Morgunblaðið - 08.06.1989, Blaðsíða 49

49
MORGUNBLAÐIÐ IÞROTTIR FTMMTUDAGUR 8. JÚNÍ
hverfisskoðun eru eðlilegir þættir
gönguferða, og fyrir marga eru
gönguferðir í góðum félagsskap ein
auðveldasta leiðin til að sinna
mannlegum samskiptum og ræktun
andans um leið og líkaminn er þjálf-
aður. Menn fræða hver annan um
umhverfið, rifja upp gamansögur
og skiptast á skoðnum um daglegt
líf, pólitíkina og eilfífðarmálin, hver
eftir sínum smekk. Þeir sem ferð-
ast einir geta einnig þjálfað hugann
og hugsað sitt, oft skjóta nýjar
hugmyndir upp kollinum í góðri
gönguferð. En stundum er mestur
ávinningurinn sá að fá næði til að
geta skotið vandamálum daglegs líf
til hliðar og að fá ráðrúm til að
leyfa íslenskri náttúru að kyrra
Heilsurækt og gönguferðir
eftirJóhann Heiðar
Jóhannsson
Framkvæmdahópur á vegum
heilbrigðisráðherra beitir sér
fyrir því að haldinn verði
íþróttadagur fyrir almenning á
höfuðborgarsvæðinu laugar-
daginn 10. júní nk. Tilgangur-
inn með þessum íþróttadegi
er sá að hvetja almenning til
þátttöku í íþróttum sér til
ánægju og heilsubótar. í tilefni
af þessu er ástæða til að fara
nokkrum orðum um heilsurækt
almennings, sérstaklega með
tilliti til gönguferða.
Viðhorf heilbrigðisstofnana
Halfdan Mahler, framkvæmda-
stjóri Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar, segir í ávarpi sem birt
er í tímaritinu Heilbrigðismál árið
1986: „Hugsa skyldi um þjálfun í
víðtækasta skilningi. Hún nær til
gönguferða og annars létts líkam-
legs álags, hún hefur bein áhrif á
heilsuna og er gott ráð til að bæta
hana. Það er nauðsynlegt fyrir fólk
í öllum aldurshópum að þjálfa sig
á einhvern hátt. I æsku og á ungl-
ingsárunum býr þjálfun menn undir
það, sem bíður þeirra á fullorðinsá-
rum. Á efri árum léttir hún hreyf-
ingar og viðheldur andlegri vöku.
Þá er ótalið það sem ekki skiptir
minnstu, en það er gleðin sem fylg-
ir því að hreyfa sig og reyna á sig,
en hún eykur vellíðanina sem er
grundvöllur heilsunnar." Þessi orð
eru góður vitnisburður um þann
áhuga og þann skilning sem stofn-
anir heilbrigðismála og stjórnvöld
vestrænna landa hafa á nauðsyn
þess að auka heilbrigði manna með
því að hvetja þá til hollra lífshátta.
Eiríkur Smith, listmálari, segir
golfið gefa sér aukna starfsorku.
inni og komið mér upp neti til
að slá kúluna í“ segir Eiríkur, sem
viðurkennir þó að einu sinni hafi
eitt verka hans orðið fyrir
skemmdum af völdum golfkúlu.
Þá hafí kúlan reyndar hafnað í
höfði hans að lokum.
„Golfið hefur gefið mér aukið
þrek. Það finn ég meðal annars
í starfi mínu. Golf getur fólk á
öllum aldri stundað. Þar reynir
ekki bara á kraft heldur fyrst og
fremst einbeitingu" segir Eiríkur.
Starf að heilbrigðismálum felst ekki
eingöngu í því að líkna og lækna
þá sem sjúkir eru, heldur einnig í
því að efla og styrkja heilsu þeirra
sem teljast heilbrigðir. Jónas
Hallgrímsson, prófessor í lækna-
deild Háskóla Islands, skrifar rit-
stjórnargrein í sama hefti Heil-
brigðismála og rifjar upp niðurstöð-
ur úr vísindalegri könnun á lifnað-
arháttum 17 þúsund bandarískra
karlmanna: „í niðurstöðum rann-
sóknanna kom meðal annars fram,
að sérhver klukkustund af líkams-
þjálfun væri líkleg til að lengja
ævina um nær þijár klukkustund-
ir.“ Það er því ekki einungis almenn
skynsemi og persónuleg reynsla,
sem bera vitni um góð áhrif líkams-
þjálfunar, heldur einnig víðtækar
rannsóknir færustu vísindamanna.
