Morgunblaðið - 16.02.1989, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1989
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstofiarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Bjöm Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuöi innanlands. (lausasölu 70 kr. eintakið.
V arafluffvöllur
Enginn ágreiningur hefur
verið um nauðsyn þess að
byggja varaflugvöll hér á landi.
Hins vegar hafa verið skiptar
skoðanir um staðsetningu slíks
flugvallar og hvort til umræðu
væri af okkar hálfu, að hann
yrði byggður fyrir fé úr Mann-
virkjasjóði Atlantshafsbanda-
lagsins.
Þeir sem hafa haft efasemdir
um, að rétt væri að byggja
þennan flugvöll með framlagi
úr þeim sjóði, hafa haft áhyggj-
ur af því, að slíku framlagi
fylgdu þau skilyrði, sem í raun
þýddu, að byggð væri ný vam-
arstöð í landinu. Nú hefur Man-
fred Wömer, framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins, ritað
utanríkisráðherra bréf, þar sem
afstöðu Atlantshafsbandalags-
ins er lýst með afdráttarlausum
hætti: þótt varaflugvöllur yrði
byggður fyrir fé úr Mannvirkja-
sjóðnum mundi Atlantshafs-
bandalagið ekki líta á hann sem
herflugvöll, heldur flugvöll, sem
yrði mannaður og starfræktur
af óbreyttum borgurum.
í bréfí framkvæmdastjóra
Atlantshafsbandalagsins segir
m.a.: „Að höfðu samráði við
hlutaðeigandi stjómunaraðila
innan Atlantshafsbandalagsins
get ég staðfest, að flugvöllur
sá, sem tillaga liggur fýrir um,
mun á engan hátt gegna hem-
aðarhlutverki á friðartímum.
Flugvöllurinn yrði mannaður og
starfræktur af óbreyttum borg-
umm og ekki talinn herflugvöll-
ur nema á stríðstímum. Þannig
yrði í öllu tilliti litið á þennan
flugvöll, sem borgaralegan flug-
völl.
Að sjálfsögðu yrði að gera
ráð fyrir, að herflugvélum jafnt
sem borgaralegum flugvélum,
yrði beint til þessa varaflugvall-
ar, þegar veður eða neyðar-
ástand gerði slíkt óhjákvæmi-
legt. Til að tryggja öryggi í flug-
rekstri og að flugmenn kynnist
staðháttum við flugvöllinn
myndu herflugvélar stöku sinn-
um og í takmörkuðum mæli æfa
þar aðflug og lendingu."
Þessi yfírlýsing fram-
kvæmdastjóra Atlantshafs-
bandalagsins er afdráttarlaus
og ótvíræð. Með henni er svarað
á skýran hátt spumingu um
það, hvort framlagi úr Mann-
virkjasjóði bandalagsins fylgi
skilyrði. Svo er ekki. Þess vegna
er ljóst, að við eigum kost á
því, að slíkur flugvöllur verði
byggður fyrir fé úr þessum sjóði
án þess að því fylgi, að byggð
sé önnur vamarstöð í landinu.
Auðvitað getum við íslend-
ingar sagt sem svo, að tími sé
til kominn, að við byggjum sjálf-
ir flugvöll í landi okkar. Bretar
byggðu Reykjavíkurflugvöll á
ámm heimsstyijaldarinnar
síðari og Bandaríkjamenn
Keflavíkurflugvöll. Á hinn bóg-
inn er ljóst, að gerð varaflug-
vallar kostar mikið fé. Við höf-
um lagt mikið af mörkum til
sameiginlegra vama Atlants-
hafsbandalagsríkjanna, þótt
ekki hafí það verið í reiðufé.
Það er mikið framlag að leyfa
erlendum her að dveljast í
landinu áratugum saman. Þess
vegna er ekkert óeðlilegt við það
að taka við fjárframlagi af
þessu tagi, þegar svo afdráttar-
laus yfirlýsing liggur fyrir um,
að engar kröfur verði gerðár til
þess að byggja þar mannvirki í
þágu vamarliðsins.
Hitt er meiri spuming, hvort
nokkur ástæða sé til þess fyrir
okkur Islendinga að fara fram
á það við Bandaríkjamenn, að
þeir kosti rekstur slíks flugvall-
ar, eins og Jón Baldvin Hanni-
balsson, utanríkisráðherra, hef-
ur sagt, að hann muni gera.
