Morgunblaðið - 08.06.1989, Blaðsíða 34

34
‘MORGUNBLAÐIÐ' PIMMTUÖÁÉUR' 8Í 3ÚNÍ 1989
Kjartan Jónsson kristniboði skrifar frá Kenýu:
Grasalæknirinn
Janet grasalæknir með leirkerið, sem hún sýður ræturnar í.
Svo lengi sem menn hafa lifað
á þessari jörð hafa þeir glímt við
óvin, sem ógerlegt hefur reynst
að sigrast á, heilsuleysi. Hjá þjóð-
um heimsins hefur safnast saman
reynsla og þekking í baráttunni
við þennan óvin, sem hefur geng-
ið í arf kynslóð fram af kynslóð
aukin og efld.
Þrátt fyrir ótrúlegar framfarir
í læknavísindum á þessari öld, eru
enn ótalmargar gátur óleystar og
nýjar skjóta sífellt upp kollinum.
Á hinum ýmsu menningar-
svæðum hafa þróast margvíslegar
læknisfræðihefðir og -skólar.
Nálastunguaðferðir Kínveija erí
gott dæmi um þetta, en t.d. Ind-
veijar eiga einnig miklar hefðir í
þessu sambandi. I hinum svokall-
aða þriðja heimi hafa ýmsar ríkis-
stjómir reynt að nýta sér þekk-
ingu kynslóðanna og komið á fót
stofnunum, til þess að rannsaka
heimatilbúin meðöl og læknisað-
ferðir, sem notaðar hafa verið
mann fram af manni. Að sjálf-
sögðu er margt lítils virði, en
ýmislegt hefur fært læknisfræð-
inni nýja þekkingu. Hér í Kenýu
gefa yfirvöid grasalæknum mik-
inn gaum, en vara þá við því að
segjast geta læknað sjúkdóma,
sem þeir ráða ekki við og hafa
almenning á þann hátt að féþúfu.
Tilveran ein heild
Hjá þjóðum Afríku er tilveran
ein heild. Þar er það gjörsamlega
framandi að skipta lífinu í verald-
legan og trúarlegan eða andlegan
hluta. Þess vegna eru sjúkdómar
oft taldir eiga sér rætur í hinum
andlega hluta tilverunnar. Svarta-
galdurssæringar eru oft taldar
vera orsakir alvarlegra sjúkdóma
og margra dauðsfalla. Gruni
menn, að þeir hafi orðið fyrir
slíkum særingum verða þeir að
hafa upp á seiðmanni, sem getur
gert hin illu skeyti skaðlauS. Seið-
menn eru því mjög mikilvægir í
mörgum samfélögum álfunnar.
Af þeim stendur mikill ótti og
fyrir þeim er borin óttablandin
virðing. Þeir eru misjafnir eins
og gengur með manninn almennt,
en helst hefur maður það á tilfinn-
ingunni, að þeim sé mest í mun
að auðga sjálfa sig og halda stöðu
sinni í samfélaginu. Mistakist
þeim í starfi, þ.e. ef áætlaður
árangur næst ekki, hafa þeir allt-
af skýringar á reiðum höndum
varðandi ástæðuna. Að öllu jöfnu
er það skjólstæðingurinn eða að-
standendur hans, sem eiga sök-
ina. Hann sjálfur er alltaf sak-
laus. Almenningur vogar sér
sjaldan að setja spurningarmerki
við ágæti þessara manna af ótta
við hefnd eða höfnun síðar meir,
þegar vanda ber að höndum. Það
er því enginn öfundsverður, sem
býr afskekkt og á ekki kost á
annarri hjálp í neyð sinni en úr-
ræðum töframannsins. í þessu
samhengi verður fullyrðingin um,
að hver sé sæll í sinni trú afar
hjáróma.
