Morgunblaðið - 09.12.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Sögulegt
samkomulag
* I LEIÐTOGAFUNDURINN I WASHINGTON
Afvopnunarsáttmáli risaveldanna:
Mikilvægt fordæ
frekari afvopnum
Washinífton, frá Ásgeiri Sverrissyni, blaðamanni Morgunblaðsins.
ÞÖTT samkomulagið, sem leiðtogar risaveldanna hafa nú undir-
ritað um upprætingu meðal- og skammdrægra kjarnorkuel-
flauga á landi, taki einungis til mjög lítils hluta af kjarnorkuher-
afla Bandaríkjamanna og Sovétmanna er það ákaflega mikilvægt
í pólitísku tilliti. Samkomulagið felur ekki í sér jafna og gagn-
kvæma fækkun heldur munu Sovétmenn þurfa að eyðileggja
fleiri eldflaugar og kjarnaodda en Bandaríkjamenn. Þetta kann
að reynast mikilvægur áfangi, einkum og í sér í lagi ef risaveld-
in taka að ræða niðurskurð hins hefðbundna herafla, en á því
sviði njóta Sovétmenn mikilla yfirburða.
Skömmu eftir að aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins
tóku sögulega ákvörðun sína í
desember 1979 um það annars
vegar að óska eftir því við
Bandaríkjamenn, að þeir flyttu
meðaldrægar kjarnorkueld-
flaugar til fimm landa í Vestur-
Evrópu, og hins vegar að rætt
skyldi við Sovétmerin um að all-
ar meðaldrægar eldflaugar
skyldu upprættar, hófu svokall-
aðar friðarhreyfíngar baráttu
sína í lýðræðisríkjunum. Snerist
hún einkum um að koma í veg
fyrir, að bandarísku flaugamar
yrðu fluttar til Evrópu. Rökin
voru meðal annars þau, að héldu
Vesturlönd að sér höndum
myndu Sovétmenn gera það
líka. Þessari röksemd einhliða
afvopnunarsinna var hafnað.
NATO-ríkin héldu fast við
stefnu sína frá 1967, að eina
leiðin til að ná árangri í samn-
ingum við Sovétmenn væri að
semja við þá af styrkleika. Þessi
sameiginlega stefna NATO-ríkj-
anna hefur nú borið þann
árangur, að í gær skrifuðu þeir
Ronald Reagan, Bandaríkjafor-
seti, og Míkahíl Gorbatsjov,
aðalritari sovéska kommúnista-
flokksins, undir samkomulag
um upprætingu meðaldrægra og
skammdrægra eldflauga á landi;
ekki aðeins í Evrópu heldur
hvarvetna í heiminum.
Hér er um sögulegt sam-
komulag að ræða í mörgu tilliti.
Hver hefði trúað því, þegar Sov-
étmenn kyntu sem mest undir
baráttu friðarhreyfínganna fyrir
fáeinum árum með áróðri um
yfírvofandi kjamorkustríð og að
í raun væri það leyndur ásetn-
ingur Reagans og fylgifíska
hans að heyja slíkt stríð, að nú
sætu Reagan og leiðtogi Sov-
étríkjanna og létu sér ekki
nægja að rita undir samkomulag
um upprætingu meðaldrægra
flauga heldur væri einnig á dag-
skrá hjá þeim að fækka lang-
drægum flaugum um helming?
Að sjálfsögðu er það ekki aðeins
festa og einurð vestrænna lýð-
ræðisþjóða, sem hefur leitt til
þessa samkomulags. Eftir að
Gorbatsjov tók við völdum í
Kreml vorið 1985, hafa Sovét-
menn breytt um stefnu í viðræð-
unum við Bandaríkin.
Framganga Sovétmanna á al-
þjóðavettvangi er allt önnur en
áður.
Á sínum tíma voru það friðar-
hreyfíngamar sem risu upp og
vildu setja hindranir í vegþeirra,
sem völdu leiðina að hinu nýja
samkomulagi. Nú em það aðrir
hópar, sem vara við afleiðingum
samkomulagsins. Bæði í Banda-
ríkjunum og Vestur-Evrópu em
aðilar sem hafa verið áhrifamikl-
ir við mótun stefnunnar í
utanríkis- og öryggismálum
áhyggjufullir vegna hins nýja
samnings. Heima fyrir hóta
þingmenn úr flokki Reagans að
standa gegn því að samningur-
inn verði samþykktur í öldunga-
deild Bandaríkjaþings, þar sem
hann þarf að hljóta stuðning
tveggja þriðju þingmanna. I
Evrópu segja ýmsir, að með
brottflutningi bandarísku eld-
flauganna þaðan sé hoggið á
lífsnauðsynleg tengsl í fælingar-
kerfínu, það sé ekki jafn mikil
trygging fyrir því og áður, að
sá sem ræðst inn í Vestur-
Evrópu eigi yfír höfði sér
ógnvænlegt kjamorkuhögg frá
Bandaríkjamönnum; óttinn við
það högg sé hið eina sem haldi
óvini í skefjum og tryggi frið.