Hvers vegna? Við höfum efni á
því að standa undir kostnaði við
rekstur varaflugvallar, þótt sá
rekstur kosti 100 milljónir
króna á ári og jafnvel þótt sú
upphæð yrði hærri. Það er eng-
in ástæða til að við verðum
háðir Bandaríkjamönnum um
eitt eða annað í þessu sam-
bandi. Mat á nauðsyn þess, að
bandarískt vamarlið dveljist í
landinu á að ráðast af öryggis-
hagsmunum og þess vegna fer
bezt á því, að við höfum ekki
fjárhagslega hagsmuni af því,
að það verði áfram. Vamarliðið
á aðeins að greiða fyrir þjón-
ustu, sem því er látin í té.
Á þessu stigi málsins þarf
einungis að taka ákvörðun um,
hvort heimild verði veitt til for-
könnunar á þessari fram-
kvæmd. Hvorki Alþýðubanda-
lagið né aðrir geta fært fram
nokkur skynsamleg rök fyrir
því, að slík heimild verði ekki
veitt, eftir að bréf fram-
kvæmdastjóra Atlantshafs-
bandalagsins hefur verið birt.
í forystugrein hinn 23. nóv-
ember sl. sagði Morgunblaðið
um þetta mál: „Morgunblaðið
tekur undir með þeim, sem
segja, að ekki eigi að reisa nýja
herstöð f landinu, en á hinn
bóginn hljótum við að kanna
hagkvæmni varaflugvallar til
hlítar og taka afstöðu að því
búnu.“
Yaxtastefnan
eftirJón Sigiirðsson
í vikunni sem leið gerði ríkisstjóm-
in mikilvæga samþykkt um peninga-
og vaxtamál sem forsætisráðherra
greindi frá í ræðu á Alþingi. Þetta
er víðtæk samþykkt sem markar
stefnu ríkisstjómarinnar í peninga-
og vaxtamálum á næstu misserum.
Nokkuð hefur á því borið að þessi
stefnumörkun hafi verið afflutt eða
misskilin. Meira að segja hafa sést
í því sambandi fyrirsagnir á borð við
„stríðsrekstur stjómvalda gegn eig-
endum sparifjár" og „einangrunar-
stefna í fjármálum þjóðarinnar".
Fullyrðingar af þessu tagi eru flarri
sanni eins og sýnt mun fram á hér
á eftir.
Agreiningur um peninga-
og vaxtamál
Undanfarin tvö ár hafa peninga-
og vaxtamál verið mikið ágreinings-
efni hér á landi. Þessi ágreiningur
hefur einkum snúist um tvennt: Ann-
ars vegar um verðtryggingu fjár-
skuldbindinga og verðlagsmæli-
kvarðann sem algengast hefur verið
að miða hana við, lánskjaravísi-
töluna. Hins vegar um það hvemig
stuðla ætti að lækkun raunvaxta.
Grundvelli lánskjaravísitölunnar hef-
ur nýlega verið breytt í því skyni að
friður geti um hana orðið og óvissu
eytt þannig að sparifjáreigendur hafa
tryggingu fyrir því að sjjarifé þeirra
heldur verðgildi sínu. Eg ætla ekki
að gera lánskjaravísitöluna að um-
ræðuefni hér, en viðskiptaráðuneytið
mun á næstunni birta ítarlega grein-
argerð um hana. í þessari grein mun
ég fyrst og fremst fjalla um vaxta-
málin og stefnumörkun ríkisstjómar-
innar í þeim.
Ágreiningtir um leiðir
en ekki markmið
Um það markmið í vaxtamálum
að lækka raunvexti hefur lítið verið
deilt að undanfömu en þeim mun
meira um leiðimar að því. Agreining-
urínn hefur ekki farið eftir flokkslín-
um í stjómmálum heldur hafa menn
skipað sér í hópa eftir því hvort þeir
hafa talið vænlegra að ná raunvöxt-
unum niður með almennum aðgerð-
um til að bæta jafnvægi á lánamark-
aði eða með þvf að hlutast til um
vaxtaákvarðanir með beinum hætti.
