Morgunblaðið - 09.10.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1987
JfatgmifclafeUÞ
Otgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 55 kr. eintakið.
Frelsi
handa Tíbet
Ræða Mikhails Gorbachev í Múrmansk:
Óráðsían er glæpsamleg
— norðurhveli friðarsvæði
Um þessar mundir eru 37
ár liðin frá því að Kínveij-
ar lögðu Tíbet undir sig. Síðan
hefur markvisst verið unnið
að því að uppræta menningu
og trú landsmanna. 1959 varð
trúarleiðtogi Tíbeta, Dalai
Lama, að flýja land og fékk
þá leyfí til að setjast að í ná-
grannaríkinu Indlandi. Hefur
hann búið þar síðan með því
skilyrði, að hann hefði ekki
afskipti af málum í Tíbet eða
beitti sér ekki gegn yfírráðum
Kínverja þar. Áður en Dalai
Lama fór frá Tíbet höfðu orðið
þar blóðugar óeirðir. Nú segja
Kínveijar, að uppþotin í Tíbet
megi rekja til þess, að Dalai
Lama var nýlega í Banda-
rílq'unum og þar hafí hann flutt
hvatningarorð um frelsi til
handa Tíbet, sem stuðnings-
menn hans hafí síðan gripið á
lofti.
Kínverskum yfírvöldum er í
mun að festa þá skoðun sem
víðast í sessi, að það sé að
fyrirlagi Dalai Lama, sem
Tíbetar ráðist á lögreglustöðv-
ar og andmæli kínversku valdi.
Ráðamenn í Peking vilja ekki
láta það spyijast, að almenn-
ingur, alþýðan í Tíbet, rísi
gegn kínverskri drottnunar-
stefnu. Það fellur illa að þeirri
ímynd, sem Kínveijar hafa
reynt að ávinna sér á alþjóða-
vettvangi, að í ljós kemur að
þeir líta á Tíbet eins og ný-
lenduherra nýlendu sína eða
lénsherra lén sitt. Þótt Dalai
Lama hafí enn mikil áhrif í
Tíbet sem andlegur og verald-
legur höfðingi, dugar
kínverskum stjómvöldum ekki
að skella skuldinni á hann ein-
an. í Tíbet er að bijótast fram
áralöng óbeit á kínversku
hernámi.
í efnahagsmálum og að
sumu leyti í mannréttinda- og
þjóðfélagsmálum hafa bönd
kommúnismans verið að losna
af Kínveijum. Margt hefur
breyst í þessu fjölmennasta
ríki heims á síðustu misserum.
Tíbetar eru einangruð, af-
skekkt þjóð, og þeir eru illa
upplýstir um samtímann. Þó
hefur frelsisgolan, sem liðið
hefur yfír Kína, einnig náð upp
til hinna harðgeru flallabúa.
Hvorki menningarbylting né
önnur skipulögð útrýmingar-
iðja af hálfu Kínveija hefur
megnað að bijóta á bak aftur
hefðir eða trú Tíbeta. Atburðir
síðustu daga sýna, að þeir bíða
færis að klekkja á herraþjóð-
inni.
Fyrir utan aldalanga þörf
kínverskra höfíngja til að ráða
yfír þjóðinni, sem býr á „þaki
heimsins" í Himalajafjöllum,
sölsaði her Kínveija Tíbet und-
ir sig 1950 til að styrkja stöðu
sína gagnvart Indlandi. Milli
Indveija og Kínveija hefur
löngum verið grunnt á því
góða og hafa Tíbetar lent þar
milli steins og sleggju.
Til að vera trúir þeirri
ímynd, sem þeir hafa leitast
við að móta af landi sínu, ættu
kínverskir ráðamenn ekki að
senda hermenn og lögreglu til
Lasha, höfuðborgar Tíbets,
heldur opna landið fyrir Dalai
Lama og þeim, sem vilja hjálpa
Tíbetum að standa á eigin fót-
um. Það fer Kínveijum illa nú
á tímum að standa í sporum
nýlenduherranna.
Burt með
M’Bow
Um þessar mundir er tekist
á um það, hver eigi að
skipa stöðu framkvæmda-
stjóra UNESCO, Menningar-
málastofnunar Sameinuðu
þjóðanna. Þessi stofnun hefur
sætt harðri gagnrýni á undan-
förnum árum og hafa til að
mynda Bandaríkjamenn og
Bretar ákveðið að hætta þátt-
töku í henni. Ein helsta ástæða
fyrir óánægju með stofnunina
er framganga Mahtars
M’Bow, framkvæmdastjóra
hennar.
