Morgunblaðið - 09.12.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1987
Matarskattur o g manneldi
Áhrif skatta- og tollabreytinga á neysluvenjur almennings
eftirJón
Gíslason
Á ríkisstjómarfundi þann 4. des-
ember sl. náðist samkomulag um
skatta- ogtollabreytingar, sem mun
hafa veruleg áhrif á verðlagningu
matvæla. Fjármálaráðherra hefur
lýst því yfír að samkomulag um
tolla- og söluskattsmál sé tíma-
mótaviðburður og jafnframt að
engin verðbreyting yrði á mikil-
vægustu neysluvörum lands-
manna. Ekki skal efast um að hér
eru mörkuð tímamót, en frá mann-
eldissjónarmiði er það lítið fagnað-
arefni, því mörg skref eru stigin
afturábak. Um fullyrðingu ráðherra
varðandi verðlagningu mikilvæg-
ustu neysluvara landsmanna er það
að ségja, að hún virðist sett fram
með hagsmuni landbúnaðar í huga,
fremur en hagsmuni neytenda eða
út frá heilsufarslegum sjónarmið-
um.
Miðað við þá fyrstu útreikninga
sem gerðir hafa verið, bendir allt
til þess að veigamiklar breytingar
komi til framkvæmda um næstu
áramóta, þar sem helstu markmiðin
eru að tryggja tekjuöflun ríkissjóðs,
bæta skattskil og halda verðbólgu
í skefjum. Þegar samkomulag ríkis-
stjómarinnar er athugað nánar,
kemur hins vegar í ljós, að manneld-
ismarkmið, sem taka mið af því að
efla heilbrigði þjóðarinnar, hafa
ekki verið höfð til hliðsjónar við
mótun þess.
Mikilvægustu matvælin
Samkvæmt upplýsingum, sem
formenn stjómarflokkanna lögðu
fram á blaðamannafundi, eru mikil-
vægustu neysluvörur landsmanna
mjólk, skyr, smjör og dilkakjöt. Það
er hins vegar löngu liðin tíð að ís-
lendingar lifí á svo einföldu fæði. í
ritgerð, sem Baldur Johnsen læknir
skrifaði um manneldi og heilsufar
á Islandi, kemur fram að mjólkur-
vörur og kjöt hafa verið meðal
mikilvægustu neysluvara lands-
manna allt frá landnámsöld. Þar
kemur einnig fram að þurrkaður
fískur var meðal mikilvægustu
matvæla hér á landi allt fram á 19.
öld og á síðari hluta 19. aldar kem-
ur saltaður fískur til sögunnar í
auknum mæli. Teljast fískur og
fískafurðir ekki lengur til mikilvæg-
ustu neysluvara íslendinga og
hvemig skyldi verðlagningu þess-
ara afurða verða háttað, samkvæmt
nýgerðu samkomulagi ríkisstjóm-
arinnar? Á síðari hluta 19. aldar
koma einnig kartöflur og brauð til
sögunnar í auknum mæli og á síðari
ámm hefur orðið mikil aukning á
neyslu grænmetis og ávaxta. Sam-
kvæmt lista, sem fjármálaráðuneyt-
ið lét frá sér fara um breytingar á
vömverði, samkvæmt nýgerðu sam-
komulagi, mun nýtt grænmeti
hækka um 15—25% og það sama
gildir um nýja ávexti. Þá mun fisk-
ur hækka um 25% og það sama
gildir um brauð og egg. Vart verð-
ur um það deilt, að vömr þessar
em meðal mikilvægustu matvæla
okkar, þó svo æðstu valdamenn
þjóðarinnar kunni að vera á ann-
arri skoðun.
Það vekur einnig athygli að verð
á sykri hækkar aðeins um 13%,
þrátt fyrir að verð á sykri sé tvisv-
ar til þrisvar sinnum lægra hér á
landi samanborið við önnur Norð-
urlönd. Ein af forsendum ríkis-
stjómarinnar er að stuðla að
vömverði, sem standist betur sam-
anburð við vömverð í nálægum
löndum. Þetta á augljóslega ekki
við um sykur, sem íslendingar
neyta í miklum mæli, eins og oft
hefur verið bent á. Þá vekur ekki
síður athygli, að verð á gosdrykkj-
um og sælgæti mun að öllum
líkindum haldast óbreytt eða lækka.
