Morgunblaðið - 09.12.1987, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1987
Þarf að breyta
íslenzku sljórn
arskránni?
Bókmenntir
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son: Stjómarskrármálið, Stofnun
Jóns Þorlákssonar, 1987.
Nokkuð hefur verið rætt um sölu
Útvegsbankans og viðskiptamála-
ráðherra hefur stungið upp á að
Búnaðarbankinn verði einnig seld-
ur. Það þarf engum að koma á
óvart að þessar aðgerðir séu eitur
í beinum afturhaldsmanna í öllu
flokkum. í Morgunblaðinu er haft
eftir einum elzta afturhaldsmanni
í landinu, Stefáni Valgeirssyni, al-
þingismanni, nýlega (3.11.):
„Búnaðarbankinn væri í raun að-
eins á stærð við útibú í meðalbanka
erlendis og menn yrðu að íhuga
hvort þetta (sala Búnaðarbankans,
innsk. mitt), og tillögur um að
hægt verði að kaupa eriend skulda-
bréf fyrir gjaldeyri, væri ekki fyrsta
skrefið í þá átt að hverfa frá krón-
unni.“ Nú þarf engan að furða á
því að hér sé mörgu grautað sam-
an. Sala. Búnaðarbankans er alger-
lega óháð því, hvaða gjaldmiðill er
notaður í landinu.
í efnahagsráðstöfunum ríkis-
stjómarinnar voru tillögur um að
heimila fyrirtækjum og almenningi
að kaupa erlend skuldabréf, eins
og efnahagsráðgjafi ríkisstjómar-
innar, Ólafur ísleifsson, hefur gert
ágæta grein fyrir á síðum þessa
blaðs. Rökin til þessa voru þau að
æskilegt væri að beina ótta fólks
við gengisfellingu í skynsamlegan
farveg, koma í veg fyrir kaupæði
en gefa almenningi um leið færi á
að festa eigur sínar í erlendri mynt
til að tryggja sig gegn áformum
stjómvalda. Þessi ráðstöfun er al-
veg óháð því hvaða gjaldmiðill er
notaður í landinu.
Það hefur hins vegar verið hug-
mynd fijálshyggjumanna, að öllum
ætti að vera fijálst að nota hvaða
mynt sem er í viðskiptuin sín á
milli. Það væri hluti af sjáifsögðum
réttindum manna að fá að gera það
og eðlilegt aðhald að stefnu stjóm-
vaida í peninga- og fjármáium á
hverjum tíma. Þessi hugmynd á að
sjálfsögðu ekkert skylt við sölu á
Búnaðarbankanum.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Því er þessi grautargerð alþingis-
mannsins reifuð hér að hún er skýrt
dæmi þess, að ótrúlegustu hlutum
lýstur saman i höfðinu á aftur-
haldinu í landinu, þegar svo mikið
sem vikið er að auknu frjálsræði,
ég tala nú ekki um ef það heyrir
orðið „fijálshyggja“. Nú dettur mér
ekki í hug að halda því fram, 'að
ekki megi finna þungvæg rök gegn
- frjálshyggju sem og með henni. En
þau heyrast sjaldnast og aldrei frá
því forpokaða afturhaldi, sem sér
rautt, þegar hróflað er við hags-
munum, sem engin hefur hag af
nema það sjálft.
Dr. Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson, helsti talsmaður frjáls-
hyggju á íslandi, hefur gefið út
stutta bók um rök með og móti
stjómarskrárbreytingum. Þessi bók
er sérstaklega læsileg, skýr og skil-
merkileg og er í raun sjálfsögð
lesning öllum þeim, sem vilja hugsa
um hlutverk stjórnarskrárinnáí á
íslandi. Það hefiir lengi verið einn
helzti styrkur Hannesar að tengja
hugmyndir frjálshyggjunnar vel við
íslenzka hugsunarhefð og það gerir
hann prýðilega í þessari bók. Það
er stundum kvartað yfir því, að
ftjálshyggja sé í raun ekki annað
en hráar, útlendar hugmyndir, sem
ekkert erindi eigi við Islendinga.
En þá er rétt, að menn lesi þessa
bók og spyiji, hvort þetta sé rétt-
mæt gagnrýni. Þá má einnig geta
þess i þessu sambandi, að fyrir
nokkrum árum síðan þóttu hug-
myndir fijálshyggjumanna, sem
þeir áttu sameiginlegar með Gylfa
Þ. Gíslasyni, fymim ráðherra,
ásamt fleirum, að selja skyndi veiði-
leyfi á íslenzk mið, alveg fáránlegar
og fáir tóku mark á þeim og eng-
inn, sem fékkst við sjávarútveg.
Það kæmi mér ekki á óvart, þótt
þetta fyrirkomulag yrði tekið upp,
áður en langt um liði.
Bókin skipist í fjóra kafla. í þeim
fyrsta er gerð grein fyrir tildrögum
og hlutverki íslenzku stómarskrár-
innar og skoðaðar ýmsar hugmynd-
ir, sem því tengjast: sáttmálahug-
myndir um vald, mannréttindahug-
myndir og tvennskonar hugmyndir
um eðli laga. I öðrum kafla er fjall-
að um þann vanda, sem lýðræðis-
skipulagið sjálft virðist beinlínis
valda því að teknar em ákvarðanir,
„Litlausar grænar
hugrnyndir“ . . .