Hvort heldur litið er á rekst-
ur UNESCO eða stefnumótun
í þau tvö kjörtímabil, sem
M’Bow hefur veitt stofnuninni
forstöðu, er Ijóst, að ekki hefur
verið haldið vel á málum.
Framkvæmdastjórinn hefur
verið sakaður um sérgræðgi
og bruðl. Viðfangsefni stofun-
arinnar eru síður en svo öll
með þeim hætti, að unnt sé
að kenna þau við menningu.
Til að mynda hefur gætt við-
leitni til að hefta frjálsa
fjölmiðlun í nafíii UNESCO.
Eftir allt sem á undan er
gengið er forkastanlegt að
endurkjósa M’Bow. Nái hann
endurkjöri ættu íslensk stjóm-
völd að taka stefnuna út úr
UNESCO.
MIKHAIL Gorbachev leiðtogi
Sovétríkjanna hélt á fimmtudag
í síðustu viku ræðu í Múrmansk
í Sovétríkjunum sem vakið hefur
mikla athygli. Á Norðurlöndum
hefur einkum verið rætt um þá
kafla í ræðunni sem lúta að ör-
yggismálum. Annars staðar S
hinum vestræna heimi hefur
yfirlýsingum Gorbachevs um
efnahagsmál verið veitt meiri
athygli. Hér á eftir fara kaflar
úr ræðu Gorbachevs. í fyrstu
fjallar hann um efnahagsvand-
ann í Sovétríkjunum og leiðir til
lausnar honum. Síðan víkur hann
að vígbúnaðarmálum og leið-
togafundinum i Reykjavík. Að
síðustu er fjallað um hemaðar-
umsvif á norðurslóðum. Sá hluti
ræðunnar sem lýtur að efnahags-
málum er þýddur úr dagblaðinu
The Times. Aðrir kaflar eru
byggðir á þýðingu sovésku
fréttastofunnar APN.
Þegar Mikhail Gorbachev ræddi um
efnahagsmál sagði hann meðal ann-
ars:
Við skulum halda áfram að taka
ákvarðanir og beita aðgerðum sem
hvetja alla er hlutdeild eiga í hag-
kerfinu til að hugsa um spamað.
Þannig ber að túlka umbætur í
áætlanagerð og skipulagningu. Og
eitt af markmiðunum er „perestro-
ika“ [uppstokkun, umbætur — aths.
þýð.]. En við verðum einnig að
höfða til samvisku hvers og eins til
að segja óráðsíunni stríð á hendur.
Hennar gætir enn í öllum kimum
hagkerfísins og ef út í það er farið,
á hveiju samyrkjubúi og í hveiju
fyrirtæki.
Hugsið ykkur bara tapið í sam-
bandi við uppskeru og geymslu
landbúnaðarafiirða. Sama á við um
skógarhögg og byggingarfram-
kvæmdir. Það er fullljóst að allir
sem hér sitja geta án hiks talið upp
tylft slíkra dæma um skipulags-
leysi. Það er ekki hægt að sætta
sig við hversu glæpsamlega eyðslu-
söm og hóflaus við erum. Við
verðum að gera okkur grein fyrir
þessu og breyta bókstaflega öllu í
iandinu til batnaðar.
Deyfð, tregða og kæru-
leysi
Þegar okkur hefur lærst að vera
hagsýn og komið hefur verið reglu
á framleiðsluna þá mun hagkerfið
bera ríkulegan ávöxt. Ekki mun þá
lengur reynast nauðsynlegt að eyða
milljörðum rúbla í endumýjun. Þá
verður hægar komið auga á kosti
„perestroika". Ekki þarf heldur að
tíunda þau slæmu áhrif sem eyðslu-
semi hefur á siðferðisþrek manna.
Ef eyðslusemin verður brotin á bak
aftur þá verður siðferðislegt um-
hverfí okkar sem við lifum, vinnum
og hvflumst í miklu mun heilbrigð-
ara;
Á það ætti að leggja áherslu,
félagar, að með efnahagsúrbótun-
um er þjóðfélagið komið á afdrifa-
ríkt umbótaskeið.
í samtali við framkvæmdastjóra
námufyrirtækis í Múrmansk í gær
sagði ég að við sem sætum í Æðsta
ráðinu litum svo á að komið væri
að tímamótum í endurskipulagning-
unni. Árangur þessa sögulega
viðburðar er undir hæfri stjóm og
efnahagslegri leiðsögn sem og sam-
viskusemi vinnandi fólks kominn.
