Morgunblaðið - 02.12.1988, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 1988
Elskar slöngur
Suður-afnskur ölgerðarmaður, Denis Groves að nafui, elskar slöng-
ur, þó að svo virðast sem ást hans sé ekki endurgoldin. Hann seg-
ir, að slöngumar, sem hann á í safiii sínu, hafi bitið hann 22 sinn-
um, og hefur hann misst tvo fingur af þeirra sökum. Á myndinni
hér fyrir ofan sjáum við hann ásamt uppstoppuðum skriðkvikind-
um og skordýrum, sem einnig em tómstundagaman hans.
Noregur:
Olíuvinnsla hefet á
Oseberg-svæðinu
Osló. Frá Rune Timberlid, fréttaritara Morgunblaðsins i Noregi.
OLIU- og gasvinnsla hófst á Ose-
berg-svæðinu, sem er þriðja
stærsta olíusvæði Norðmanna.
Það er 130 kílómetra vestur af
Bergen.
Aðeins er talið að Statfjord og
Troll vinnslusvæðin hafi að geyma
meiri olíu og gas en Oseberg, sem
talið er geyma 209 milljarða rúm-
metra af olíu og 73 milljarða rúm-
metra af gasi. Jafngilda birgðirnar
á Oseberg-svæðinu milli 30 og 40
ára framleiðslu.
Fram að aldamótum verður aðeins
unnin olía á Oseberg-svæðinu. Verð-
ur henni dælt til lands um neðansjáv-
arleiðslu. Til að byija með verður
gasinu dælt aftur niður í jörðina og
geymt þar til síðar. Olíuvinn^lan á
svæðinu er á vegum norska stór
fyrirtækisins Norsk Hydro, sem er
aðaleigandi svæðisins. Fyrst um sinn
nemur framleiðslan 100.000 tunnum
á sólarhring en verður að öllum
líkindum komin í 240.000 tunnur
næsta vor.
Þegar ákveðið var að ráðast í
smíði tveggja risastórra olíuborpalla
fyrir Oseberg-svæðið var ráð fyrir
því gert að fjárfestingar þyrftu að
nema 34 milljörðum norskra króna,
jafnvirði 238 milljörðum íslenzkra,
áður en fyrstu dropunum yrði dælt
á land. Þar sem bor- og annarri
tækni er varðar olíuvinnslu hefur
fleygt svo mikið fram á undanförn-
um árum, hefur upphæðin lækkað
og nemur kostnaður „aðeins" 26
milljörðum norskra, eða 164 mill-
jörðum íslenzkra.
Til þess að olíuvinnsla beri sig á
Oseberg-svæðinu þurfa að fást
13,60 dollarar fyrir tunnuna. I því
verði er reiknað með 10% arði af
fjárfestingarfénu. Lægra verð þýddi
að vinnslan yrði dýrt spaug fyrir
Norsk Hydro. Beint tap verður þó í
raun og veru ekki af olíuvinnslu á
svæðinu fyrr en olíufatið fer niður
fyrir 12,40 dollara. Hagnaður Norsk
Hydro verður því dágóður ef verðið
fer upp fyrir 13,60 dollara. Ráða-
menn fyrirtækisins kunnu því vel
að meta fréttir af fundi olíufram-
leiðsluríkja (OPEC) í Vínarborg um
síðustu helgi, þar sem samkomulag
náðist um aðgerðir er leiða ættu til
þess að verðið verði á bilinu 15-18
dollarar.
Tékkóslóvakía:
Jan Masaryk hafínn til
vegs og virðingar á ný?
Jyllands-Posten
Kommúnistastjórn Tékkóslóvakiu hefúr ekki haldið nafni Jans
Masaryks, fyrrum utanríkisráðherra landsins, á loft síðan hann lést
með voveiflegum hætti árið 1948. Hafi verið á hann minnst hefúr
honum verið lýst sem hégómlegum kvennabósa sem komist hafi til
metorða fyrir áhrif föður síns, Tómasar Masaryks, er stofnaði lýð-
veldið 1918 og er þjóðhefja i iandinu, einnig meðal kommúnista.
Nú hefiir skyndilega orðið breyting á og Masaryk yngri er sagður
hafa verið mikill stjórnmálamaður sewm barist hafi af kappi fyrir
föðurland sitt. Þetta álit kemur fram í greinargerð frá utanríkis-
ráðuneytinu eftir sagnfræðinginn Ivan Broz sem á næsta ári send-
ir frá sér fyrstu ævisögu Jans Masaryks sem gefin hefúr verið út
í landinu.
Þessi þróun vekur furðu þar sem
yfirvöld í landinu hafa ekki tekið
með silkihönskum á andófsmönn-
um í landinu. Meðal þeirra ber
sífellt meira á borgaralegum hóp-
um, enda þótt Charta 77 samtökin,
aðallega vinstrimenn, láti mest til
sín taka. Nafn Jans Masaryks hef-
ur lengi verið dáð af borgaralegu
sinnuðum Tékkum.