Er það stefna ríkisstjómarinnar að
stuðla að aukinni neyslu gosdrykkja
og sælgætis, á kostnað brauðvöm,
grænmetis, ávaxta og fiskafurða?
Telja verður að svo sé ekki, heldur
sé um að ræða beina afleiðingu til-
lagna, sem settar em fram í
tímaþröng og því ekki að vel hugs-
uðu máli.
Einföldun tolla og vömgjalda, í
þeim tilgangi að stuðla að betri inn-
heimtu í ríkissjóð, getur ekki rétt-
lætt þær breytingar sem fyrirsjáan-
legar em varðandi hækkað verð á
mikilvægum fæðutegundum og
lækkað eða óbreytt verð á vömm
sem hafa lítið hollustugildi. Þessu
til.áherslu er rétt að skoða tillögur
ríkisstjómarinnar til manneldis-
markmiða þeirra, sem kynnt vom
á síðastliðnu ári af þáverandi heil-
brigðisráðherra, Ragnhildi Helga-
dóttur.
Manneldismarkmið
Manneldisráð íslands, sem lögum
samkvæmt skal vera heilbrigðis-
yfirvöldum til ráðuneytis -um
manneldismál, lauk á síðastliðnu
ári við gerð manneldismarkmiða
fyrir íslendinga. Markmiðin em
sett fram í þeim tilgangi að efla
heilbrigði þjóðarinnar með leiðbein-
ingum um fæðuval og em byggð á
þeim rannsóknum og þeirri þekk-
ingu sem fyrir liggur um tengsl
mataræðis og heilsu. Ragnhildur
Helgadóttir, þingmaður og þáver-
andi heilbrigðisráðherra, kynnti
þessi markmið í ríkisstjóm íslands,
þar sem þau hlutu góðar undirtekt-
ir, en markmiðin vom síðan kynnt
á blaðamannafundi sem ráðherra
ptóð fyrir ásamt Manneldisráði ís-
lands.
Manneldismarkmið gera ráð fyrir
flölbreyttu fæðuvali, þar sem
áhersla er lögð á fæðuflokka eins
og kornmat, mjólkurmat, grænmeti
og ávexti, kjöt, físk og egg. Þá er
lögð áhersla á aukna neyslu flók-
inna kolvetna, þ.e. sterkju og trefja,
en þessi efni fást úr kornmat, græn-
meti og ávöxtum. Mikil áhersla er
lögð á að draga úr neyslu sykurs,
í þeim tilgangi að auka hlut næring-
arríkrar fæðu og draga um leið úr
hættu á tannskemmdum. Neyslu-
kannanir hafa sýnt að neysla sykurs
er mikil hér á landi og það sama
gildir um fítu. Markmiðin gera ráð
fyrir að neysla fítu verði takmörkuð
með því að draga úr notkun feitra
kjöt- og mjólkurafurða, spara feitt
viðbit og takmarka notkun fítu við
daglega matreiðslu. Markmið þetta
á að sjálfsögðu við um smjör, sem
og annað viðbit, og dilkakjöt ekki
síður en annað kjöt.
Augljóst er, að samkomulag nú-
verandi ríkisstjómar getur ekki
talist í samræmi við manneldis-
markmiðin. Er ekki rétt að staldra
við og íhuga hvaða afleiðingar að-
gerðir ríkisstjómarinnar muni hafa,
því manneldismarkmið og þær
breytingar á neysluvenjum, sem
Jón Gíslason
„Einf öldun tolla og
vörugjalda, í þeim til-
gangi að stuðla að betri
innheimtu í ríkissjóð,
getur ekki réttlætt þær
breytingar sem fyrir-
sjáanlegar eru varð-
andi hækkað verð á
mikilvægum fæðuteg-
undum og lækkað eða
óbreytt verð á vörum
sem hafa lítið hollustu-
gildi.“
þau fela í sér, munu aldrei nást
nema til komi stjórnarfarslegar ráð-
stafanir sem taka mið af þeim.