Þessi skipting ræðst að því er virðist
mest af því hvort menn líta fyrst og
fremst á vexti sem verð sem ráðist
af framboði og eftirspum á fjár-
magni — og þá um leið sem áhrifa-
vald um jafnvægi í efnahagsmálum
— eða eingöngu sem framleiðslu-
kostnað, sem best sé að hafa sem
lægstan. Þó heyrir það nú til undan-
tekninga að menn mæli neikvæðum
raunvöxtum bót þótt enn kunni að
eima eftir af því sjónarmiði, meðvitað
eða ómeðvitað. Sem betur fer hefur
skilningur á því að sparifé megi ekki
brenna upp og að endurgreiða eigi
raungildi lánsfjár að viðbættum hóf-
legum vöxtum farið vaxandi. Enn
greinir menn þó á um það hvort vext-
ir séu eins og hvert annað verð á
markaði sem ráðist af framboði og
eftirspum. Reyndar hefur skilningur
á því einnig vaxið, sem meðal ann-
ars birtist í því að þeir sem gagnrýna
háa vexti benda á það að á íslenskum
fjármagnsmarkaði sé samkeppni tak-
mörkuð, sem haldi vöxtum uppi. í
slíkri gagnrýni felst ákveðin viður-
kenning á því að vextir skuli ráðast
á markaði ef samkeppni er fullnægj-
andi. Vextimir em svo mikilvægur
áhrifavaldur í þjóðarbúskapnum að
nauðsynlegt er að víðtækt samkomu-
lag ríki um grundvallaratriði varð-
andi ákvörðun þeirra. Með þeim
ákvörðunum sem ríkisstjómin hefur
nú tekið hefur fundist farsæl mála-
miðlun. Það er einmitt helsta verk-
efni stjómmálanna að finna slíka
málamiðlun.
Lagfæring á fyrirkomulagi
vaxtaákvarðana
Kjaminn í samþykkt ríkisstjómar-
innar um peninga- og vaxtamál eru
samræmdar tillögur um lagfæringu
á því fyrirkomulagi vaxtaákvarðana
sem leitt var í lög á ámnum 1985—
1987 og byggist á grundvallarregl-
unni um samningsfrelsi. Þetta fyrir-
komulag tók við af ákvörðunum
Seðlabankans á vaxtakjörum innl-
ánsstofnana. Óhætt er að fullyrða
að frá sjónarmiði sparifláreigenda
hafi það fyrirkomulag að fela Seðla-
bankanum einum að ákveða vexti
ekki gefíst vel því raunvextir af inn-
lánum í bankakerfínu voru neikvæðir
á þeim tíma sem þetta fyrirkomulag
var við lýði.
Sá óstöðugleiki sem ríkt hefur í
efnahagsmálum hér á síðustu árum
með mikilli umframeftirspum á öll-
um sviðum, þar á meðal eftir lánsfé
hefur hins vegar reynt mjög á þetta
fijálsræðisfyrirkomulag varðandi
vaxtaákvarðanir um leið og það hef-
ur verið að slíta bamsskónum. Öllu
frelsi þarf að fylgja ábyrgð og agi.
Það er því að vonum að komið hafí
í Jjós að þetta fyrirkomulag þurfí
lagfæringar við. Þetta á við um heim-
ild Seðlabanka til að hlutast til um
vexti, um samræmi í vaxtaákvörðun
innlánsstofnana; um heimild til að
ákveða að vextir á verðtryggðum
skuldbindingum skuli óbreytilegir og
um breytingu á vaxtalögum til þess
að girða fyrir ósanngjamar vaxta-
tökur. Um þetta snúast tillögur ríkis-
stjómarinnar.
Skerping á heimildum til
íhlutunar í vaxtaákvarðanir
Meðal tillagna sem ríkisstjómin
hefur orðið sammála um er breyting
á lögum um Seðlabanka íslands sem
felur í sér að heimildir Seðlabankans
til að binda vaxtaákvarðanir innláns-
stofnana takmörkunum, ef vextir
keyra úr hófí, verði skerptar og
skýrðar. Jafnframt leggur ríkis-
stjómin til að hliðstæð ákvæði komi
inn í frumvörp sem nú liggja fyrir
Alþingi um verðbréfafyrirtæki og
verðbréfasjóði og um eignarleigufyr-
irtæki. í þessu felst alls ekki grund-
vallarstefnubreyting og hér er ekki
um að ræða neitt afturhvarf til mið-
stýrðra vaxtaákvarðana. Hér er fyrst
og fremst um lagfæringu á löggjöf-
inni að ræða sem reynsla hefur sýnt
að full þörf er á, það er að segja að
Seðlabankinn geti með samþykki við-
skiptaráðherra hlutast til um vaxtaá-
kvarðanir, ef raunvextir keyra úr
hófí. í samþykkt ríkisstjómarinnar
felst að Seðlabankinn geti lagt á
þetta efiii sjálfstætt mat.