Jan Masaryk var sendifulltrúi
lands sins í London 1925 til 1938
og varð seinna utanríkisráðherra
tékknesku útlagastjómarinnar í
London á stríðsárunum. Eftir
valdarán kommúnista 1948 var
hann einn fárra borgaralegra
stjómmálamanna sem áttu áfram
sæti í ríkisstjóminni. Hann sagðist
ætla að nota vinsældir sínar hjá
almenningi og álit erlendis til að
hamla gegn kommúnistum. Tveim
vikum síðar fannst hann látinn í
garði utanríkisráðuneytisins. Hvort
hann framdi sjálfsvíg með því að
fleygja sér út um glugga eða var
hrint er enn ekki ljóst.
Broz segir Masaryk hafa verið
glöggskyggnan og rökfastan and-
stæðing fasisma og hafi hann bar-
ist af festu og þrautseigju gegn
undanlátssemi bresku stjómarinn-
ar gagnvart Hitler fyrir stríð. Hann
hafi umsvifalaust hafnað Miinc-
hen-samkomulaginu sem hafði í för
með sér innreið þýska hersins í
Tékkóslóvakíu 1938. Broz bætir
því við að fjöldi Tékka og Slóvaka
af almúgastétt hafi sent Masaryk
stuðningsskeyti um þetta leyti og
látið í ljós ánægju sína með fram-
göngu hans.
Talið er að bók Broz geti orðið
til þess að mörg þúsund manns,
sem urðu fyrir barðinu á ógnar-
stjóm kommúnistastjómarinnar
Jan Masaryk (t.h.). Myndin var
tekin tveim dögum fyrir lát
hans en tildrög þess hafa aldrei
verið upplýst.
árið 1948, fái uppreisn æru. Bent
hefur verið á að líkiega viiji stjóm
afturhaldssinnans Milosar Jakesar
reyna að styrkja sig í sessi gagn-
vart umbótasinnum Gorbatsjovs í
Moskvu með því að heiðra minn-
ingu stjómmálamanns sem nær
allir íbúar Tékkóslóvakíu telji með-
al mestu sona landsins á síðari
tímum.
George Bush réttir and-
stæðingum sáttarhönd
Washington. Reuter.
GEORGE Bush, sem tekur við embætti forseta Bandaríkjanna hinn
20. janúar næstkomandi, freistar þess nú að ná sáttum við þá menn
og þá hópa sem börðust gegn honum í kosningabaráttunni. I gær
hitti Bush George Mitchell, nýkjörinn leiðtoga demókrata í öldunga-
deild Bandaríkjaþings, og í dag ræðir hann við Michael Dukakis,
keppinaut sinn um forsetaembættið. Aðstoðarmenn Bush segjast
vænta þess að hann friðmælist einnig við samtök kvenna, svertingja
og spænskumælandi manna.
Á miðvikudag snæddi.Bush há-
degisverð með Jesse Jackson, sem
keppti að útnefningu Demókrata-
flokksins, og þann sama dag hitti
forsetinn tilvonandi leiðtoga um-
hverfisverndarsinna í Bandaríkjun-
um og lofaði þeim að tekið yrði til-
lit til sjónarmiða þeirra. Hvorki
Jackson né náttúruvemdarmenn
sögðust hafa fengið ótvíræðar yfir-
lýsingar frá Bush en sögðust vera
ánægðir með að hann skuli reiðubú-
inn að hlusta eftir átta ára valdatíð
Ronalds Reagans, sem daufheyrst
hafí við sjónarmiðum minnihluta-
hópa.
Chase Untermayer, sem aðstoðar
forsetann tilvonandi í leitinni að
nýjum embættismönnum, segir að
Bush spyiji ætíð þegar haldnir eru
fundir: „Hvar eru blökkumennirnir,
hvar eru fulltrúar spænskumælandi
minnihlutans, hvar eru konurnar?11
Getur sælgæti komið í
veg fyrir tannskemmdir?
Læknar og vísindamenn hafa uppgötvað nýjar hliðar
á þeim félögunum, Karíusi og Baktusi
Economíst
ALLIR vita, að Karíus og Baktus eða sætindin með öðrum orðum
eru ekki bestu vinir tannanna. Bakteríumar eða gerlarnar, sem
þrífast i munninum, breyta nefiiilega sykrinum í sým, sem étur
glerunginn og veldur tannskemmdum. Á ársfundi bandarísku tann-
læknasamtakanna i október sl. vora þessum málum gerð góð skil
eins og líklegt er og þar kom fram, að allt er þetta satt og rétt —
en aðeins að ákveðnu marki.