Hollir lifnaðarhættir
Góðir lifnaðarhættir felast meðal
annars í þvi að temja sér hollt og
fjölbreytt mataræði, að forðast eit-
urefni hvers konar og að ástunda
líkamsþjálfun reglulega. Líkams-
þjálfun er sérstaklega nauðsynleg
á tímum vaxandi kyrrsetu í starfí
manna og vaxandi hreyfingarleysis
á heimaslóðum. Þó að líkami okkar
sé að flestu leyti vel gerður þá er
það svo með marga lifandi vefi að
þeir rýrna ef þeir fá ekki hæfílegt
álag. Á hinn bóginn eflast þeir flest-
ir og styrkjast við áreynslu.
Áreynslan gerir efnaskipti vefjanna
skilvirkari og blóðrásina betri og
vefirnir byggja upp þrek ogþol, sem
einnig nýtist til varnar ýmsum sjúk-
dómum. Þá er það víst að hæfileg
líkamsrækt og þjálfun draga úr
hættu á æðakölkun og lækka of
háan blóðþrýsting, en þessir sjúk-
dómar eru meðal útbreiddustu heil-
brigðisvandámála nútímans. Síðast
en ekki síst gefur hæfileg og reglu-
leg líkamsáreynsla andlega orku til
að takast á við verkefni daglegs
lífs, vellíðan og þrek til að veijast
skaðlegu streituástandi.
Heilsurækt
Líkamsþjálfun til heilsubótar og
ánægju getur verið með mörgu
móti. Mestu máli skiptir að fínna
íþrótt eða einhveija aðferð til
líkamsþjálfunar sem fellur vel inn
í daglegt líf manna og sem veitir
þeim jafnframt ánægju. Það skiptir
máli að velja íþrótt sem fellur að
skaplyndi manna og fullnægir fé-
lagslegum þörfum þeirra. Hlaup,
skokk og iðkun gönguferða eru
meðal einföldustu leiðanna til að fá
hreyfingaþörf líkamans fullnægt.
Sund er alhliða þjálfun sem iðka
má sér til ánægju og heilsubótar
með lítilli fyrirhöfn. Skíðaíþróttin
hefur náð miklum vinsældum hjá
almenningi á síðustu árum, sérstak-
leg er gleðilegt að sjá eldra fólk
sinna útiveru og líkamlegri þjálfun
með því að fara á gönguskíðum á
vit íslenskrar náttúru. Golf á vax-
andi fylgi að fagna um land allt og
þar eru nú allir aldursflokkar að
verða komnir í leikinn. Svo mætti
lengi telja og flest bendir til þess
að heilsuræktarbylgjan svokallaða
sé að vekja fólk til vitundar um
gildi líkamsþjálfunar og útiveru.
Hér er ætlunin að fara nokkrum
orðum um gönguferðir.
Gönguferðir
Gönguferðir henta fólki á öllum
aldri. Göngu er hægt að stunda
nánast hvar sem er, í þéttbýli og
utan þess, í góðu veðri og slæmu,
ein(n) eða með öðrum, og göngu-
ferðir af ýmsum gerðum er auk
þess tiltölulega auðvelt að flétta inn
í annasama starfsdaga í brauðstriti
nútímamannsins. Náttúru- og um-
lundina og hefja hugann á æðra
svið.
Útbúnaður
Oft er spurt um útbúnað til
skokk- og gönguferða. Það mætti
sjálfsagt skrifa langt mál um allan
þann útbúnað sem hugsanlega gæti
komið til álita í slíkum ferðum, en
reynslan er oft besti kennarinn og
enginn skyldi láta val á útbúnaði
tefja fyrir sér. Skófatnaðurinn er
án efa það sem mestu máli skiptir,
sérstaklega í lengri ferðum. Miklu
máli skiptir að máta skóna vel,
prófa skó af mismunandi framleið-
endum, og að kaupa ekki annað en
það sem fellur vel að okkar eigin
fótum. Afgreiðslumaðurinn í búð-
inni getur oft gefíð okkur mikilvæg-
ar upplýsingar um það hvemig
skórnir eru byggðir og hvernig þeir
hafa reynst, en hann (eða hún)
getur ekki mátað þá fyrir okkur!