Samkeppni á íslenskum
Qármagnsmarkaði
Menn verða að átta sig á raun-
vemleikanum á íslenska flármagns-
markaðinum. Hann er lokaður mark-
aður þar sem samkeppni á útlánahlið
er ekki mjög virk. Samkeppnin um
spariféð er hins vegar mun virkari.
Þar keppa ríkið, bankar og sparisjóð-
ir, verðbréfasjóðir og aðrir spamað-
arkostir hart um hveija krónu. Við
upphaf vaxtafrelsisins báru ríkis-
skuldabréf einna lægsta vexti. Það
var því óhjákvæmilegt að raunvextir
hækkuðu nokkuð samfara umröðun
vaxta á markaðinum í samræmi við
traust lántakenda, en það var hins
vegar í raun og veru áhalli I sam-
keppni á lokuðum fjármagnsmarkaði
sem í ofþenslu síðustu ára keyrði
raunvextina úr hófí.
Það er auðvitað rétt að við þenslu-
aðstæður er eðlilegt að raunvextir
hækki. Hækkun raunvaxta við
þensluaðstæður í markaðshagkerfi
gegpiir reyndar því mikilvæga hlut-
verki að draga úr þenslunni og hefur
til dæmis án efa átt þátt í því að
úr innflutningi dró í fyrra. íhlutun í
vaxtaákvarðanir getur því ekki helg-
ast af því einu að raunvextir hafi
hækkað. Hins vegar getur verið
nauðsynlegt og rétt að grípa til henn-
ar tímabundið ef augljóslega skortir
á fullnægjandi samkeppni á fjár-
magnsmarkaði og til þess að stuðla
að stöðugleika í verðlagsþróun eins
og til dæmis er mikil þörf á um þess-
ar mundir, og til þess að flýta því
að áhrif aðhaldsaðgerða á öðrum
sviðum efnahagsmála komi fram á
fjármagnsmarkaðnum með lækkandi
vöxtum.
Við þensluaðstæður á ófullkomn-
Jón Sigurðsson
„Það er auðvitað rétt
að við þensluaðstæður
er eðlilegt að raun-
vextir hækki. Hækkun
raunvaxta við þensluað-
stæður í markaðshag-
kerfí gegnir reyndar
því mikilvæga hlutverki
að draga úr þenslunni
og hefiir til dæmis án
efa átt þátt í því að úr
innflutningi dró í fyrra.
Ihlutun í vaxtaákvarð-
anir getur því ekki
helgast af því einu að
raunvextir hafi hækk-
að.“
um fjármagnsmarkaði er nauðsyn-
legt að stjómvöld hafí heimildir til
þess að hlutast til um vaxtaákvarð-
anir í undantekningatilfellum til þess
að þau geti gætt hagsmuna hinna
dreifðu lántakenda sem ekki eiga í
mörg hús að venda til að verða sér
úti um lánsfé.
Nánari tengsl íslenska
fjármagnsmarkaðarins
við umheiminn
Þau rök sem ég hef lýst hér að
framan hníga einnig að því að brýnt
sé að stefna að opnun íslenska fjár-
magnsmarkaðarins gagnvart útlönd-
um. Þetta hefur verið deilumál í
íslenskum stjómmálum um langt
skeið. Það er því sérstaklega mikil-
vægt að í ríkisstjóminni hefur tekist
sögulegt samkomulag um þá framt-
íðarsýn að til þess að búa þjóðinni
bætt lífskjör þegar til lengri tíma er
litið þurfí að tryggja íslensku at-
vinnulífi sambærilega aðstöðu á Qár-
magnsmarkaði og er í helstu við-
skiptalöndum. Þess vegna undirbýr
. ríkisstjómin nú stefnumótun um
nánarí tengsl íslenska ijármagns-
markaðarins við helstu viðskiptalönd
íslendinga ekki síst í því skyni að
auka samkeppni á lánamarkaðnum
hér. Þessi stefnumörkun er mikilvæg
vegna þeirra breytinga sem eru að
verða á viðskiptaháttum með fjár-
magn og fjármálaþjónustu í um-
heiminum vegna sameiginlegs innri
markaðar Evrópubandalagsins frá
og með árslokum 1992. Þegar hefur
verið ákveðið að þessi stefnumótun
verði byggð á tillögum ráðherra-
nefndar Norðurlanda um Efnahagsá-
ætlun Norðurlanda 1989—1992 en
skv. þeim tillögum skal afnema höml-
ur á fjármagnsflutningum milli Norð-
urlanda áður en innri markaði EB
verður komið á. Hér er um mikil-
vægt framtíðarmál að ræða sem
brýnt er að ötullega verði unnið svo
tryggt sé að íslendingar dragist ekki
aftur úr nágrannaþjóðunum í umbót-
um á skipan efnahagsmála. Fyrsta
skrefið í þessari aðlögun var tekið
nú um áramótin þegar almenn heim-
ild var veitt til þess að taka vöru-
kaupalán til allt að þriggja mánaða
án bankaábyrgðar vegna hvers konar
vöruinnflutnings en áður var slík
heimild bundin við tiltekna vöru-
flokka. Á næstunni verða frekari
áfangar undirbúnir. Fyrr var þörf á
bættu skipulagi íslenska bankakerf-
isins en nú er það nauðsyn til þess
að Íslendingar geti tekið virkan þátt
í fijálsari viðskiptum með fjármála-
þjónustu milli landa á næstu árum.