Þetta eru tvö meginskilyrði. Við
skulum þvf samhæfa krafta okkar
og ganga út frá sameiginlegum
skilningi á ábyrgð okkar.
Ef eitthvað fer úrskeiðis og út-
koman verður óvænt eða óæskileg
skulum við samt sem áður ekki
leggja árar í bát heldur reyna til
þrautar.
Samt er ástæða til að spyija
hinnar einu mögulegu marxísku,
sósíalísku og vísindalegu spuming-
ar: Hvað hefur hingað til staðið
fögmm áformum í vegi? Og svarið
er: deyfð, tregða og kæruleysisleg
viðhorf. Þegar orsakir mistakanna
hafa verið fundnar á að grípa til
réttra aðgerða til að kippa hlutun-
um í lag.
Tími stöðnunar liðinn
Að sjálfsögðu tekur langan tíma
að útrýma afleiðingum stöðnunar-
innar. Segja má að við höfum
vanist henni. Vitund okkar hefur
lagað sig að skilyrðum, kvöðum og
afleiðingum hennar. Tekjudrýging
og sníkjujífi era orðin útbreidd fyr-
irbrigði. Ég held það sé ekki ofmælt
að segja að tími stöðnunar hafi
verið mörgum mjög dægilegur.
Margir sakna enn þeirra tíma.
Þessu verðum við að gera okkur
grein fyrir. Því þetta er raunvera-
leikinn. Og við verðum í athæfi
okkar að taka tillit til þessa vera-
leika.
Að skilja raunveraleikann þarf
aftur á móti ekki að þýða að maður
sætti sig við hann og leyfi hlutunum
að ganga sinn vanagang. Að sjá
og skilja er einungis fyrsta skrefíð,
og nauðsynlegt skilyrði þess að ein-
hveiju verði breytt. Einungis með
hjálp efnahagslegra og félagslegra
aðgerða í anda opnunarstefnunnar
(glasnost) og með því að auka al-
mennar, stjómmálalegar og menn-
ingarlegar kröfur tekst að vinna
bug á öllum vanda . Árangurinn
mun þá sjást best á bættu siðferði
þjóðarinnar og betri þegnlegri vit-
und hennar. Leiðir sósíalismans og
Oblomovs [þekktur iðjuleysingi úr
skáldsögu Goncharovs — aths. þýð.]
fara ekki saman — við skyldum
gera okkur skýra grein fyrir því.
Almennt séð, J)á vex „perestro-
ika“ ásmegin. Öllum er skylt að
leggja hönd á plóginn. Ég vil leggja
á það enn frekari áherslu: að það
er einungis fyrir eigin framtak sem
áætlunum verður hrandið í fram-
kvæmd. Það verða engin og það
geta engin kraftaverk orðið. Éin-
ungis fyrir eigin tilverknað fáum
við klætt líf okkar nýjum búningi.
Þetta er svar mitt.
Félagar, hver og einn skyldi líta
á stöðu mála í sínu héraði í ljósi
sameiginlegs átaks, og með verk-
efni „perestroika" í heild sinni í
huga. Ég hefi þegar minnst á vinnu-
framlag ykkar. Við kunnum svo
sannarlega að meta það. En ég
ætla einnig að gagnrýna nokkur
atriði.
Fyrst af öllu: Þið búið langt í
norðri. Yfirbragð íbúanna er sér-
stakt, verkefnin era sérstök og öll
skilyrði til að leysa þessi verkefni
eru sérstök. Margir íbúanna í borg-
inni sælq'a til sjós, sumir óravegu.
Þessu fólki verður að veita sérstaka
aðhlynningu, félagsleg og menning-
arleg þjónusta verður að standa því
til boða.
Skortur á þjónustu
Þvf vildi ég benda á hversu hæg-
fara framkvæmir í húsnæðismálum
eru. Afleiðingin er sú að húsnæðis-
ekla er tilfinnanleg einkum meðal
sjómanna. Ástandið hefur eitthvað
batnað að undanfömu. Samt sem
áður sýna útreikningar byggðir á
gögnum frá samtökum verkafólks
að ekki er nóg að gert til að koma
málum í viðunandi horf fyrir alda-
mót. Þessu verður að breyta og
þróuninni verður að hraða.
Ekki má heldur gleyma vanda-
málum í sambandi við barnaheimili,
skóla og læknaþjónustu sem og
skorti á menningarstofnunum og
aðstöðu til íþróttaiðkunar.