Er á það bent, að með hinu
nýja samkomulagi sjái Sovét-
menn gullið tækifæri til að ná
langþráðu marki, sem sé því að
reka fleyg á milli Bandaríkjanna
og Vestur-Evrópu. Þessari skoð-
un er hafnað af ríkisstjómum
NATO-ríkjanna en til að nefna
einn kunnan talsmann hennar
nægir að minna á Henry Kiss-
inger.
Ný stjóm í Sovétríkjunum og
ný viðhorf í afvopnunarmálum
krefjast að sjálfsögðu nýrra við-
bragða af hálfu lýðræðisríkj-
anna og bandalags þeirra,
Atlantshafsbandalag§ins. Þau
þurfa nú eins og 1979, þegar
þau svömðu hættunni af SS-
20-eldflaugum Sovétríkjanna
með djörfum ákvörðunum, að
láta raunsætt mat á eigin ör-
yggi ráða gerðum sínum. Hér í
Reykjavík mótuðu utanríkisráð-
herrar NATO-ríkjanna þá stefnu
á liðnu sumri, að áherslan skyldi
lögð á bann við efnavopnum og
fækkun í hefðbundnum herafla
í Evrópu samhliða því sem lang-
drægum eldflaugum yrði
fækkað og rannsóknir stundað-
ar í þágu geimvama. Samningar
nást ekki um þetta nema samið
sé af styrk og gengið fram af
fullri einurð.
Aðdragandi hins sögulega
samkomulags, sem undirritað
var í Washington í gær, ætti enn
einu sinni að kenna okkur, að
óskhyggjan er ekki besta vega-
nestið á erfíðri ferð um refílstigu
alþjóðamála heldur árvekni,
raunsæi og djörfung.
Talsmenn Bandaríkjastjórnar og
aðildarríkja Atlantshafsbandalags-
ins hafa lagt a það áherslu að næsta
skref í afvopnunarviðræðum risa-
veldanna verði - niðurskurður hins
hefðbundna herafla og fækkun
langdrægra kjamorkuvopna. And-
Er Gorbatsjov hafði stigið út úr
Ilyusin-62 þotunni, sem flutti hann
til Bandaríkjanna, og heilsað Ge-
orge Shultz, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, sagði hann: „Heim-
sóknin er hafin. Vonum hið besta.“
Síðan bætti hann við: „Megi Guð
hjálpa okkur." „Við erum tilbúnir,“
sagði þá Shultz og Górbatsjov svar-
aði: „Það emm við líka. Það mun
koma í ljós á morgun."
Þó svo guðleysi sé opinber stefna
stjórnvalda i Sovétríkjunum hafa
ráðmenn eystra áður nefnt al-
mættið á nafn í viðtölum og
viðræðum við erlenda embættis-
menn. Leonid Brezhnev gerði það
er hann átti fund með Jimmy Cart-
er, fyrrum Bandaríkjaforseta, í
Vínarborg í júnímánuði árið 1979
og Gorbatsjov minntist á Guð í við-
tali við blaðamann vikuritsins
Newsweek árið 1985.
40 mínútum eftir komu Gorb-
atsjovs lenti bandarísk flugvél á
flugvellinum með sendimenn Sovét-
stæðingar sáttmálans um útrým-
ingu rræðal- og skammdrægra
flauga hafa einmitt rökstutt afstöðu
sína með tilliti til yfirburða Sovét-
manna á sviði hefðbundinna vopna
í Evrópu. „Röklega séð hefðum við
fyrst átt að krefjast samkomulags
ríkjanna og Bandaríkjanna í Genf
innanborðs. Embættismenn þessir
hafa borið hitann og þungann af
um fækkun hins hefðbundna her-
afla, en það er vitaskuld of seint,“
segir Sam Nunn, þingmaður Demó-
krataflokksins og formaður her-
málanefndar öldungadeildarinnar, í
viðtali við US News and World
Report.