Það er hins vegar ljóst að þessi þró-
un mun taka alllangan tíma, en til
þess að íslendingar haldi sínum hlut
verða þeir að búa sig undir nýsköpun
á fjármagnsmarkaði innanlands og
utan.
Lækkun raunvaxta
Þótt ríkisstjómin telji nauðsynlegt
að skerpa nú heimildir til íhlutunar
í vaxtaákvarðanir er alls ekki þar
með sagt að stjómvöld muni binda
vaxtaákvarðanir takmörkunum þar
til fjármagnsmarkaðurinn hafí verið
opnaður. Ríkisstjómin hyggst sem
fyrr fyrst og fremst beita almennum
aðgerðum til að ná raunvöxtunum
niður á hóflegt stig. Hún hefur sett
sem markmið að raunyextir á ríkis-
skuldabréfum verði ekki hærri en
5%, sem miðast við efri mörk sam-
bærilegra vaxta í helstu viðskiptal-
öndum okkar. Þessu marki þarf að
ná í sem fæstum skrefum eftir því
sem markaðsaðstæður leyfa. Ríkis-
stjómin mun veita ríkisútgjöldum
eins mikið aðhald og frekast er kost-
ur og draga þannig úr lánsfjárþörf
ríkissjóðs. Ríkisstjómin mun að sjálf-
sögðu neyta aðstöðu sinnar sem
langstærsti lántakandi á fjármagns-
markaði og sá eini sem getur boðið
viðhlítandi tiyggingar fyrir háum
lánsfjárhæðum til að fá fram lækkun
raunvaxta í samningum um sölu á
ríkisskuldabréfum og skuldabréfum
byggingarsjóðanna m.a. til lífeyris-
sjóðanna. En hún ætlast til að raun-
vextir á öðrum sviðum lánamarkað-
arins lagi sig að raunvöxtum á ríkis-
skuldabréfum. Til þess að ná því
fram er nauðsynlegt að sambærileg-
ar reglur gildi um öll fjármálafyrir-
tæki sem stunda svipaða starfsemi.
Þetta á við um ákvæði er lúta að
bindi- og lausafjárskyldu, íhlutun í
vaxtaákvarðanir o.fl. sem ég orðlengi
ekki hér.
íhlutun í vaxtaákvarðanir
og framkvæmd
vaxtastefiiunnar
Að svo stöddu hefur engin ákvörð-
un verið tekin um það að Seðlabank-
inn í samráði við viðskiptaráðuneytið
noti auknar heimildir til þess að binda
vaxtaákvarðanir takmörkunum enda
á eftir að koma í ljós hvort þess
gerist þörf. Ég vona að ná megi
þessum árangri án beinnar íhlutunar.
