingur. engum
hefur verið gert hið minnsta til
miska fyrir að hafa haft eitthvert
samband við Milan Kundera. Það
er auðvitað til fólk, sem fór fyrir
fullt og allt frá Tékkóslóvakíu af
því að það kunni ekki við sig hér-
lendis, og það er svo sem allt í
lagi með það. En Milan Kundera
bjó til einhveija allt aðra sögu um
þetta; og þannig er hann líka sem
rithöfundur.
Hvaða bækur hans falla þér
ekki í geð?
Mér líkaði ekki „Bók hláturs og
gleymsku", en ég ákvað samt að
lesa hana. Ég þekkti fyrri bækur
Kunderas. Eftir það sagði ég við
sjálfan mig, að ég væri búinn að
fá nóg af þessum rithöfundi — það
er svo margt annað að lesa.
En hvað er það nákvæmlega, sem
er að bókum Kunderas?
Hér í Tékkóslóvakíu hafa menn,
bókmenntagagnrýnendur og bók-
menntafræðingar, reynt að setja
fram gagnrýni á einstök atriði —
það er að því er virðist erfílt að
greina á milli persónu og verks —
en ég álít að Kundera sé algjör
uppgerðar rithöfundur. Annars
vegar heldur hann því fram, að
hann sé að skrifa um atvik, sem
hann hafí mátt reyna í eigin lífí
og hafí haft djúpstæða þýðingu
fyrir þróun hans; hins vegar skrif-
ar hann svo um þá hluti og
kringumstæður, sem standa alls
ekki í neinu sambandi við það, sem
hann hefur reynt í lífínu. í „Bók
hláturs oggleymsku “ skrifar hann
um atburði í Tékkóslóvakíu án
þess að sýna minnsta snefíl af
raunverulegum skilningi á því lífí,
sem við lifum hér.
Hann gefur sem sagt ranga
mynd af lífinu í Tékkóslóvakíu?
Já, það verð ég að segja, jafn-
vel þótt þeir Tékkar séu auðvitað
til, sem hafa dálæti á Kundera.
En þessir lesendur virðast samt
vera í hópi þeirra óbókvísu,
menntasnauðu manna sem loks
hafa látið ginnast til að trúa því,
að þeir skilji vitræna bók.
En er annars nokkuð nema gott
eitt um það að segja, að menn séu
neyddir til að víkka sjóndeildar-
hring sinn?
Að vísu ekki, en í þessu tilviki
er bara um að ræða þykjustu-
menntahneigð, menntasnobb.
Lesendum fínnst þeir ekki til-
neyddir að hafast neitt að eða lesa
eitthvað eftir að hafa lokið við
bókina. Menn geta lokið bókinni í
sálarró og lagt hana frá sér án
nokkurra örðugleika. Og það er
vegna þess, að Kundera sjálfur
hefur ekki fundið til neinnar
ábyrgðar gagnvart sannleikanum.
Milan Kundera er einn af þeim
rithöfundum, sem móta siðferðis-
lögmál persóna sinna út frá öðrum
staðli heldur en sínum eigin. Hann
er demiurg eða goðumlíkur heims-
hönnuður, sem á sinn kuldalega
og hæðnislega hátt skapar heim
söguhetja sinna að geðþótta. Að-
ferð, sem ber vott um uppgerð í
menntalegu tilliti.
Vaculik er aftur á móti rithöf-
undur af allt annarri gerð — hann
upplifír sjálfur líf og æviferil sögu-
hetja sinna. Líf þeirra verður til
við þær sömu siðferðislegu kring-
umstæður og höfundurinn lifír við.
Hið sama á við um Konwicki,
pólska rithöfundinn, sem samdi
skáldsöguna „Litlu heimsslitin“. í
tékkneskum bókmenntum get ég
bent á Josef Skovrecky og bók
hans „Sagan um tæknifræðing
sálarinnar“ — þar er einnig um
skáldsögu að ræða, þar sem höf-
undurinn er sjálfur viðstaddur og
þá ekki bara sem einhver upp-
diktuð söguhetja, heldur er þar
með sinni vitund, sinni ábyrgð, til
staðar í öllu lífshlaupi söguhetja
sinna.
En þótt til séu aðrar aðferðir
við að skrifa skáldverk, þá verður
það þó ekki til þess að gera að-
ferð Milans Kundera „6gilda“?
Það er rétt, að þær bókmenntir
sem Kundera skapar, eru bara
einn möguleikinn meðal annarra;
hann er svo sem ekki óhugsandi.
En ég kýs þó fremur aðra mögu-
leika með tilliti til þess veruleika,
sem einkennir Tékkóslóvakíu nú á
tímum.
í grein sinni „Rómantík kúgun-
arinnar“ skrifar Philip Roth, að
ritverk eftir höfunda í kúguðum
þjóðlöndum séu yfírleitt allt of
hátt skrifuð, sökum þeirrar ró-
mantíkur kúgunarinnar sem ríkti
hér. Hann lætur svo ummælt, að
við í þessum löndum séum tekin
Gatnamót Reykjanesbrautar og Njarðvíkurvegar. Fjær á myndinni má sjá stórvirkar vinnuvélar rífa
upp gamla veginn sem greinarhöfundur telur að nota hefði átt áfram.
Umferðarmá! í Eeykjavík,
Mosfellsbæ og Njarðvík
Fjölmennt var á fundi í Mosfellsbæ þar sem ríkið var krafið um
úrbætur í vegamálum.
eftir Amór Ragnarsson
Umferðarmál og umferðarmenn-
ing eru alltaf mikið til umraeðu
hérlendis og ekki að ástæðulausu.