Sovétmenn hafa gefið til kynna
að þeir séu reiðbúnir til viðræðna
um niðurskurð heraflans þar sem
ekki sé gert ráð fyrir jöfnum niður-
skurði hans. Þetta kann að reynast
mikilvæg tilslökun, ekki síst í ljósi
þess að aðildarríki Atlantshafs-
bandalagsins og Varsjárbandalags-
ins hafa í 13 ár rætt jafna og
gagnkvæma fækkun heija í Evrópu
(MBFR-viðræðurnar svonefndu) án
viðræðum um afvopnunarsáttmál-
ann, sem leiðtogarnir hafa nú
undirritað. Maynard Glitman, aðal-
samningamaður Bandaríkjastjórnar
í viðræðum um útrýmingu meðal-
og skammdrægra kjarnorkueld-
flauga, hélt á skjalatösku sem hafði
að geyma afvopnunarsáttmálann.
Fleiri flaugar u]
ar en áður vai
SS-20 eldflaug sýnd 1 fyrsta skípti í Was
Washingfton, frá Agnesi Bragadóttur, blaðamanni Morgunblaðsins.
SNEMMA í gærmorgun fengu samningamenn Bandaríkjastjórnar
loksins ljósmynd af meðaldrægri sovéskri kjarnorkueldflaug af gerð-
inni SS-20. Höfðu samningamennirnir fengið allar þær myndir sem
þeir höfðu krafist af sovésku kjarnorkuvopnunum sem afvopnunar-
sáttmálinn tekur til, en myndin af SS-20 flauginni þótti ófullnægjandi.
Charles Redman, talsmaður I að bandarísku embættismennirnir
bandaríska utanríkisráðuneytisins, væru ánægðir að hafa fengið mynd-
sagði í samtali við Morgunblaðið | ina. Hann sagði mikið verk hafa
„Treystu en sannreyndu“
— sagði Reagan og Gorbatsjov sagðist hafa heyrt þetta áður
Washington, Reuter.
RONALD Reagan og Míkhaíl Gorbatsjov skiptust
á gamanyrðum við athöfnina í Hvíta húsinu í
gær, þegar þeir rituðu undir samninginn um
upprætingu meðaldrægra og skammdrægra eld-
flauga. Þá vitnuðu þeir einnig i sígilda höfunda
hvor frá landi hins.
í ávarpi, sem Ronald Reagan flutti, áður en gengið
var til undirritunarinnar, ri§aði hann upp, að fyrir sex
árum hefði hann lagt fram tillöguna um núlllausn, sem
nú væri að breytast ! veruleika. Sagði forsetinn, að
hún hefði verið svo einföld, að hún hefði beinlínis af-
vopnað viðmælandann. Þá mælti hann einnig nokkur
orð á rússnesku og sagði: „Treystu en sannreyndu."
Þegar forsetinn ætlaði að halda áfram, greip Gorb-
atsjov brosandi fram í fyrir honum og sagði: „Þú
endurtekur þetta alltaf þegar við hittumst." Þegar
áheyrendur klöppuðu og hlógu, sagði Reagan: „Mér
finnst þetta gott.“
Skömmu síðar vitnaði forsetinn í dæmisögu eftir
ívan Krílov um svaninn, vatnakrabbann og gedduna,
sem gátu ekki hreyft vagn úr stað, af því að svanur-
inn vildi fljúga, krabbinn fara aftur á bak og geddan
synda. Vildi Reagan með þessu árétta þá skoðun, að
sameinað átak væri forsenda árangurs í afvopnunar-
málum.
Gorbatsjov vitnaði í orð bandaríska heimspekingsins
Ralphs Waldo Emerson: „Besta viðurkenning fyrir vel
unnið verk er að hafa unnið það.“ í sjónvarpsávarpi
eftir undirritunina vitnaði Reagan einnig í Emerson
og sagði: „Það er í raun ekki til nein saga, aðeins
ævisaga.“ Og enn vitnaði Reagan í Leo Tolstoj, rithöf-
undinn rússneska, sem sagði: „Öflugstu stríðsmennim-
ir eru þessir tveir: tími og þolinmæði."
Sjónvarpsávörp leiðtoganna að lokinni undirrituninni
voru send beint og óstytt til áhorfenda í Bandaríkjun-
um og Sovétríkjunum.
Heimsóknin er hafin -
niegi Guð hjálpa okkur
— sagði Míkhaíl Gorbatsjov við komu sína til Washington
Washington, frá Ásgeiri Sverrissyni, btaóamanni Morgunblaðsins.
UMMÆLI Míkhaíls S. Gorbatsjov, aðalritara sovéska kommúnista-
flokksins, við komu hans til Bandaríkjanna hafa rennt stoðum
undir vangaveltur manna um að vænta megi markverðs árangurs
í viðræðum leiðtoga risaveldanna á fundum þeirra í Washington.