Ég hef þegar mælt fyrir frum-
varpi á Alþingi til laga um breytingu
á Seðlabankalögum þar sem m.a. er
lagt til að 9. gr. laganna verði breytt
þannig að Seðlabankinn geti með
samþykki viðskiptaráðherra betur
tryggt að raunvextir útlána í innláns-
stofnunum séu hóflegir og að jafnaði
ekki hærri en í helstu viðskiptalönd-
um íslendinga. Þá er einnig lagt til
að Seðlabankinn geti bundið vaxtaá-
kvarðanir innlánsstofnana takmörk-
unum til þess að draga úr óhæfileg-
um vaxtamun inn- og útlána að
teknu tilliti til annarra tekna innláns-
stofnana. Með þessum breytingum
er áréttuð heimild Seðlabankans til
þess að veita vaxtaákvörðunum innl-
ánsstofnana aðhald og leggja sjálf-
stætt mat á vaxtaþróunina.
Hér er fyrst og fremst verið að
skerpa íhlutunarrétt Seðlabankans
án þess að raska í meginatriðum því
fyrirkomulági vaxtaákvarðana sem í
gildi hefur verið. Reynslan hefur
sýnt að það er erfítt að meta ná-
kvæmlega raunvexti til samanburðar
milli landa og þá er mat á vaxtamun
inn- og útlána ekki síður vand-
kvæðum háð. Þess vegna er eðlilegt
að gefa Seðlabankanum heimild til
þess að meta hvað hóflegt getur tal-
ist í þessum efnum, bæði hvað varð-
ar raunvexti og vaxtamun. En í gild-
andi lögum hefur hann reyndar þessa
heimild hvað varðar vaxtamun.
Um leið og ég tók við starfí við-
skiptaráðherra sumarið 1987 skrifaði
ég Seðlabankanum bréf og óskaði
eftir því að hann gerði ársfjórðungs-
lega grein fyrir samanburði raun-
Morgunblaðið/Sverrir
Helgi Þórsson forstöðumaður Reiknistofliunar Háskólans og Jón Hjaltalín Magnússon verkfrœðing-
ur.
Islenskur hugbúnaður fyr—
ir mál- og hreyfihamlaða
ÞRÓAÐUR hefiir verið íslenskur hugbúnaður, ísbliss, fyrir
mál- og hreyfihamlaða, sem gerir þeim kleift að tjá sig með
tölvubúnaði. Viðkomandi þarf einungis að styðja á rofa með
þeim líkamshluta sem hann hefúr mesta stjórn á. ísbliss ri-
tvinnslukerfið byggist á þvi að hefðbundinni Bliss-töflu, með
táknum og tilheyrandi texta, er hliðrað til á tölvuskjá og not-
andinn velur tákn sem fært er inn í ákveðinn glugga á skjánum.
, „Kennsla í notkun ísbliss-
hugbúnaðarins er að hefjast í
Öskjuhlíðarskólanum,“ sagði Jón
Hjaltalín Magnússon, verkfræð-
ingur, en upprunalega hugmynd-
in að hugbúnaðinum er þróuð
af honum. „Þessi hugbúnaður
er þannig uppbyggður að nokkuð
auðvelt er að setja texta á erlend-
um tungumálum við Bliss-tákn-
in. Nú er unnið að því að þýða
íslenska textann yfir á ensku og
Norðurlandamál."
Jón sagði, að til að auðvelda
hreyfihömluðum að velja tákn til
að tjá sig með hefðu á undanf-
ömum árum verið þróuð ýmis
hjálpartæki, til dæmis ljósatöfl-
ur, rofabúnaður og nokkur tölvu-
forrit. „ísbliss-forritið er hins
vegar talið það besta á þessu
sviði, þar sem það gerir öllum
tal- og hreyfihömluðum kleift að
tjá sig, hversu erfið sem fötlun
þeirra er,“ sagði hann. „Verið
er að skoða möguleika á að þróa
og tengja íslenskt tölvutal við
ísbliss, þannig að við val á
ákveðnu Bliss-tákni segi hljóð-
gervill merkingu þess. Nú þegar
er til stofn að íslensku tölvutal-
kerfi sem Reiknistofnun Háskól-
ans hefur unnið. Einnig er hugs-
anlegt að nota ísbliss-kerfið til
að senda skilaboð á Bliss-tákn-
máli í gegnum síma.“
Jón sagði ísbliss hafa verið
þróað með stuðningi Norrænu
nefndarinnar um málefni fatl-
aðra og Norræna menningar-
málasjóðsins. Sjálf hugbúnaðar-
vinnan hefur farið fram við
Reiknistofnun Háskólans og for-
stöðumaður hennar, Helgi Þórs-

Merking Bliss-táknanna er
skrifúð fyrir ofán þau á við-
komandi tungumáli.
son, hefur haft umsjón með
henni. Friðrik Skúlason, tölvu-
fræðingur, og Jón hafa hins veg-
ar unnið forritunarvinnuna. Þá
hafa Snæfríður Egilsson, iðju-
þjálfari, og Sigrún Grendal
Magnúsdóttir, talmeinafræðing-
ur, lagt fram sérfæðiþekkingu
sína á Bliss-táknkerfinu og
kennslu mál- og hreyfihamlaðra
bama.
