Morgunblaðið - 17.05.1991, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 1991
ARDRÁNII
eftir Einar Júlíusson
Svo sem nefnt var í fyrri grein
var enginn arðsemisjöfnuður í við-
skiptum Landsvirkjunar og ÍSAL
heldur er arðsemi þess síðastnefnda
14 sinnum meiri samkvæmt grein
Sigurðar B. Stefánssonar (Mbl.
24.1). En aðeins hluti af tekjum
Landsvirkjunar er frá ÍSAL og upp-
gefnar tölur oft ósambærilegar.
Nauðsynlegt er því að endurmeta
allar upphæðir.
Ársreikningar ÍSAL
Rétt er að líta fyrst á ársreikning
ÍSAL. ÍSAL er hætt að gefa út
ársskýrslur en reikninga þess má
finna í útgefnum skýrslum Þjóð-
hagsstofnunar.
Ársreikningur ISAL 1989
Efnahagur (Milijarðar króna)
Inneignir 2.882
Fasteignir 3.101
Birgðir 1.233
Eignir =7.216
Skuldir 3.187
Eigið fé =4.029
Rekstur
Súrál 2.106
Raforka 1.432
Laun 1.343
Afskriftir 0.379
Raunvextir 0.015
Önnur rekstrargjöld 3.350
Gjöld =8.625
Tekjur 10.379
Hagnaður =1.755
Framleiðslugjald 0.335
Raunvextir eru áætlaðir hér sem
5% af skuld mínus inneign og fram-
leiðslugjaldið er tekið hér eins og í
grein Sigurðar sem skattur og ekki
reiknað með í hagnaðar- og arðsem-
isútreikningi.
Endurmat til að fá
eðlilegan samanburð?
Landsvirkjun hefur endurmetið
og uppfært sínar eignir til raunvirð-
is og afskriftir þær á eðlilegan hátt
um 2.5% af upphaflegu (uppfærðu)
stofnfé á ári. ISAL er hinsvegar á
sérsamningum og má_ afskrifa um
10% á ári. Afskriftir ÍSAL eru því
miklu hærri en raunveruleg eigna-
rýrnun. Ágóði þess og eigið fé
meira en bókfært er. Miðað við
16.7 milljarða króna stofnkostnað
(sem ekki er allur mjög gamall)
gæti eðlilega afskrifað verð fast-
eigna og tækja ÍSAL verið nálægt
8 milljörðum. Eigið fé þess er þá
um 5 milljörðum hærra en bókfært
eða um 9 milljarðar.
Aðeins 36% af raforku LV er
seld til ÍSAL en 20% fer tii annarr-
ar stóriðju og afgangur til almenn-
ingsveitna á margfalt hærra verði,
þótt framleiðslukostnaður þess raf-
magns sé í mesta lagi 30% hærri.
Því er það vissulega ekki svo að
LV hafi grætt 714 miiljónir (822
millj. fyrir skatta) á raforkusölunni
til ISAL. Hið rétta er að það var
tap af raforkusölunni til ÍSÁL með-
an það var talsverður gróði af raf-
orkusölunni til almenningsveitna.
Enda var verðið til þeirra helmingi
hærra og hefur reyndar oftast verið
þrisvar til fimm sinnum hærra.
Tapið var því með allra minnsta
móti 1989 og áætlað hér sem 150
milljónir. Einnig eru fjárfestingar
LV vegna ÍSAL einungis hluti éða
um 32% af heildinni og verða vegna
meiri afskrifta reiknaðar hér sem
15 milljarðar eða sundurliða af
eignum LV. í sjálfu sér er lítið
hægt að sunduriiða það hvaða hiuti
af eiginfé Landsvirkjunar er bundið
í þessum eignum fremur en öðrum
en það verður reiknað hér sem 10
milljarðar.
Eru kostnaðartölur ISAL
eðlilegar?
Hlutur súráls í rekstrargjöldum
er nú helmingi minni en áður, af-
skriftir eru hóflegri en oftast en
liðurinn annar rekstrarkostnaður
hefur tvöfaldast. Það er skoðun mín
að kostnaðurinn sé ofmetinn og að
raunverulegur hagnaður ÍSAL sé
helmingi hærri en bókfært er. Mér
finnst það ekkert eðlilegt að rekstr-
argjöld sem yfirleitt hafa verið um
íjórðungur af súrálskostnaðinum
séu allt í einu orðin miklu meiri en
súrálskostnaðurinn. En þekking
mín á rekstrarkostnaði álvera eða
heimsmarkaðsverði á súráli tak-
markast við það sem lesa má í árs-
skýrslum ÍSÁL. Það geta allt eins
verið alveg eðlilegar skýringar á
bókfærðum rekstrargjöldum og ég
verð almennt að reikna með þeim
tölum sem ISAL gefur upp hvort
sem ég trúi þeim eða ekki. Þó hef-
ur á línuriti 2 verðmæti fasteigna
verið endurmetið og einnig sýndur
sá möguleiki að hagnaður ÍSAL sé
raunverulega heimingi hærri en
bókfært er.