Nefna má sem dæmi, að margur
matur, sem ekki er sætur, getur
holað tennumar, til dæmis kart-
öfluflögur og brauð, og ástæðan
er sú, að amylase, sem er hvati í
munnvatninu, brýtur niður sterkj-
una og breytir henni í sykur. Þessi
sterkja vill oft geymast í munninum
í margar klukkustundir og þess
vegna getur hún valdið meiri skaða
en karamelian alræmda.
Eru lakkrís og súkkulaði
hollustuvara?
Þrátt fyrir sykurinnihaldið getur
sumt sælgæti, einkum lakkríshlaup
og súkkulaði, dregið úr tann-
skemmdunum o'g til er sykuraf-
brigði, sem virðist beinlínis koma
í veg fyrir þær. Xylitol kallast ef-
nið og finnst meðal annars í plóm-
um, hindbeijum, jarðarbeijum,
blómkáli og lakkrís og það er einn-
ig hægt að vinna úr birkiberki,
maísöxum og pressuðum sykur-
reyr. Xylitol hefur jafn margar
hitaeiningar eða er jafn sætt og
venjulegur sykur og ávaxtasykur
en gerillinn, sem er algengastur í
munninum, getur ekki geijað það,
brotið það niður. Þess vegna mynd-
ast engin sýra og þarafleiðandi
engar tannskemmdir.
Þessi vitneskja getur komið sér
afar vel í fátækum löndum þar sem
æ fleira fólk, jafnvel böm og ungl-
ingar, missir tennumar vegna auk-
ins sykuráts og lítillar tanngæslu.
í velferðarríkjunum er hún líka vel
þegin þótt þar séu miklu fleiri tann-
læknar.
Langvarandi áhrif xylitols
í þróuðu ríkjunum hefur sykur-
neyslan aukist mikið á síðustu
árum en svo er flúomotkuninni
fyrir að þakka (í drykkjarvatni,
tannkremi, matvælum og með
penslun), að tannskemmdimar
hafa minnkað mikið. Kannanir,
sem Heilbrigðisstofnun Sameinuðu
þjóðanna, WHO, og aðrar hafa
gert á skólabömum í mörgum og
ólíkum samfélögum, í Thailandi,
Frönsku Pólýnesíu, Ungveijalandi,
Finnlandi og Kanada, sýna, að flú-
or eitt og sér dregur úr tann-
skemmdum og einnig xylitol. Lang-
best er þó, að þessi tvö efni fari
saman.
Verður það næsta skrefið í
tannverndunarmálum að gefa
böraunum lakkrís?
Kemur þetta berlega í ljós í
fínnskri athugun þar sem annars
vegar voru borin saman áhrif flú-
ors og hins vegar flúors og xylitol
saman. Var hún gerð á 11 og 12
ára gömlum bömum og stóð í tvö
ár. Annar bamahópurinn tuggði
lakkríshlaup, sem innihélt xylitol,
alla daga en hinn aldrei. Að tveim-
ur árum liðnum höfðu lakkrísæ-
tumar 80% minni tannskemmdir
en samanburðarhópurinn. Á næstu
þremur árum var öllum bömunum
bannað að borða lakkríshlaup en
við skoðun að þeim tíma loknum
voru lakkrísætumar fyrrverandi
enn með 51% minni tannskemmdir
en hin bömin. Xylitol virðist því
hafa mikil og langvarandi áhrif.
Tannsteinninn ekki
alvondur
Á tannlæknaþinginu kom það
einnig fram, að annar alkunnur
skuggabaldur er ekki eins slæmur
og af er látið. Dr. Stephen Moss,
forseti bamatannlækningadeildar-
innar við New York-háskóla, komst
að því, að tannsteinn (sambland
af munnvatni, kolvetni og gerlum)
getur geymt flúor, sleppt því smám
saman út í munnvatnið og vemdað
með því glerunginn. Dr. Newell
Johnson, sem starfar við breska
tannlækningastofnun, sýndi einnig
fram á sambandið á milli tann-
steins og annars helsta óvinar tann-
heilsunnar en þá er átt við sýking-
ar í tannholdi, sem geta tært bei-
nið, sem tönnin situr í, og valdið
tannmissi.
Newell telur, að það sé ekki fyrst
og fremst tannsteinninn, sem valdi
sýkingunum, heldur fari þær meira
eftir tegund þeirra gerla, sem eru
í munninum, og því hvernig ónæm-
iskerfið bregst við eitrinu, sem þeir
framleiða. Sumir eru með ofnæmi
fyrir fijókomum eða kattarhári og
aðrir eru ofurviðkvæmir fyrir eitr-
inu frá gerlunum. Því er það ráðið,
segir Newell, að búa til bóluefni
gegn gerlunum og tilraunir á dýr-
um benda til, að það sé vel gerlegt.
.qqu iiWa