Byggingamefiid Þjóðleik-
hússins er tekin til starfa
Hönnun endurbóta á áhorfendasvæði að hefjast
Menntamálaráðherra hefúr skipað byggingarnefrid Þjóðleik-
hússins í framhaldi af því að Alþingi samþykkti verulega Qárveit-
ingu við afgreiðslu fjárlaga til endurreisnar Þjóðleikhússins með
hliðsjón af tillögum starfshóps um endurreisn leikhússins. Reikn-
að er með að aðalsviði Þjóðleikliússins verði lokað hluta á þessu
ári og einnig á næsta ári, en endurreisn þess hluta hússins sem
að áhorfendum snýr á að vera lokið haustið 1990. Menntamálaráð-
herra skipaði Skúla Guðmundsson, forstöðumann framkvæmda-
deildar Innkaupastofriunar, formann bygginganefiidar, en hann
átti sæti í starfshópnum sem lagði línurnar og skilaði þeim tillög-
um sem Alþingi tók afstöðu til þegar Qárlög voru afgreidd. Form-
aður þess starfshóps var Arni Johnsen, fyrrverandi alþingismað-
ur, en hann er varaformaður nýskipaðrar byggingarnefiidar Þjóð-
leikhússins.
vaxta hér á landi og í helstu viðskipt-
alöndum og fyrir þróun vaxtamunar
en þetta eru viðmiðanimar í 9. gr.
Seðlabankalaganna. Mér virðist nú
ljóst að eini öruggi samanburðurinn
á raunvöxtum milli landa felist í sam-
anburði á raunvöxtum af ríkisskulda-
bréfum. Þessir vextir gegna einnig
lykilhlutverki þar sem þeir hljóta að
öllu jöfnu að vera neðri mörk á vaxta-
rófínu í hveiju landi. Seðlabankinn
fær nú það verkefni að vinna með
ríkisstjóminni að því að tryggja sam-
ræmi í vaxtakjörum á peningamark-
aðnum út frá raunvöxtum af ríkis-
skuldabréfum. Ég hef þegar rætt
þetta mál ítrekað við bankastjóm
Seðlabankans og mun á næstunni
fylgja þessu eftir.
Varðandi framkvæmd vaxtastefn-
unnar skiptir miklu máli að ekki
verði mikið umrót í verðlagi á næst-
unni þannig að hvað styðji annað til
lækkunar vaxta og verðlags. Breyt-
ingin sem tillaga er gerð um við 9.
gr. Seðlabankalaganna heimilar
íhlutunarrétt í vaxtaákvarðanir á
gmndvelli mats stjómvalda á öllum
aðstæðum, en ekki eingöngu litið til
vaxta í öðmm löndum eða vandmet-
ins vaxtamunar. En ég vil einnig
geta þess að á vegum ríkisstjómar-
innar verða gerðar tillögur í fjár-
hags- og viðskiptanefnd neðri deildar
sem nú fjallar um frumvörpin um
verðbréfasjóði og verðbréfafyrirtæki
og um eignarleigustarfsemi, að inn
í þau komi hliðstæð ákvæði um heim-
ild Seðlabankans til íhlutunar um
vaxtakjör þeirra þannig að jafnræði
ríki á fjármagnsmarkaðnum hvað
snertir þessar heimildir. Að sjálf-
sögðu verður að gæta þess við beit-
ingu þessarar heimildar að um sam-
bærilega áhættuflokka sé að ræða
þegar ávöxtunarkjör em borin sam-
an. Fyrirfram á ég ekki von á því
að mikið muni reyna á þetta ákvæði,
en hins vegar þykir rétt að samræm-
is sé gætt milli allra aðila á lána-
markaði eftir því sem við getur átt.
Ég held að það eitt að slík íhlutun
vaki í veðri geti gert mikið gagn ef
— og það er mikilvægt ef — almenn-
ar forsendur em jafnframt skapaðar
fyrir hóflega vexti.