Fyrir Islendingum er tal um
töframenn og svartagaldur mjög
„Er ég fer út í skóg
til þess að ná í lækn-
ingajurtir, bið ég Guð
að hjálpa mér til að
nota þær öðrum til
góðs. Ég lít á starf
mitt sem kristilega
þjónustu við náung-
ann.“
óraunverulegt, nánast á sama
plani og ævintýri. Við býsnumst
oft yfir galdrabrennum miðalda
og við kristnir menn skömmust
okkar fyrir þennan kafla í kirkju-
sögunni. En kannski er hluti af
vandlætingu okkar til kominn af
skilningsleysi og vantrú á, að um
raunverulegan vanda hafi verið
að ræða. Hér í Afríku er svarti-
galdur slíkur veruleiki, að jafnvel
hámenntaðir menn með doktors-
gráður eru logandi hræddir við
hann. í þessu landi eru þeir, sem
fremja slíkan seið, réttdræpir án
dóms og laga ef upp um þá
kemst. Almenningur er hvattur
til að leggja sitt af mörkum til
að útrýma þessu eitri í samfélag-
inu. Á sumum svæðum er sam-
félagið gegnsýrt af þessum ófögn-
uði. Maður með kennaramenntun,
er starfar sem skólastjóri, sagði
mér um daginn, að ef töframaður
kynni vel til verka, liðu 1 til 2
mánuðir frá því hann fremdi seið
sinn og þar til fórnarlambið dæi.
Hann tók sem dæmi, að algengt
væri, að gamlir menn tækju sér
ungar konur í ellinni. Þar sem
þeir væru ekki færir um að sinna
eiginmannsskyldum sínum við
þær sem skyldi, fengju þær sér
stundum unga ástmenn á laun.
Kæmist sá gamli að þessu, vissi
hann, að hann gæti ekki sigrast
á ástmanninum í bardaga. Þess í
stað tæki hann geit og færi til
töframannsins með beiðni um að
særing verði framin með dauða
hins unga að markmiði. — Skóla-
stjóranum var full alvara! — Það
er því ekki að undra, þótt margir
verði óttaslegnir, er þeir verða
veikir. Það fyrsta, sem kemur upp
í hugann, er spurningin, hvort
einhver óvildarmaður hafi orsakað
sjúkdóminn með svartagaldri.
Læt hér fylgja frásögn af fólki
í neyð, sem leitaði til töfralæknis-
ins síns.
Hjá töfralækninum
Það var nótt og myrkrið eins
svart og það getur orðið í hitabelt-
inu. Suð engisprettanna og kvak
nokkurra froska, sem höfðu fund-
ið sér stóran forarpoll, rufu kyrrð
næturinnar. Annars var allt kyrrt.
Enginn var á ferli nema þessi litli
hópur, sem fór hægt yfir landið,
enda með sjúkling á heimatilbún-
um börum. Hann stundi þungan
af sársauka. Það var mikið af
honum dregið. Fylgdarliðið var
hrætt, því að það óttaðist um líf
hans. Kýr var með í för því að
ekki þýddi að biðja töframanninn
ásjár án þess að færa honum eitt-
hvert „lítilræði". Hópurinn nálg-
aðist hús töframannsins. Það varð
að vekja hann varlega, svo að
hann vísaði gestunum ekki frá.
Um síðir kom hinn mikli maður
út og aðkomumenn stundu upp
erindinu með sárarþjáningarstun-
ur sjúklingsins í bakgrunninum.
Sá fjölkunnugi var stuttur í spuna
og talaði hranalega við almúgann.
Hann hafði mestan áhuga á naut-
gripnum, sem aðkomumenn höfðu
meðferðis. „Þetta er nú auma
horgrindin,“ sagði hann reiðilega.
„Ef þið viljið einhveija hjálp hjá
mér, skuluð þið gjöra svo vel og
koma með almennilegt naut hing-
að.“ Að svo mæltu strunsaði hann
inn í kofann sinn. Fólkið leit skelf-
ingu lostið hvert á annað. Það
hafði komið um langan veg með
dauðvona mann, sem varð sífellt
máttfarnari. En hér þýddi ekki
að góna út í loftið. Tveir hraust-
ustu bræðurnir voru valdir til að
hlaupa heim og ná í stórt naut,
sem bar af öðrum hvað holdafar
og fríðleik snerti. Reyndar áttu
þau það ekki sjálf, en nágranninn
myndi vera fáanlegur til að láta
það af hendi fyrir tvær mjólkur-
kýr fyrst svona stóð á. Bræðurnir
náðu heimili töframannsins með
nautið góða, þegar fyrsta morg-
unskíman braust inn í þétt nátt-
myrkrið. Sjúklingurinn stundi
ekki lengur. Hann lá hreyfingar-
laus á börunum. Er nautið hafði
verið afhent, gekk töframaðurinn
til og leit á sjúklinginn. Hann
útbjó lækningardrykk, sem reynt
var að koma ofan í hann meðvit-
undarlausan, en allt kom fyrir
ekki. Sá sjúki gaf upp öndina,
áður en eiexírinn náði að gera
sitt gagn. En í stað þess að sýna
meðaumkun, rauk töframaðurinn
upp öskureiður. „Það er allt ykkur
að kenna, hvernig komið er,“
sagði hann við aðstandendur hins
látna. „Þið hafið brotið af ykkur
gegn öndunum. Þetta er hefnd
þeirra. Komið ykkur í burtu undir
eins,“ hrópaði hann. — Litli hópur-
inn mjakaðist af stað, með líkið á
börunum. Framundan var löng
leið heim. Konurnar grétu. —
Nautið varð eftir.