Sárt var að heyra um raunir
verkamannanna í gær. Afköst Sev-
eronikel-verksmiðjunnar hafa
tvöfaldast á undanfömum sex til
sjö áram. En hvorki forstöðumaður
fyrirtækisins, né forráðamenn í
þessari iðngrein sýndu vilja til að
leysa fyrrgreindan vanda. Þeir
höfðu ekki þá siðferðisvitund eða
þann eiginleika flokksleiðtoga til
að bera að bæta stöðu verkamann-
anna sem bára hitann og þungann
af auknum afköstum verksmiðjunn-
ar. Rétt einu sinni vék félagsleg
þjónusta fyrir löngun manna til að
hrifsa það sam í næst. Þess vegna
getum við ekki annað en reiðst
Vladimir Yermakov og öðram félög-
um er við heyram réttmætar
kvartanir á borð við: „það er engin
aðstaða fyrir bömin" og „það vant-
ar dagheimili". Þetta er forkastan-
legt. Hvílíkt bjargarleysi. Þetta er
fullkomið ábyrgðarleysi.
Vendipunktur í
Reykjavík
í ræðu sinni vék Gorbachev einn-
ig að ástandi í alþjóðamálum. Hann
sagði ný og mannúðlegri viðhorf
vera að ryðja sér til rúms í alþjóða-
stjómmálum. Hann sagðist einnig
fagna samkomulaginu sem náðst
hefði um útrýmingu meðal- og
skammdrægra eldflauga. Síðan vék
Gorbachev að fundinum í Reykjavík
fyrir tæpu ári:
Leiðin til þessarar sameiginlegu
lausnar Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna var erfíð. Reykjavíkur-
fundurinn var tímamótaatburður í
þessum skilningi. Kenningar okkar
vora staðfestar í höfuðborg íslands.
Þrátt fyrir hitasóttarkenndan ótta,
efasemdaryfirlýsingar og áróður,
þar sem hrópað var að allt hefði
mistekist, tóku atburðimir á sig þá
mynd sem mótuð var í Reykjavík.
Þetta staðfestir að það mat var
rétt sem við létum í ljós 40 mínútum
eftir að fundinum lauk á dramatísk-
an hátt eins og þið munið.
Reykjavík var í raun vendipunkt-
ur í heimssögunni sem sýndi fram
á að hægt er að bæta ástandið í
heiminum. Ástandið hefur breyst
og enginn getur látið sem ekkert
hafi gerst eftir að Reykjavíkurfund-
urinn var haldinn. Fýrir okkur var
þetta merkur atburður sem stað-
festi réttmæti þeirrar stefnu sem
við höfum valið og nauðsyn og raun-
sæi hins nýja pólitíska hugsunar-
háttar.
Enn er langt þangað til sá áfangi
sem náðist í Reykjavík verður nýtt-
ur til fulls. Og góðar horfur era
víðar en í sambandi við meðaldræg-
ar og skammdrægar eldflaugar.
Vart hefur orðið hreyfingar í þeim
málum er varða bann við kjamorku-
vopnatilraunum og brátt hefjast
umfangsmiklar viðræður um þetta
vandamál. Greinilegt er að tilrauna-
bann okkar var ekki til einskis.
Þetta var ekki auðstigið spor fyrir
okkur en það leiddi af sér kröfur
manna um allan heim um að bund-
inn yrði endir á tilraunir með
kjamorkuvopn.
Ég ætla ekki að spá fyrir um
atburðarásina. Ekki er allt undir
okkur komið. Enginn vafi leikur á
því að fyrsti árangurinn, sem náðist
á dögunum í Washington, komandi
fundur með forseta Bandaríkjanna,
getur orðið keðjuverkandi og
hrandið af stað viðræðum um lang-
dræg vopn. Einnig þyrfti að taka
fyrir hervæðingu geimsins og
margar aðrar tegundir vígbúnaðar.
Það lítur út fyrir að ástand á
alþjóðavettvangi muni breytast til
batnaðar. En ég endurtek að margt
er að varast.
Af okkar hálfu væri það ábyrgð-
arleysi að vanmeta styrk þeirrar
andstöðu sem er við þessum breyt-
ingum. Um er að ræða áhrifamikil
og árásargjöm öfl, blinduð af hatri
í garð alls sem felur í sér fram-
farir. Áhrifa þeirra gætir víða um
hinn vestræna heim en þó mest í
hópi þeirra sem þjóna hergagnaiðn-
aðinum í orði og verki og njóta
góðs af honum.
Öryg’gismál á
norðurslóðum
Félagar! í ræðu minni hér í Múr-
mansk, höfuðborg Sovétríkjanna
norðan heimskautsbaugs, er við
hæfi að skoða almenn mannleg
samskipti frá sjónarhóli norðurhluta
plánetunnar. Við teljum slíkt ekki
með öllu tilgangslaust.