Bókmenntir
Friðrika Benónýs
Frostmark
Höfundur: Kjartan Árnason. Út-
gefandi: Örlagið 1987.
Kjartan Ámason er ekki þekkt
nafn í bókmenntaheiminum, en áð-
ur hefur þó komið út eftir hann
ljóðabókin Dagbók Lasarusar (Ör-
lagið, 1986). Nú gefur hann út
smásagnasafnið Frostmark, sem
inniheldur 5 sögur; Hringanóra,
Davið, Miðbik, Berg og Frostmark.
Allar §alla sögumar um átök
manns við náttúm og/eða ónáttúm
í einhverri mynd, hin hörðu og
mjúku gildi takast á, kuldinn og
hlýjan, jörð og haf.
Fyrsta sagan og jafnframt sú
lengsta, Hringanóra, sækir efiiivið
í sagnaarfinn margumtalaða. Hér
er hrært saman Njálu, þjóðsögum,
táóisma og nútímanum og reynt að
koma á sættum milli Gunnars H.
Mundasonar á Grasenda og Marðar
Tanngarðssonar með aðstoð manna
og kvenna í selshömum á eyjunni
óbyggðu Heyey. Þær sættir takast
furðu vel, en þröngsýni og gull-
græðgi eyrarbúa við botn fjarðarins
setja þó strik í reikninginn. Heyið,
„hin litlausa græna hugmynd" um
grasið, sem Heyey dregur nafn sitt
af verður tákn mjúku gildanna sem
Gunnar á Grasenda trúir á. En um
leið er heyið andstæða marmarar-
ans 'og bergsins sem túlka hörkuna
og kuldann í sögunum Davíð og
Berg.
Það er þó í titilsögunni Frost-
mark, sem kuldinn ríkir af mestum
þrótti. Sögumaður, Ebeneser Frost-
mark, er ekki bara merktur af
frostinu sem umlukti hann í æsku,
heldur mætir hann hvergi öðru en
kulda og græðgi. Þetta er undir-
strikað allrækilega með því að láta
allar persónur sögunnar, nema eina,
bera nöfn sem byija á ís; Isold, Is-
gerður, ísleifur, ísamel o.s.frv.
Andstæða þessa fimbulkulda, eina
manneskjan sem sýnir sögumanni
hlýju, ber nafnið Yljana Svitakóva.
Þorpið, þetta alkunna íslenska sjáv-
arþorp, þar sem heimskan, fordóm-
amir og græðgin eru allsráðandi,
heitir síðan Þvergirðingseyri. Og
fjallið þar sem sögumaður er talinn
hafa orðið úti Þvergirðingur.
Þessir orðaleikir og ofskýringar
finnst mér alltof stór þáttur í stíl
Kjartans í bókinni. Það er einsog
hann treysti ekki lesendum til að
sjá undir yfirborð textans, boðskap-
urinn er hamraður inn með valdi
og löngu máli eytt í' útskýringar á
hlutum sem lesandinn er löngu bú-
inn að átta sig á. í sögunni
Kjartan Árnason
Hringanóra lætur höfunur t.d. ekki
nægja að láta aðalpersónumar heita
lítillega brengluðum nöfnum al-
þekktra persóna úr Njálu, heldur
eyðir nærri hálfri síðu-í að útskýra
hvað þær standi fyrir í vitund þjóð-
arinnar. Ritgleðin hleypur með
hann í gönur og má kallast furðu-
legt að ljóðskáld skuli svo blint á
gildi þess að þjappa og hvessa mál
sitt í prósa.
Það tíðkast reyndar nokkuð á
þessum allsnægtatímum frelsisins
að ganga í sjóð alls þess sem skrif-
að hefur verið og hræra því saman
bæði í efni og stíl, en til þess að
það takist vel þurfa menn að losa
sig undan áhrifavaldi þess og þora
að fara eigin leiðir. Eða með orðum
Kjartans sjálfs: „Sá á mikið starf
og erfítt fyrir höndum serh vill
sprengja af sér bönd hefðarinnar
maður.“ (bls. 36).
Arbók hins íslenska
f ornleifafélags
_________Bækur_______________
Jón Gíslason
Ritstjóri: Inga Lára Baldvins-
dóttir. Útgefandi: Hið íslenska
fomleifafélag 1987.
Að þessu sinni er Árbók hins
íslenska fomleifafélags helguð
minningu Gísla Gestssonar safn-
varðar frá Hæli í Gnúpveijahreppi,
en hann lést 4. október 1984. Bók-
in inniheldur rannsóknir á Kúabót
í Álftaveri, en Gísli hafði unnið
mikið að þeim, en ekki entst aldur
til að ganga frá þeim.