Janet
Einn af nágrönnum mínum er
mjög merkileg kona. Hún stundar
grasalækningar. Frá því hún var
ung hafði hún áhuga á þessum
málum og aflaði sér þekkingar á
lækningarmætti jurta í umhverfi
sínu. Nú kemur fólk til hennar
hvaðanæva af landinu.
Eg heimsótti hana fyrir nokkru,
og þá sagði hún mér margt af
sjálfri sér. Þetta er mjög greind
kona, þótt hún hafi aldrei fengið
tækifæri til að fara í skóla. Það
er sjaldgæf reisn yfir henni. Allt
fas hennar er höfðinglegt. Hún
gæti verið um sjötugt, en hún
veit aldur sinn ekki nákvæmlega;
menn höfðu ekki not fyrir slíkt í
hennar ungdæmi. Hagstofan var
heldur ekki komin til sögunnar í
þá daga. Þó man hún mikinn jarð-
skjálfta, sem sagður er hafa átt
sér stað árið 1928 (skv. bókum),
en þá var hún barn. Stórskornir
andlitsdrættir hennar minna á
indíána, sérstaklega arnarnefið, -
sem er áberandi. Augun eru hlý-
leg. Útistandandi eyrun eru al-
þakin götum, sem minna á fyrri
tíma, er málmhringir héngu í
þeim. Hún er þéttvaxin og sterk-
leg; hefur þótt góður kvenkostur
á yngri árum, enda fer orðt af
dugnaði hennar til vinnu. Ég hafði
ekki búið lengi hér í Chepareria,
er ég tók eftir henni á almennum
fundi. Karlarnir sneru sér til henn-
ar af mikilli virðingu, sem þeir
gera almennt ekki, ef um konu
er að ræða.
Fyrr á árum umskar hún stúlk-
ur svo hundruðum skipti. Er hún
varð kristin fyrir rúmum 20 árum,
hætti hún því, þegar hún gerði
sér grein fyrir, hve slæmt það var.
Hún aðal ljósmóðirin hér um
slóðir og margar konur fæða
heima hjá henni, enda nýtur hún
mikils trausts. Þekking hennar á
heimatilbúnum meðölum hefur
aukist með árunum. Hún notar
rætur tijáa, tijábörk og ýmsar
jurtir, sem vaxa villtar í skógin-
um. Ekki verður hún svo heim-
sótt, að ekki sé þar fyrir aðkomu-
fólk, margt langt að komið, auk
nágranna, sem koma með marga
kvilla svo sem malaríu, orma,
munnangur o.s.frv. Kona með
mikið hálsskraut úr plastperlum
bjó hjá henni um þessar mundir
ásamt manni sínum. Heimkynni
þeirra voru 130 km þaðan. Vandi
þeirra var barnleysi. Sá, sem ekki
getur eignast afkvæmi er illa
staddur í Afríku, hvort sem það
er karl eða kona. Hann er einskis
virði. Enginn afkomandi mun
minnast þeirra að þeim látnum
og halda nafni þeirra á lofti. Það
er glötun á afríska vísu. Þau
skortir afkomendur, syni, til að
sjá um sig í ellinni. Janet hefur
orðið víðfræg fyrir árangur sinn
í glímunni við þetta vandamál.