Heimskautið er ekki bara Norð-
ur-íshaf, heldur einnig norðurhérað
þriggja heimsálfa: Evrópu, Asíu og
Ameríku. Þar liggja saman haf-
svæði Evrópu og Asíu annars vegar
og Ameríku og Asíu hins vegar. Á
norðurskauti era landamæri ríkja
sem tilheyra andstæðum hemaðar-
bandalögum og einnig þeirra sem
ekki eiga aðild að slíkum bandalög-
um.
Öryggi norðursins er vandamál
í Sovétríkjunum og okkur er um-
hugað um nyrðri mörk landsins.
Sagan veitir okkur dýrkeypta
reynslu. Múrmanskbúar muna vel
árin 1918, 1919 og 1942-45.
Styijaldir þessarar aldar vora
þungbær raun, einnig fyrir íbúa
Norður-Evrópu. Þeir hafa að því
er virðist komist að ábyrgri niður-
stöðu í þessum efnum. Éinmitt þess
vegna er andrúmsloftið í heiminum
móttækilegra fyrir hinum nýja
pólitíska hugsunarhætti.
Það var engin tilviljun að söguleg
ráðstefna um öryggi og samstarf í
Evrópu skyldi hafa verið haldin í
einni af höfuðborgum norðursins,
Helsinki. Einnig var einkennandi
að næsta stóra skref í þessari þróun
— fyrsta samkomulagið um að efla
gagnkvæmt traust — var stigið í
Stokkhólmi, annarri höfuðborg í
norðri. Reykjavík varð síðan tákn
vonarinnar um að kjamorkuvopn
væra ekki eilíf og manninum væri
ekki ætlað að lifa með sverð Dam-
oklesar yfir höfði sér.
Nöfnum kunnra stjómmála-
manna í Norður-Evrópu era tengd-
ar mikilvægar tillögur á sviði
alþjóðaöryggis og afvopnunar. Ég
nefni Uhro Kekkonen og Olof Palme
en dauði hans fyrir morðingja hendi
snart sovésku þjóðina djúpt. Ég
nefni Kalevi Sorsa, sem um margra
ára skeið var formaður Alþjóðasam-
bands jafnaðarmanna. Við fögnum
starfsemi alþjóðlegrar nefndar um
umhverfisvemd og þróun sem Gro
Harlem Brandtland veitir forstöðu.
í Sovétríkjunum meta menn að
verðleikum þá staðreynd að Dan-
mörk og Noregur sem era meðlimir
i
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1987
27
Þetta má ekki endurtaka sig.
Rauði krossinn:
Herferð gegn
hungri í
Eþíópíu
í NATO hafa hafnað því að erlend-
um herstöðvum og kjamorkuvopn-
um sé komið fyrir á landsvæði
þeirra á friðartímum. Þessi afstaða
hefur átt stóran þátt í því að lægja
öldumar í Evrópu.
En þetta er aðeins hluti heildar-
myndarinnar.
Á norðurhjara tvinnast saman
hagsmunir allra jarðarbúa. Heim-
skautasvæðið og Norður-Atlants-
hafið era ekki einungis „veður-
stöðvar" þar sem fæðast
hvirfilvindar og fellibyljir sem hafa
áhrif á loftslag um allan heim. Það-
an berst einnig ískaldur andardrátt-
ur norðurhjarastefnu Pentagons. í
kafbátum og í skipum er hér mikið
af kjamorkuvopnum sem hafa áhrif
á pólitískt loftslag um allan heim.
Þessi vopn geta ef út í það færi
haft áhrif á hemaðarleg eða stjóm-
málaleg átök í allt öðram heims-
hlutum.
Hervæðingin í þessum heims-
hluta verður æ umfangsmeiri.
Áhyggjur vekja fréttir þess efnis
að verði undirritað samkomulag um
útrýmingu meðaldrægra og
skammdrægra eldflauga, muni
NATO búa sig undir að hafa til
reiðu stýriflaugar á hafi og í lofti
á norðurhluta Atlantshafssvæðis-
ins. Þetta þýddi meiri ógnun við
okkur og öll lönd Norður-Evrópu.
Ný ratsjárstöð hefur verið reist
á Grænlandi en það er brot á samn:
ingum um eldflaugavamir. í
norðurhluta Kanada era gerðar til-
raunir með bandarískar stýriflaug-
ar. Fyrir skömmu mótaði ríkisstjóm
Kanada umfangsmikla áætlun um
aukinn herafla á heimskautaslóð-
um. Hemaðaramsvif Banda-
ríkjanna og NATO fara vaxandi á
svæðum sem liggja að landamæram
Sovétríkjanna í norðri. Sama má
segja um umsvif NATO í Noregi
og Danmörku.