Forvarnir
Ríkisstjóm íslands hefur sam-
þykkt aðild að áætlun 33 Evrópu-
þjóða um forvarnaefni, sem nefnt
er „Heilbrigði allra árið 2000“, en
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin
(WHO) hefur unnið að undirbúningi
þess verkefnis á síðustu ámm. Eitt
af meginmarkmiðum áætlunarinnar
er að vinna að öflugum forvömum,
þannig að koma megi í veg fyrir
sjúkdóma. Mataræði getur haft
áhrif á heilsufar á fleiri vegu og
tengsl mataræðis og heilsu er því
einn þeirra þátta sem heilbrigðis-
yfírvöld verða að leggja áherslu á,
ef markmið áætlunarinnar eiga að
nást. Einn veigamesti þáttur for-
vama vegna langvinnra sjúkdóma,
s.s. hjarta- og æðasjúkdóma,
krabbameins, sykursýki tannsjúk-
dóma, er fræðsla um rétt fæðuval.
Manneldismarkmið fyrir íslendinga
falla því vel að áætluninni um heil-
brigði allra árið 2000. Alþingi
íslendinga mun að öllum líkindum
taka afstöðu til heilbrigðisáætlunar
fyrir íslendinga áður en langt um
líður, en skýrsla um þessa áætlun
var lögð fyrir síðasta þing af Ragn-
hildi Helgadóttur, þáverandi heil-
brigðisráðherra. í skýrslunni koma
fram ákveðin markmið varðandi
heilbrigða lífshætti, þar sem meðal
annars er lagt til, að stuðlað verði
að neyslu mjólkurvara með lágu
fítuinnihaldi með fræðslu og verð-
stýringu og á sama hátt skal stuðlað
að minni neyslu sætinda og matar
sem gefur mikinn sykur.
Það er því brýnt að skoða tillög-
ur ríkisstjómarinnar f tolla- og
skattamálum með hliðsjón af heil-
brigðisáætlun fyrir íslendinga.
Manneldisstef na
á Islandi
Heilbrigðisráðherra, Guðmundur
Bjamason, hefur lýst því yfír að
mikilvægt sé að móta opinbera
manneldisstefnu hér á landi og
hyggst m.a. leggja fram á Alþingi
frumvarp um Forvamastofnun
ríkisins. Stofnun þessari er meðal
annars ætlað að stuðla að heilsu-
KYNNING
á HITACHI ÖRBYLGJUOFNUM
Matreiðslumenn sýna hvernig hægt er
að matreiða á skömmum tíma
holla og ljúffenga fæðu.
HITACHI örbylgjuofninn
er RÖSKUR HEIMILISPJÓNN.
KYNNINGARDAGAR:
Föstudagur 11. des. frá kl. 16-19
Laugardagur 12. des. frá kl. 12-16
Verið hjartanlega velkomin.
>»/#RÖNNING
•//"/ heimilistæki
KRINGLUNNI - SÍMI 91-685868
samlegra fæðuvali, með útgáfu
upplýsinga um samhengi mataræð-
is og sjúkdóma. Fræðsla er mjög
mikilvæg í þessu samhengi, en eng-
um dylst þó að verðlagning matvöm
hefur einnig áhrif á fæðuval.
Á síðastliðnu þingi lagði Ásta
Ragnheiður Jóhannesdóttir, vara-
þingmaður Framsóknarflokks,
fram þingsályktunartillögu um
„Manneldisstefnu íslendinga". Það
mun síðan vera ætlun heilbrigðis-
ráðherra að skipa nefnd til að móta
tillögur um útfærslu þessarar
stefnu, en ráðherrann var einn
þeirra sem stóðu að flutningi áður-
nefndrar tillögu. Ekki skortir því á
áhuga alþingismanna á manneldis-
málum. Ef ríkisstjórnin endurskoð-
ar ekki sínar tillögur, hlýtur það
að koma í hlut þingmanna úr öllum
flokkum að gera tillögur um breyt-
ingu á þeim, með tilliti til manneld-
ismarkmiða og mótunar manneldis-
stefnu og heilbrigðisáætlunar fyrir
íslendinga.