íslendingar eru önnur mesta bílaþjóð
í heimi, aðeins Bandaríkjamenn eiga
fleiri bíla miðað við mannflölda. í
fyrra var metár í bílainnflutningi og
nú er svo komið að þegar hafa verið
fluttir inn á þessu ári fleiri bflar en
allt árið í fyrra. Skv. nýjustu tölum
bendir allt til að 10 hver landsmaður
kaupi sér nýjan bfl á þessu ári. Ég
hefí undanfarin 10 ár búið utan höf-
uðborgarsvæðisins og ver æ lengri
tíma dag hvem í að komast til vinnu
í höfuðborginni. Sú tímaaukning er
eingöngu innan Reykjavíkursvæðis-
ins og kemur þar tvennt til. Annars
vegar miklu fleiri bflar á götunum
og hins vegar hin gífurlega aukning
götuvita sem orðið hefír á undan-
fömum ámm. Talandi um götuvita
þá er ég undrandi á því hve forráða-
menn umferðarmála hérlendis em
hrifnir af þessari tegund hjálpartæk-
is til að stjóma umferðinni.
Það var ekki mín ætlan að rakka
niður þá menn sem stjóma umferð-
inni og vegauppbyggingu landsins.
Þar er margt vel gert en einnig
margt sem miður fer eins og geng-
ur. Af mínum götum get ég t.d. nefnt
breikkun Kringlumýrarbrautar þar
sem ein akreinin er notuð til að taka
við umferð úr Kópavoginum. Það
fannst mér vel gert.
Þá var ég n\jög ánægður með
breikkun Skógarhlíðar (gatan sem
liggur framhjá slökkviliðsstöðinni).
Hefðbundið ástand í Skógarhlíð síðdegis.
Hins vegar hefði þurft að breikka
götuna örlítið meira þannig að hægt
hefði verið að hafa tvær akreinar til
suðurs og losa um þann tappa sem
myndast alltaf síðdegis þar sem
Skógarhlíð og Vatnsmýrarvegur
liggja saman.
Tilefni þess að ég settist niður er
reyndar enn ekki komið á blað hjá
mér, en það em trúlega ekki margir
sem verða mér sammála — allavega
ekki Mosfellsbúar. Það vakti mikla
furðu hjá mér hve margir tóku þátt
í kröfugöngu þeirra Mosfellsbúa fyr-
ir nokkru þar sem þeir fóru fram á
við ríkið að þeir leggðu nýjan veg
framhjá aðalbyggðarkjama bæjar-
ins, að byggð yrðu undirgöng undir
veginn og settir götuyitar. Ég tel að
Mosfellsbúar eigi að líta sér nær.
Það hlýtur að vera eitthvað að í
skipulagi þessa bæjarfélags. Af
hveiju á ríkið að standa straum af
þessum kostnaði? Hefur þessi vegur
ekki legið þama í áratugi. Var ekki
hægt að skipuleggja þetta unga
byggðarlag þannig að þessi vegur
yrði ekki dauðagildra fyrir íbúana?
Það má segja að það sé auðvelt að
vera vitur eftirá en allavega held ég
að Mosfellsbær eigi að standa straum
af þessum kostnaði. Hvað sem öðru
líður þá fannst mér skondin frétt
Dagblaðsins Vísis nokkrum dögum
eftir hina fræknu för íbúanna þegar
sagði frá þvl að Lögreglan hefði
stöðvað 3 bfla fyrir of hraðan akstur
á þessum vegarkafla og þeir voru
allir íbúar Mosfellsbæjar.
Mig langar einnig að minnast á
vegaframkvæmdir á Suðumesjum,
nánar tiltekið í Ytri-Njarðvík. Þegar
flugstöð Leifs Eiríkssonar var tekin
í gagnið var lagður nýr vegur ofan
Njarðvíkur og Keflavíkur. Vegur
þessi kostaði ómældar flárhæðir og
ef ég tók rétt eftir var þessi vegur
að mestu eða öllu leyti greiddur úr
sjóðum Bandaríkjanna. Það vakti því
fiirðu mína, og margra annarra sem
ég hefi leitað álits hjá, hvemig geng-
ið var frá gatnamótum vegarins í
Ytri-Njarðvík. Hafa þeir sem þama
réðu aldrei heyrt talað um slaufur í
vegaframkvæmdum?
Eg held að þama hafí orðið stór-
slys í vegaframkvæmdum sem eiga
eftir að kosta mörg stór umferðar-
slys. Ég spyr: Af hveiju mátti ekki
nota gamla veginn áfram sem liggur
í þægilegum boga út frá nýja vegin-
um inn í Njarðvík? Það þurfti ekki
einu sinni að malbika hann. Og til
að komast út úr byggðinni hefði ég
notað gamla veginn upp á völl, látið
hann koma undir nýja veginn og
tengjast aðalveginum að sunnan-
verðu. Ég er viss um að kostnaður
við að byggja eina brú hefir ekki
verið meiri en þessi hættulegu gatna-
mót sem nú eru. Auk þessa vil ég
láta þá skoðun mína í ljós að ég tel
það hafa verið mikla skammsýni
Njarðvíkinga að leyfa Hagkaup að
byggja á þeim stað sem það er. Mun
eðlilegra hefði verið að þeir hefðu
byggt sunnar, og nær Innri-Njarðvík.
Höfundur er blaðamaðurá Morg-
unblaðinu.