Fjöldi fólks hefur komið til hennar
barnlaust, en farið frá henni með
barni. Flestir hafa áður farið til
„nútíma“ lækna og reynt margt
án þess að fá hjálp.
Er ég spyr hvar allt þetta fólk
búi, hlær hún. „Það býr hjá okk-
ur, í húsinu okkar.“ Húsið hennar
er lítið tveggja herbergja leirhús
með bárujárnsþaki. Er ég spyr,
hvað hún taki fyrir að halda fólki
uppi, oft í marga mánuði og gefa
því meðöl allan tímann, hlær hún
aftur. „Ekkert. Ef fólk býður
borgun, þigg ég hana,“ segir hún,
„en margir fara án þess að greiða
nokkuð, þótt þeir séu orðnir al-
heilbrigðir, aðrir koma með eitt-
hvert lítilræði. Annars lækna ég
ekki nokkurn mann. Guð hefur
skapað allar plönturnar í kringum
okkur með möguleikum þeirra til
lækningar sjúkdóma. Er ég fer út
í skóg til þess að ná í lækninga-
jurtir, bið ég Guð að hjálpa mér
til að nota þær öðrum til góðs.
Ég lít á starf mitt sem kristilega
þjónustu við náungann." Það skal
tekið fram, að hún hefur ekkert
á móti læknum og sjúkrahúsum.
Sjái hún fram á, að hún ráði ekki
við sjúkdómstilfelli, sem henni eru
færð, sendir hún sjúklingana um-
svifalaust á spítala.
Ekki er að efa, að Janet gæti
orðið forrík á lækningum sínum,
sérstaklega á barnleysi. Hún er
fagurt dæmi til eftirbreytni á
tímum græðgi og sérgæsku.
Góðar fréttir
Kristinn maður þarf ekki að
óttast særingar vondra manna né
illa anda. Hann er í hendi hans,
sem sigraði vald hins illa, Jesú
Krists, og á von um tilveru, þar
sem hinn síðasti óvinur, dauðinn,
verður sigraður. í Afríku er þessi
boðskapur góðar fréttir, sem
leysir fólk undan ánauðaroki ótta
og öiyggisleysis.
Skagaströnd:
Kvenfélagið Eining gefur
heilsugæslustöðinni tæki
Skagaströnd.
KONURNAR í kvenfélaginu Ein-
ingu á Skagaströnd hafa verið
duglegar á undanförnum árum
að gefa tæki til heilsugæslustöðv-
arinnar á staðnum. 31. mai héldu
kvenfélagskonur kaffisamsæti
þar sem þær afhentu gjafabréf
yfir tæki sem þær hafa gefið stöð-
inni nú nýverið. í raun er það
sjúkrasjóður sem starfar innan
kvenfélgsins sem fjármagnar
gjafírnar en sjóðurinn var stofii-
aður 24. júlí 1947.
Fjármunum safnar sjóðurinn með
kaffi- og merkjasölu auk sölu minn-
ingarkorta. Einnig hafa sjóðnum
borist gjafir frá fyrirtækjum og ein-
staklingum.
Verðmæti tækjanna sem nú voru
afhent er í kringum 500 þúsund
og eru þau einkum notuð við endur-
hæfingu með geislum og bylgjum.
Má segja að konurnar séu með gjöf-
um sínum á undanfömum árum
Morgunblaðið/Ólafur Bemódusson.
Stjórn sjúkrasjóðs við hluta tækjanna sem verið var að afhenda.
búnar að byggja upp nokkurs konar
endurhæfingarstöð innan heilsu-
gæslustöðvarinnar.
Guðmundur Sigvaldason sveitar-
stjóri veitti gjafabréfinu viðtöku
fyrir hönd heilsugæslustöðvarinnar
og þakkaði kvenfélaginu fyrir allan
stuðnjng við stöðina á undangengn-
um árum.
í núverandi stjórn sjúkrasjóðs
kvenfélagsins sitja: Soffía Lárus-
dóttir, Ása Jóhannsdóttir og Birna
Blöndal. Konurnar í kvenfélaginu
eru aðeins 16 talsins en nýverið
breyttu þær lögum félagsins á þann
veg að nú geta karlmenn einnig
orðið félagar í kvenfélaginu Ein-
ingu. Núverandi formaður félagsins
er Guðrún Soffía Pétursdóttir.
- Ó.B.