Tillögnr í sex liðum
Sem ég er staddur hér í Múr-
mansk, á þröskuldi heimskautsins
og Norður-Atlantshafsins, langar
mig til að bjóða þeim sem yfír þess-
um svæðum ríkja til löngu tíma-
bærra viðræðna um öryggismál.
Hvemig gerum við okkur þetta
í hugarlund? Þetta gæti orðið ein-
hliða, tvíhliða eða marghliða
samstarf. Ég hef oftar en einu sinni
rætt um „hið sameiginlega heimili
okkar, Evrópu." Nútímatækni gerir
kleift að nýta heimskautasvæðið í
þágu þjóðarbúskaparins og annarra
hagsmuna í löndunum, sem ríkja á
heimskautinu, í þágu Evrópu og
mannkynsins alls. Til þess verður
fyrst og fremst að leysa þau örygg-
isvandamál sem skapast hafa.
Sovétríkin eru fylgjandi því að
veralega sé dregið úr fjandskap á
þessum slóðum. Megi norðurhjari
plánetunnar verða að friðarsvæði.
Megi norðurpóllinn verða að friðar-
póli. Við leggjum til við öll þau ríki
sem áhuga hafa, að viðræður verði
hafnar um takmörkun og samdrátt
hemaðaraðgerða í norðri, sem og *
austur- og vesturhveli jarðar.
Hvað skyldum við eiga nákvæm-
lega við?
í fyrsta lagi að því er varðar
kjamorkuvopnalaust svæði í Norð-
ur-Evrópu. Ef slík ákvörðun væri
tekin, væru Sovétríkin, eins og þeg-
ar hefur komið fram, tilbúin að
axla ábyrgð. Það er undir hlutaðeig-
andi ríkjum komið hvemig sú
ábyrgð verður skilgreind: Með
marghliða sáttmálum eða einhliða,
með yfírlýsingum ríkisstjóma eða á
annan máta.
Jafnframt lýsa Sovétríkin yfir að
þau era tilbúin til að ræða við öll
þau ríki sem hlut eiga að máli um
þau vandamál er varða kjamorku-
vopnalaust svæði og tilurð þess.
Þar á meðal má nefna mögulegar
ráðstafanir varðandi sovéskt land-
svæði. Við gætum gengið enn
lengra, meðal annars Qarlægt þá
kafbáta úr Eystrasalti sem búnir
era langdrægum flaugum.
Eins og kunnugt er hafa Sov-
étríkin einhliða tekið niður skotpalla
fyrir meðaldrægar eldflaugar á
Kolaskaga. Einnig fjölda skotpalla
fyrir slíkar eldflaugar umhverfís
Leníngrad og Eystrasalt. Fjöldi
skammdrægra eldflauga var fluttur
brott úr þessum héruðum. Heræf-
ingar hafa og verið takmarkaðar í
nágrenni við landamæri Norður-
landanna. Eftir samkomulagið um
tvöfalda núll-lausn hafa opnast nýj-
ir möguleikar hvað hemaðarlega
slökun á þessum slóðum varðar.
í öðra lagi: Við fögnum tillögu
Finnlandsforseta, Mauno Koivisto,
um takmörkun hemaðaraðgerða á
hafsvæði Norður-Evrópu. Fyrir sitt
leyti hafa Sovétríkin lagt til að
hafnar verði viðræður milli Varsjár-
bandalagslandanna og NATO um
minni hemaðaraðgerðir og tak-
markaða starfsemi flota og flughers
á Eystrasalti, Norðursjó og Græn-
landshafi. Sem og um auknar
ráðstafanir til að efla gagnkvæmt
traust.
Meðal slíkra ráðstafana gæti ver-
ið samkomulag um takmörkun
kafbátavígbúnaðar, að umfangs-
miklar heræfíngar flota og flughers
verði tilkynntar fyrirfram, að full-
trúum allra ríkja í Samtökum um
samvinnu og öryggi í Evrópu verði
boðið að fylgjast með umfangsmikl-
um æfingum flota og flughers.
Þetta gæti verið fyrsta viðleitnin
til að efla traust beggja vegna í
norðurhéraðum.
Auk þess leggjum við til að skoð-
uð verði þau mál er lúta að starf-
semi flota og flughers á alþjóðleg-
um hafsvæðum og þar sem
skipaferðir era algengar. Halda
mætti fund í þessu augnamiði, til
dæmis í Leníngrad.