Það er mjög vel, að þessar rann-
sóknir séu gefnar út. Lilja Ama-
dóttir fomleifafræðingur sér um
undirbúningsvinnu við prentun og
eykur við, þar sem vinnu Gísla lauk,
og gerir það af mikilli vandvirkni.
Landsvæðið milli Múlakvíslar og
Kúðafljóts annars vegar, og ofan
frá Mýrdalsjökli, Leirá og Hólmsá
til sjávar hins vegar er Mýrdals-
sandur og Álftaver. Þetta landsvæði
er álíka stórt og Landeyjar,
Fljótshlíð og Hvolhreppur í Rangár-
vallasýslu. Það er myndað af
framburði Mýrdalsjökuls að mestu,
og munar þar mestu um Kötlu. En
munur er á byggð á þessum land-
svæðum. Á því eystra em aðeins
nú byggðir níu bæir, þar sem lengst
er frá Kötlu og nokkuð gróðurlendi
er eftir af hinu fijósama landi. En
um hundrað bæir em byggðir á því
ytra og þar að auki fjölbyggt þorp.
I Álftaveri var mikil byggð fyrr
á öldum og mikið menningarsetur,
Þykkvabæjarklaustur í Veri, þar
sem ritaðar vom miklar bækur um
guðs kristni og dýrð af góðverkum
dýriinga er þeir lögðu á vexti í ríki
himnanna og stóðu til boða fólki
er vafasama átti inntöku í veldi
þeirra. En rithöfundum fornum láð-
ist að rita sögu héraðsins er ól þá,
og því er það hulið leyndardómum.
Svo varð einnig eftir siðaskipti.
En Katla hefur aftur á móti ver-
ið duglegri að skrá sína sögu og
em minjar hennar standandi yfir
ieifum lífsbaráttunnar, nútíma-
mönnum til angurs og ama. En á
stundum bylta náttúrvættir lands-
ins sandinum á braut og skilja eftir
naktar leifar fyrri tíma. Þá er það
hlutverk samtíðarinnar að rannsaka
og skilgreina fomar minjar. Það
hefur verið gert í Kúabót, býlinu
hulda undir sandi og framburði
Kötlu. Um það fjallar þessi árbók.
Bærinn, er hlotið hefur nafnið
Kúabót, er hvergi markaður á
landabréf né skráður í byggðasögu
landsins. Það er aðeins rúst er kom
undan sandöldu á leirn suðvestan
við núverandi byggð Álftavers. Þar
Sögur og ævmtýri
— bók með verkum Astrid Lindgren
MÁL og menning hefur gefið út
bókina Sögur og ævintýri sem
er bók með verkum Astrid Lind-
gren. Hún er gefin út í tilefni
áttræðisafmælis höfundarins en
er jafnframt ein af afmælis-
bókum Máls og menningar á
fimmtíu ára afmæli bókmennta-
félagsins.
í bóknmi eru bæði nýjar þýðingar
og endurprentaðar úrvalsþýðingar.
Birtar eru í heild sögumar Þegar
ída litla ætlaði að gera skammar-
strik, Tu tu tu, Bróðir minn Ljóns-
hjarta, Emil í Kattholti og Madditt
og leikþátturinn Aðalatriðið er að
vera hress. Einnig eru kaflar úr Á
Saltkráku, Leynilögregiumanninum
Karli Blómkvist, Elsku Míó mínum
og Ronju Ræningjadóttur. Bókin
er þannig uppbyggð að hún byijar
á efni handa yngstu bömunum en
smáþyngist þegar á líður.
Vilborg Dagbjartsdóttir, Þorleif-
ur Hauksson, Silja Aðalsteinsdóttir,
Sigrún Ámadóttir, Skeggi Ás-
bjamason og Hermir Pálsson þýddu
sögumar í bókkmi sem er 632
blaðsíður að stærð með myndum
eftir marga listamenn. Prentsmiðj-
an Oddi hf. prentaði.
Astrid Lindgren
Djöflaeyjan gefin
út á Norðurlöndum
TVÖ af stærstu bókaforlögum
Norðurlanda munu gefa skáld-
sögu Einars Kárasonar, Þar sem
Djöflaeyjan rís, út á næsta ári.
Samningar um þetta hafa tekist
á milli Máls og menningar, fyrir
hönd höfundarins, og forlag-
anna.
Halldór Guðmundsson útgáfu-
stjóri Máls og menningar sagði að
samningar hefðu staðið yfir um
útgáfu bókarinnar í talsvert á ann-
að ár. Forlögin tvö, Gyldendal í
Danmörku og Bonniers í Svíþjóðj
myndu gefa bókina út næsta haust.
Halldór sagðist vera ánægður með
samkomulagið. Það væri mikill
áfangi hjá ungum íslenskum höf-
undi að komast inn á þennan
markað, þessi stóru forlög hefðu til
dæmis ekki verið með íslenska höf-
unda á sínum vegum í háa herrans
tíð.
Þar sem Djöflaeyjan rís var gefin
út hér á landi árið 1983. Verkið er
nú sýnt í leikgerð Kjartans Ragn-
arssonar í Leikskemmu Leikfélags
Reykjavíkur við Meistaravelli.
-r