Undirritaður notar tvær gerðir af
skóm til gönguferða. Þegar ætlunin
er að fara stutt og hratt yfír á til-
tölulega sléttu landi, em teknir
fram skokkskórnir, en það em
vandaðir og vel byggðir íþróttaskór
ætlaðir fyrir skokk, en þeir geta
líka komið að góðu gagni í léttum
göngufeðmm. Slíkir skór fást í
flestum íþróttavörubúðum í miklu.
úrvali. Skokkskórnir era þó ekki
góðir í hrauni eða í mýrlendi, því
þeir gegnblotna auðveldlega og
yfírleðrið skerst í sundur af hvöss-
um nibbum. Fyrir lengri ferðir þarf
sérstaka gönguskó, sem oftast em
úr þykku, sérstaklega fóðruðu leðri
og með stífum hrágúmmísólum.
Slíkir skór eru dýrir, en með góðri
umhriðu endast þeir ámm saman
og veija fæturna vel á ósléttu landi.
Mikilvægt er að ganga skóna til
og prófa þá nokkrum sinnum í
Sigrún Gísladóttir, skólastjóri:
„Endurnýjast að
loknu sundinu“
„EFTIR strangan vinnudag er
ákaflega hressandi að fá sér
góðan sundsprett. Ég hrein-
lega „afstressast" og end-
urnýjast að loknu sundinu",
segir Sigrún Gísladóttir
skólastjóri Flataskóla í
Garðabæ en hún syndir reglu-
lega.
ÆT
Eg reyni að synda á hveijum
degi, að lokinni vinnu á virk-
um dögum og svo einnig um helg-
ar. Yfirleitt syndi ég 500 metra í
striklotu. Mér finnst sem mér
aukist úthald og starfsorka við
sundið. Á tímabili varð ég að
draga úr sundiðkuninni og fannst
mér það hafa slæm áhrif á mig.
Nú er ég komin á fulla ferð aftur.
Sundið hentar mér vel, þar sem
ég er f krefjandi starfí, hef nau-
man tíma aflögu og á erfitt með
að binda mig á ákveðnum tímum.
Á tímabili sótti ég leikfímitíma
og hafði mjög gaman af þeim,
enda gömul „ballerína", en vegna
tímaskorts varð ég að gefa allt
svoleiðis upp á bátinn“ segir Sigr-
ún.
Sigrún lætur sér samt ekki
nægja að synda. Hún stundar
ýmsa útivera með fjölskyldu sinni
þegar færi gefsj; og gengur mikið
og hjólar í nágrenni heimilis síns.
„Eg veit ekki hvort fólk hér á
landi gerir sér nægalega vel grein
fyrir því hversu heppin við emm
að hafa hér hreint loft og góðar
útisundlaugar. Ég hef verið mikið
erlendis og þekki muninn. Hér em
svo góð tækifæri“ segir Sigrún.
Sigrún hefur lagt stund á
íþróttir frá bamæsku. „Sennilega
ráða uppeldisáhrif einhverju um
þetta. Foreldrar mínir vom áhug-
asamir um íþróttir og synda enn,
komnir á áttræðisaldur.
Allir geta stundað einhveija
íþrótt. Hver einstaklingur verður
Sigrún Gísladóttir, skólastjórí
Flataskóla í Garðabæ, syndir yfir-
leitt um 500 metra á hverjum degi.
bara að finna sér þá grein sem
hentar honum. Þeir sem em óvan-
ir ættu fara ekki of hratt af stað
til að byija með heldur stefna að
því að bæta við sig smátt og
smátt. En ég hvet sem flesta til
að leggja stund á einhveijar
líkamsæfingar“ sagði Sigrún að
lokum.
styttri ferðum, áður en lagt er upp
í langa ferð. Blöðrur myndast fljótt
hjá óvönum, en það er góð varúðar-
ráðstöfun að bera feiti á tær og
hæla áður en lagt er af stað og
vera í hæfilega þykkum og mjúkum
sokkum, helst ullarsokkum. Best
er að hafa sem fæst orð um annan
fatnað, reynslan má ráða og það
er óhætt að fara í stutta gönguferð
þó að búnaðurinn sé ekki sam-
kvæmt nákvæmri forskrift. Munið
þó eftir að vera alltaf vel búin því
að skótt skipast veður í lofti. Húfa,
hlýir vettlingar og þunnur vind-
heldur galli geta verið nauðsynleg
hjálpartæki á öllum tímum árs,
sérstaklega þegar farið er upp til
fjalla. Þessu má koma fyrr í vösun-
um eða í lftilli mittistösku. Síðan
má ekki gleyma því að taka góða
skapið með og spara það ekki þó
að bæði rigni og blási.
