Morgunblaðið - 09.10.1987, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1987
37
Ný uppgötvun sálfræðinga:
Blygðunin ráðandi afl
í tilf inningalífi manna
SÁLFRÆÐINGAR eru nú fyrst
að átta sig á þvi, að blygðunin
er mjög ríkjandi og sterk tilfinn-
ing, sem á einhvern hátt hefur
sloppið við kastljós vísindanna
þangað til nú.
Sérhver manneslq'a þekkir blygð-
unina, en hluti af ástæðunni fyrir
því, að svona erfíðlega hefur geng-
ið að henda reiður á henni, er, að
hún hefur fallið í skuggann af rann-
sóknum á sektartilfínningunni. Það
er einnig snúið að mæla blygðunina
og erfíðara að sýna fram á tilvist
hennar en margra þeirra tilfínn-
inga, sem vísindamenn hafa rann-
sakað.
Stjórnar tjáningri
annarra tilf inninga
Komið hefur í ljós, að blygðunin
er „ráðandi tilfínning", sem hefur
áhrif á allar aðrar tilfínningar. Þró-
un hennar hefst í fyrstu bemsku
og víðtækt hlutverk hennar í mann-
legri reynslu - allt frá því að örva
til dáða til þess að kynda undir
heiftarlegar hjónaeijur - hefur ekki
verið réttilega metið fyrr en nýlega.
Mikið af þeirri vanlíðan, sem fólk
fínnur til í mannlegum samskiptum,
kann að eiga rætur að rekja til
blygðunarinnar, segja sérfræðing-
ar. Blygðunin er einnig móðir sumra
ofbeldishneigða, segja aðrir. Og að
sumra áliti getur árangur geðlækn-
ingar oltið á því, hvaða tökum
blygðunin er tekin í meðferðinni.
„Blygðunin er ráðandi tilfínning
og stjómar tjáningu annarra tilfínn-
inga,“ sagði Thomas Scheff, félags-
fræðingur við Kalifomíuháskóla,
þegar hann kynnti rannsóknar-
skýrslu um þetta efni á ársfundi
Bandaríska félagsfræðingasam-
bandsins f Chicago í síðasta mánuði.
„Hvenær sem blygðunin bærir á
sér, hindrum við fijálsa tilfínninga-
tjáningu, nema tjáningu reiðinnar,"
sagði Scheff.
Blygðunin er ólík öðrum tilfinn-
ingum, sem líða hjá við tilfinninga-
lausn eins og grát - „það er bæði
örðugt að viðurkenna hana og losna
við hana,“ sagði Scheff.
Blygðunin er einnig persónuleg-
ust allra tilfínninga - og heimulleg-
ust. „Blygðunin er sennilga ein af
örfáum tilfínningum, sem ekki em
tjáðar með svipbrigðum," sagði dr.
Paul Ekman, sálfræðingur við Kali-
fomíuháskóla og sérfræðingur í
svipbrigðatjáningu. „Einu haldbæm
merkin um blygðun birtast í því,
að viðkomandi snýr sér undan eða
hylur andlit sitt með einhveijum
hætti."
Blygðunin nær inn
í innsta sjálfið
Sérfræðingar em famir að nota
sér þessi ytri merki í rannsóknum
sínum á bömum og ungbömum - í
því skyni að komast að raun um,
hvenær blygðunarinnar verður fyrst
vart.
Sektarkenndin á venjulega rætur
að rekja til tilfínninga, sem tengj-
ast ákveðnum athöfnum, raunvem-
legum eða ímynduðum misgerðum.
Hún hefur ekki endilega í för með
sér sjálfsfyrirlitningu eins og blygð-
unin. Blygðunin nær inn í innsta
sjálfíð og er oftast skynjuð sem
gremja eða niðurlæging. Blygðunin
er í mörgum tilfellum tiltölulega
eðlileg tilfínning, en hún verður til-
fínningalega hættuleg, þegar hún
fer að setja mark sitt á gmnvallar-
hugmynd manns um, hver maður
er og hvers virði maður er.
Eðlileg blygðun getur t.d. stafað
af því, að menn verða berir að ein-
hveiju misjöfnu, þótt í litlu sé. En
sjúkleg er blygðunin orðin, þegar
sömu tilfinningar verður vart við
sérhveija aðfínnslu eða smámistök,
eða hún birtist sem undiralda í öll-
um samskiptum viðkomandi við
annað fólk vegna einhvers ætlaðs
skapgerðargalla, eins og stöðugrar
tilfínningar um að maður sé öðmm
háður.
Blygðunartilfínningin fer að
bæra á sér á öðm æviárinu, á aðal-
mótunarskeiði sjálfsvitundar bams-
ins, að sögn sálfræðinga. Þegar
bamið gerir sér grein fyrir, að það
er sérstakur einstaklingur, er það
fyrst fært um að skilja, að aðrir
miðla því tilfínningalegum skilaboð-
um. Stolt og blygðun verða til -
stolt af því að geðjast öðmm, blygð-
un af að gera það ekki.