Manneldisfélag Islands stóð fyrir
ráðstefnu um „manneldisstefnu á
Islandi" 31. október og 1. nóvember
síðastliðinn. Þegar unnið var að
undirbúningi þessarar ráðstefnu,
sendi félagið íjármálaráðuneytinu
bréf, þar sem óskað var eftir því
að fulltrúi ráðuneytisins flytti erindi
á ráðstefnunni um „verðlagningu
matvæla með tilliti til manneldis-
markmiða". Ráðuneytið gat ekki
orðið við þessari ósk og bar því við,
að nú væri unnið að veigamiklum
breytingum á þessu sviði. Þegar
samkomulag ríkisstjómarinnar
liggur nú á borðinu, er ekki úr vegi
að álykta sem svo, að ráðuneytið
hefði getað dregið ákveðinn lærdóm
af því að taka þátt í ráðstefnunni
og fylgjast með því sem þar fór
fram. Ráðstefnu þessa sóttu u.þ.b.
eitt hundrað manns og einnig má
geta þess að þingflokkum var boðið
að senda fulltrúa á hana. Að gefnu
tilefni kemur hér fram ályktun sem
samþykkt var samhljóða á áður-
nefndri ráðstefnu:
„Þátttakendur á ráðstefnu
Manneldisfélags íslands fagna því
sem fram hefur komið um fyrir-
hugaða vinnu að frumvarpi um
Forvamastofnun ríkisins og skipan
nefndar, sem faiið verður að móta
opinbera manneldisstefnu hér á
landi. Leggja verður áherslu á að
þessum verkefnum verði lokið eins
fljótt og auðið er, þannig að stefnu-
mótun og fræðslu varðandi tengsl
mataræðis og heilsu verði á mark-
vissan hátt komið á framfæri við
almenning, þá aðila sem vinna við
framleiðslu og sölu mtvæla, kennslu
og hollustuvemd.
Við mótun manneldisstefnu er
nauðsynlegt að taka mið af öllum
þáttum, sem hafa áhrif á neyslu-
venjur fólks. Því er lagt til, að
manneldisstefna verði mótuð í sam-
vinnu þeirra ráðuneyta, sem fara
með hollustumál, framleiðslumál,
s.s. sjávarútveg, landbúnað og ann-
an matvælaiðnað, fræðslu- og
kennslumál, viðskipti og verðlags-
mál.
Manneldisstefna og manneldis-
markmið byggja á þekkingu og þar
með stöðugum rannsóknum. Stjóm-
völd verða því, við mótun manneld-
isstefnu, að tryggja, að sköpuð verði
aðstaða til rannsókna á neysluvenj-
um, efnainnihaldi matvæla og
tengslum mataræðis og heilsu.“
Umfjöllun Alþingis
Grein þessi er ekki skrifuð í þeim
tilgangi að koma höggi á ríkisstjórn
íslands eða þá stjómmálaflokka
sem að henni standa. Hún er skrif-
uð í trausti þess að í umfjöllun
Alþingis verði ekki vikið af þeirri
braut sem þegar hefur verið mörkuð
af fyrrverandi ríkisstjóm. Jafn-
framt er greinin unnin í trausti
þess að Alþingi taki tillit til þeirra
tillagna og sjónarmiða, sem fram
hafa komið varðandi manneldismál,
af hálfu yfírtannlæknis, sem einnig
á sæti í tannvemdarráði, sem starf-
ar á vegum heilbrigðisráðuneytis,
af hálfu Manneldisráðs íslands og
af hálfu núverandi heilbrigðisráð-
herra.
Höfundur er næringarfræðingur
ogformaður Manneldisfélags ís-
lands.