Hvemig á að fara að?
Flestir kunna að ganga en í raun-
verulegri heilsubótargöngu þarf að
ganga rösklega, fjaðrandi og fjálst.
Léttur klæðnaður auðveldar hreyf-
ingar og góðir skór auka fjaður-
magn í líkamanum. Fijáls og fjaðr-
andi verður gangan þegar vel er
spyrnt með tám og tábergi, þegar
skrefin em hæfilega löng, þegar
horft er fram á veginn með slökum
hálsi og herðum og þegar handlegg-
irnir fá að sveiflast fram og aftur
til jafnvægis við hreyfíngar fót-
anna. Æskilegast er að ganga svo
rösklega að menn mæðist lítillega,
dragi andann djúpt og hreynsi lung-
un vel. Hjartslátturinn á sömuleiðis
að aukast mátulega og blóðrásin
um allan líkamann að örvast. Það
er ekki takmark að svitna mikið,
betra er að fækka fötum þar til
jafnvægi kemst á og menn ganga
heitir, léttir og fijálsir.
Hvar og hvenær?
Stuttar, daglegar gönguferðir
geta verið mikil heilsubót, sérstak-
lega fyrir þá sem fá litla sem enga
líkamshreyfíngu í starfí sínu. Jafn-
vel tíu mínútur geta gert gagn, en
hálf klukkustund af rösklegri göngu
þrisvar í viku er flestum nóg. Það
getur þurft talsverða hugkvæmni
til að koma daglegum gönguferðum
fyrir í stundaskránni og það þarf
oft mikinn sjálfsaga til að tími
þeirra sé ekki tekinn til annarra
„mikilvægari" verka. Margir geta
þó séð af 10-20 mínútum í hádeg-
inu, aðrir fínna tíma snemma á
morgnana eða seint á kvöldin og
sumir taka sér tíma eftir vinnu á
daginn. Það getur til dæmis verið
sérstök upplifun að ganga heim úr
vinnu einu sinni eða tvisvar í mán-
uði, jafnvel þó það taki langan tíma.
Fundir og ýmiss konar tveggja
manna tal geta vel farið fram á
gönguferð um bæinn. Það gæti
verið þjóðráð að leggja bílnum langt
frá vinnustað tvisvar í viku og
ganga á milli. Leitið vandlega í
stundaskrá vikunnar og einhvers
staðar hlýtur að leynast tími sem
hægt er að helga þess háttar heilsu-
rækt og andlegri endurhæfingu.
Gönguferðir félagshópa og með
kunningjum geta verið ágæt leið
til að halda sér við efnið og til að
njóta fræðslu og félagsskapar.
Ferðafélag íslands og Útivist skipu-
leggja til dæmis ýmiss konar
gönguferðir fyrir almenning um
helgar allt árið um kring. Þar er
hægt að sinna heilsubót og um-
hverfis- og náttúmskoðun jöfnum
höndum í gönguferðum sem em
sagðar við allra hæfi. Gefum að
lokum ísak G. Hallgrímssyni, lækni,
orðið, en hann skrifaði um gildi
gönguferða í Heilbrigðismál 2. tbl.
1987: „Ég ætla ekki að fara að
gorta af ferðum mínum upp um
hæðir og hóla, fjöll og firnindi og
jökla landsins, en þegar ég stóð
ásamt göngufélögum mínum á
Hvannadalshnjúk í júlíbyrjun 1983,
eftir að hafa hækkað mig um tvö
þúsund metra á tíu klukkustundum,
efaðist ég ekki lengur um gildi
gönguferða. Einhvern veginn finnst
mér að sá sem ekki hefur horft
yfir landið af einhveiju stórfjallanna
hafi ekki séð ísland.“
Höfundur er læknir.