Sálkönnuðir rekja djúpa blygðun-
artilfínningu til fyrstu bemsku - þá
hafí foreldrar ekki sýnt baminu
nógu mikla hluttekningu og at-
hygli, þegar það leitaðist við að
sýna fram á getu sína. Þegar bam-
inu fínnst sem viðleitni sín skipti
engu máli, vex það úr grasi með
þá tilfínningu, að það sé minni
máttar og enginn geti elskað það.
Getur haldist við
kynslóðum saman
Blygðunartilfínning og sjálfsfyr-
irlitning valda því, að sumt fólk
reynir að blása upp sjálfsímynd sína
með ásókn í frægð og fjáreign. Það
vonast til að geta á þann hátt sann-
fært sjálft sig um verðleika sína
og ástsæld.
„Þegar makar nota blygðunina
sem vopn, harðna hjónaeijumar svo
um munar,“ sagði Thomas Scheff
á sálfræðingaráðstefnunni í
Chicago.
Heilar Qölskyldur geta átt hlut-
deild í blygðunartilfínningu vegna
atburða eins og sjálfsmorðs eða
gjaldþrots, eða vandamála eins og
áfengissýki foreldris. Blygðunartil-
fínningin getur haldist við kynslóð-
um saman, að sögn Marilyn Mason,
fjölskylduráðgjafa í læknaháskól-
anum í Minnesota og höfundar
bókarinnar „Að horfast í augu við
blygðunina: Fjölskyldur á bata-
vegi“.
„Það verður óskráð regla hjá
fölskyldunni að tala ekki um alls
konar sársaukafulla lífsreynslu,"
sagði Mason. „Og blygðunin leiðir
til þess, að þetta fólk leitast við að
hafa hemil á tilfinningum sínum og
gerir harðar kröfur um hegðunar-
mynstur sitt.“
NÝTT hrossalqöt hækkaði um
allt að 34% til framleiðenda i
haust. Fyrir dýrasta kjötið, verð-
flokk IA (FOI), fá framleiðendur
nú 151,40 kr. Er það 38,13 kr.,
eða 33,7%, hækkun frá fyrra
verði.
Hláturinn áhrifa-
ríkasta meðalið
Af einstökum mótleilq'um gegn
blygðuninni, að því er fram hefur
komið í sumum ránnsóknum, ér
hláturinn áhrifaríkastur — að fólk
hlæi að sjálfu sér — niðurstaða sem
Freud komst að á sínum tíma. í
rannsókn Suzanne Retzinger, nem-
anda Scheff, losnaði það fólk, sem
Verðflokkum var breytt við verð-
lagninguna. Inn kom nýr flokkur
IC, þannig að I verðflokkur er nú
í þremur hlutum í stað tveggja.
Fyrir kjöt í verðflokki IB (FOII) fá
framleiðendur nú 128,70 kr. (33,2%
hækkun) en 109,39 kr. (13,2%) fyr-
gat hlegið að eigin frásögnum af
reynslu sinni af niðurlægingu og
gremju, samstundis undan oki
blygðunarinnar.
Einnig getur fólk linað á blygð-
unartilfinningum, ef því tekst að
gangast opinskátt við þeim fyrir
öðrum og finnast jafnframt, að það
sé virt af viðkomandi en ekki dæmt.
(International Herald Tribune)
ir kjöt í verðflokki IC (FOIIO, TRI
og UHI). Kjöt f II verðflokki (HRI
og TRII) er verðlagt til bænda á
87.50 kr. (14,8%), verðflokkur III
(HRII) á 70,01 (13,2%) og verð-
flokkur IV (HRIII og HRIII0) á
59.51 kr. (13,7% hækkun).
Allt að 34% hækkun á hrossakjöti
INNSTUNG ULAMPINN
Lítill, skrítinn verðlaunalampi á aðeins 593 krónur.
Lausn á lýsingarvanda.
Stundum þarfbirtu án þess að alltsé uppljómað með „venju-
legri“ lýsingu.
INNSTUNGULAMPINN er tilvalinn í barnaherbergið, í forstofuna
og í svefnherbergisganginn. Á nóttunni lýsir hann upp gangana
í fyrirtœkinu.
INNSTUNGULAMPINN endist von úr viti og eyðir sáralitlu
rafmagni.
INNSTUNGULAMPINN var valinn lampi ársins '86 í Noregi og
hlaut hin virtu vestur-þýsku IF 87 hönnunarverðlaun fyrir að
leysa þessi lýsingarvandamál á stórkostlega hagkvœman og
öruggan hátt.
Hann er samþykktur af Rafmagnseftirliti ríkisins og fœst í
öllum helstu raftœkjaverslunum landsins.
BRÆÐURNIR
(M OKMSSON HF
Lágmúla 9 sími: 38820