Vert er að hafa í huga þegar fjall-
að er um kjamorkuvopnalaust
svæði að nú eiga Norðurlöndin, það
er fsland, Danmörk, Noregur,
Svíþjóð og Finnland ekki kjamorku-
vopn. Við vitum að þessum löndum
er illa við að vettvangur kjamorku-
tilrauna okkar skuli vera á Novaja
Zemlja.
Við veltum lausn þessa vanda
fyrir okkur en hún er ekki einföld
þar eð hér er mikið í húfi. Satt að
segja má leysa þetta mál í eitt
skipti fyrir öll ef Bandaríkin sam-
þykkja að hætta tilraunasprenging-
um, eða að minnsta kosti halda
þeitn í lágmarki fyrst um sinn.
í þriðja lagi: Sovétríkin leggja
mikið upp úr friðsamlegu samstarfí
um nýtingu auðlinda heimskauts-
ins. í því sambandi verða menn að
deila með sér þekkingu og reynslu.
Með sameiginlegu átaki verður
hægt að móta sameiginlega áætlun
um skynsamlega framtíð, norðuhér-
uðum til handa. Við leggjum til að
samið verði um gerð samræmdrar
orkuáætlunar fyrir Norður-Evrópu.
Forði orkugjafa eins og olíu og
gass er gífurlegur að því er sagt
er. En vinnslan er erfíð og nauðsyn-
legt verður að hanna sérstakan
tæknibúnað sem þolir veðráttuna á
norðurhjara. Samvinna í þessum
málum væri skynsamleg því þá
myndi kostnaður við búnað og fleira
minnka. Við höfum áhuga á að
stofna fyrirtæki í samstarfí við
Noreg og Kanada til að vinna olíu
og gas á landgranni. Við erum einn-
ig tilbúnir til viðræðna um þetta
efni við önnur ríki, til dæmis um
nýtingu auðlinda á Kólaskaga.
í flórða lagi: Vísindaleg rannsókn
á heimskautasvæðinu er mjög þýð-
ingarmikil fyrir mannkynið. Við
búum jrfír mikilli reynslu og eram
tilbúin að miðla öðram af henni.
Við höfum einnig áhuga á rann-
sóknum annarra ríkja á heimskaut-
inu. Samvinna hefur þegar tekist
við vísindamenn í Kanada.
Við leggjum til að árið 1988 verði
haldin ráðstefna heimskautaríkj-
anna til að samræma vísindalegar
rannsóknir þar um slóðir. Til greina
kemur að ræða um stofnun sameig-
inlegs vísindaráðs heimskautsins.
Múrmansk gæti verið ráðstefnu-
staðurinn ef aðrir aðilar samþykkja
það.
Málefni er varða hagsmuni fram-
byggja á norðurslóðum, rannsóknir
á þjóðháttum þeirra og þróun menn-
ingartengsla milli norrænnna þjóða
era allrar athygli verðar.
í fimmta lagi: Við leggjum sér-
staka áherslu á samstarf landanna
f norðri hvað varðar umhverfis-
vemd. Á þessu sviði er öllum ljóst
hversu brýn nauðsynin er. Þá
reynslu sem safnast hefur við sam-
eiginlegar ráðstafanir sjö strand-
ríkja við vemdun Eystrasalts mætti
nýta við vemdun allra hafsvæða á
norðurhveli jarðar.
Sovétríkin leggja til að sameigin-
lega verði mótuð samræmd áætlun
um umhverfisvemd í norðri. Lönd
Norður-Evrópu gætu verið öðram
fordæmi, samið um skipulagt eftir-
lit með ástandi umhverfis og eins
um öryggi hvað varðar geislavirkni
á þessum slóðum. Það er mjög áríð-
andi að vemda freðmýramar,
skógartúndrana og barrskógabelt-
ið.
í sjötta lagi: Gegnum heim-
skautasvæðið liggur stysta sjóleiðin
frá Evrópu til Austurlanda fjær, til
Kyrrahafs. Hagnýting þessa er að
mínu mati tengd því að komið verði
á eðlilegum samskiptum á alþjóða-
vettvangi. Við væram reiðubúnir
að opna norðursjóleiðina fyrir er-
lend skip með hjálp ísbijóta.
Þetta er það sem við höfum fram
að færa. Svona er sovésk utanríkis-
stefna sem lýtur að öryggismálum.