Hér er lærdómsríkt að hafa í huga
reynsluna af vaxtalækkunum á
síðasta hausti. Með fortölum og
óbeinni tilvísun í heimildarákvæði 9.
gr. Seðlabankalaganna tókst að fá
innlánsstofnanir til að lækka vexti
verulega samhliða hjöðnun verðbólgu
vegna verðstöðvunarinnar. Árangur-
inn sem náðist með þessu móti var
ótvíræður. Nafnvextir af óverð-
tryggðum skuldabréfum í bönkum
og sparisjóðum lækkuðu úr um og
yfír 40% í ágústmánuði í 12% í des-
ember sl., en em nú um 15%. Einnig
náðist fram nokkur lækkun raun-
vaxta af verðtryggðum lánum eða
úr 9—11% í 73/4-9%. Hins vegar var
óhjákvæmilegt að nafnvextir hækk-
uðu þegar verðbólguhraðinn jókst að
nýju um áramótin vegna aðgerða í
skattamálum og lækkunar á gengi
krónunnar. Nú er mikilvægt að lækk-
un vaxta geti haldið áfram.
Skylda stjórnvalda
í bráð og lengd
Þær breytingar sem ríkisstjómin
boðar á lögum og reglum um fjár-
magnsmarkaðinn miða allar að því
að lækka raunvexti og draga þannig
úr fjármagnskostnaði fjölskyldna og
fyrirtækja, sem keyrt hefur úr hófí
undanfarin misseri. Það er hins veg-
ar fjarstæða að í þessu felist árás á
sparifjáreigendur. Þegar til lengdar
lætur fara hagsmunir sparifíáreig-
enda og lántakenda saman. Osann-
gjamar leikreglur á fjármagnsmark-
aði leiða í raun til mikillar óvissu um
langtímaávöxtun sparifjár þótt
ávöxtunin geti verið rífleg til skamms
tíma. Þetta á bæði við um fyrirkomu-
lag vaxtaákvarðana og vísitöluvið-
miðun í verðtryggðum lánssamning-
um. Hér er ekki eingöngu spurt um
efnahagsmál heldur einnig stjóm-
mál. Séu veilur í virkni markaðarins
ber stjómvöldum að rétta við hlut
þeirra sem halloka fara. Stefnumörk-
un ríkisstjómarinnar í peninga- og
vaxtamálum nú er dæmi um það
hvemig ríkisvaldið á að starfa að
almannaheill með því að bæta virkni
markaðarins — í bráð með íhlutun
ef þörf krefur en í lengd með þvi
að opna markaðinn fyrir aukinni
samkeppni.
Höfundur er viðakipta- ogiðnað-
arráðherra.
í byggingamefndinni eru; auk
Skúla og Áma, þau Helga Hjörvar
skólastjóri, Runólfur Birgir Leifs-
son deildarstjóri í menntamála-
ráðuneytinu, Guðni Jóhannesson
verkfræðingur og Sveinbjörn
Óskarsson, deildarstjóri í fjármála-
ráðuneytinu, en hann er ritari
byggingamefndar. Gísli Alfreðs-
son Þjóðleikhússtjóri starfar með
nefndinni, en menntamálaráð-
herra hefur ráðið Gunnar St. Ól-
afsson byggingarverkfræðing,
sem verkefnisstjóra í þjónustu
byggingamefndar.
Byggingamefnd er ætlað að-
gera nýtingaráætlun fyrir Þjóð-
leikhúsið í heild til grundvallar
endurbótum á þeim hlutum leik-
hússins sem ekki var fjallað um í
áfangaskýrslu starfshópsins frá í
haust. Jafnframt er byggingar-
nefnd ætlað að meta þörf á stækk-
un núverandi húsrýmis Þjóðleik-
hússins í ljósi endurskipulagningar
innra starfs hússins sem nú stend-
ur fyrir dyrum.
Starfshópurinn frá í haust lagði
til aðgerðir í grundvallaratriðum
sem fjárveitingavaldið tók mið af,
en tillögur lágu fyrir upp á 240
milljónir króna á tveimur ámm.
Fyrir liggja nú nærri 100 milljónir
króna á þessu ári, 75 milljónir í
endurreisnarstarf og 13 millj. kr.
í viðhaldsfé sem mun nýtast einn-
ig til endurreisnarstarfs. Reiknað
er með að framkvæmdir við endur-
reisn Þjóðleikhússins hefjist þegar
í vor að loknu leikári.