Þetta eru fyrirætlanir okkar og
áætlanir fyrir framtíðana. Auðvitað
er trygging öryggis og þróun sam-
starfs í norðri alþjóðlegt viðfangs-
efni og ekki undir okkur einum
komið. Við eram reiðubúnir að
hlusta á allar móttillögur og hug-
myndir. Aðalatriðið er, að málum
verði hagað þannig að andrúmsloft-
ið hér mótist af hlýjum golfstraumi
en ekki af ísköldum andardrætti
tortryggni og fordóma.
Allir geta gengið að því vísu að
það er Sovétríkjunum mikið hags-
munamál að norðurhluti jarðarinn-
ar, heimskautasvæðin og nærliggj-
andi lönd, að norrænar lendur verði
aldrei framar vettvangur styijaldar,
að hér skapist friðarsvæði, svæði
árangursríks samstarfs.
Altenposten
RAUÐI kross íslands er f sam-
starfi við Alþjóða Rauða krossinn
og eþíópíska Rauða krossinn að
hefja herferð gegn hungri i
Eþíópíu. í fréttatilkynningu frá
RKÍ segir, að miklir þurrkar á
síðustu mánuðum hafa valdið
uppskerubresti í landinu og mjög
brýnt sé, að nóg sé til af matvæl-
um svo koma megi í veg fyrir að
fólk yfirgefi heimili sín og safnist
saman í flóttamannabúðir likt og
gerðist 1984.
í frétt RKÍ segir, að samkvæmt
könnun sem gerð hafi verið f Eþíópfu
sé áætlað að það vanti að minnsta
kosti 950.000 tonn af matvælum á
árinu 1988. Ekki er hægt að svo
stöddu að gera nákvæma áætlun um
fjölda þess fólks sem þurfa mun á
aðstoð að halda. Hinsvegar hefur
eþfópíski Rauði krossinn og fulltrúar
Alþjóðasambands Rauða kross fé-
laga kannað ástandið i Wollo,
Hararge, Gamu Gofa og Sidamo, þar
sem þessir aðilar störfuðu á áranum
1984-87. Sýndi sú könnun að í kjöl-
far uppskerubrests er fyrirsjáanlegur
stórfelldur matvælaskortur þegar á
næstu mánuðum. Nauðsynlegt er að
Rauði krossinn geri nákvæmari
könnun á matvælaþörfinni, hvar eigi
að starfa og hvemig standa beri að
hjálparstarfínu. Þessari upplýsinga-
öflun á að vera lokið fyrir miðjan
október á þessu ári.
í norðurhéraðum Eþíópfu; Eritreu,
Tigre, Gondar og Haragre, þar sem
skærahemaður hefur geisað undan-
farin ár, er Alþjóðaráð Rauða
krossins eina hjálparstofnunin sem
fær að starfa. í þessum héruðum
einnig útlit fyrir matvælaskort á
næstu mánuðum.í lok október munu
væntanlega liggja fyrir nánari tölur
um fyrirsjáanlega matvælaþörf, en
ljóst er nú þegar að kostnaður við
hjálparstarf sem Rauði krossinn
áformar mun nema um 500 milljón-
um króna.
Auk uppskerabrests af völdum
þurrka hajfa engispettur valdið stór-
felldu fjóni í norðurhéraðunum og
hefur Rauði krossinn annast úðun á
skordýraeitri úr flugvélum til að eyða
engisprettunum. Rauði kross íslands
tók þátt í baráttunni við engisprett-
upláguna með 260.000 kr. framlagi
í september sfðastliðnum.
Samhliða neyðaraðstoð undanfar-
inna ára í Eþíópíu hefur Rauði
krossinn kappkostað að veita aðstoð '
til að koma í veg fyrir hungursneyð j
og sjúkdóma af völdum síendurtek-
inna þurrka_ og uppskerabrests.
Rauði kross íslands er nú að hefja
samstarf við deild Rauða krossins S
Gojam-héraði og er ætlunin að grafa
branna, vemda uppsprettulindir og
ef til vill að vinna sfðar að gróður-
vemd og heilsugæslu. Allt era þetta
brýn verkefni og einföld í fram-
kvæmd en þó mikils virði í baráttu
þessa fólks við fátækt og sjúkdóma
í umhverfí þar sem rányrkja og óblíð
veðrátta hafa eytt mestöllum gróðri.
Rauði kross íslands bindur miklar
vonir, við að geta orðið að liði og
skilið eftir þekkingu og verðmæti
sem eiga eftir að gagnast fólkinu
um ókomna framtíð. Hægt er að
leggja sitt af mörkum til hjálpar-
starfsins með þvf að styrkja hjálpar-
sjóð RKÍ, gírónúmer 90000-1.