Endurskoðað línurit
Útkoman sést þá á línuriti 2. Er
þá reiknað með uppgefnum hagnaði
en einnig sýnt hvernig myndin
breytist ef hagnaður ÍSAL er reikn-
aður helmingi hærri.
Til að arðsemisjöfnuður ríki þarf
orkuverðið að vera um 1,74
kr/kWst og er þá arður beggja um
8,5%. Miðað við 5% arð þyrfti LV
um 1,49 kr/kWst og ÍSÁL gæti
greitt um 1,95 kr/kWst. Mismunur-
inn 0,46 gæti verið aðgangseyririnn
að auðlindinni.
Samanburður á auðlindum
Það er langt í land að einhver
stóriðja skili slíkum arði úr orku-
auðlindum íslands. En jafnvel á því
verði er samt þorskstofninn einn
meira en helmingi stærri auðlind
en allt virkjanlegt vatnsafl landsins.
Sú auðlind hefur að vísu þann kost
að það er ekki hægt að eyðileggja
hana sem orkuuppsprettu, en það
er mjög dýrt að virkja hana. Sú
virkjun kostar að hluta af þriðju
auðlindinni sé fórnað og auk þess
um 600 milljarða króna sem er
a.m.k. 20 sinnum stærri fjárfesting
en þarf til að fullvirkja þorskstofn-
inn. Við höfum því auðveldlega efni
á að virkja fiskstofnana og líka á
að byggja þá upp í þá stærð sem
gefur mestan arð. Við höfum hins-
vegar engin efni á að virkja auðlind-
ir okkar fossa fyrr en þær gefa af
sér að minnsta kosti eina krónu á
hveija kílówattastund þ.e. í ágóða
framyfír kostnaðarverð. Það er óðs
manns æði að halda áfram að skuld-
setja komandi kynslóðir fyrir óarð-
bærar fjárfestingar að ekki sé nú
talað um flotaijárfestingar sem
gera ekki annað en stórminnka arð-
inn af stærstu auðlind okkar í dag.
Geta jafnvel auðveldlega gengið svo
frá þorskstofninum að 600 milljarð-
ar (20 ára afrakstur) nægi ekki til
að enduruppbyggingar hans. Við
ættum fremur að skuldbinda okkur
sjálf til að skila næstu kynslóð auð-
lindunum í lagi og óveðsettum.
Gleymum því heldur ekki að þriðja
auðlindin hin óspillta náttúra gæti
verið þeim margfalt verðmætari en
orkuver eða jafnvel kjörnýttir fisk-
stofnar.
Læra menn ekki af
mistökum sínum?
Ef til vill gæti nýtískulegra álver
náð aukinni hagræðingu og greitt
hærra verð, en það er ekkert verið
að semja um það. Verðið til ÍSAL
hefur lækkað mjög síðan 1989 með
lækkandi ái- og dollaraverði eða
úr 1,24 niður í um 0,80 kr./kWst
og það er verið að semja, eða hefur
verið samið um 62 aura á kWst
afsláttarverð' til Atlantal. Það er á
verðlagi og álverði dagsins í dag
(greinin var skrifuð fyrst í mars)
en annað verð í þessari grein mið-
ast við árið 1989. Því er verið að
tala um helmingshækkun verðs sem
fyrir var næstum helmingi of lágt.
Ætla íslendingar virkilega þegjandi
að láta slíkt arðrán yfir sig ganga?
Er eitthvað á álverum
að græða?
Rétt er að lokum að taka ákveð-
ið dæmi og reikna fremur heildar-
arðsemi álvera og orkuvera almennt
án tillits til eiginfjárhlutfalls eða
sérstakra aðstæðna Landsvirkjunn-
ar og ÍSAL:
Kostnaðartölur nýrra ál- og
orkuvera
Álver 200.000tonn
Byggingarkostnaðúr 40 Gkr.
Rekstrarkostnaður 11 Gkr/ári.
Álverð lOOkr/kg.
Raforkuver 3 TWst
Byggingarkostnaður 60 Gkr.
Rekstrarkostnaður 1 Gkr/ári
„Ef við viljum græða
einhvern tímann á auð-
lindum íslenskra fossa
þá er rétt að byrja á
því að verðleggja þær
strax, t.d. 1 kr. á kWst,
og ekki leyfa neinum,
síst af öllu ríkisreknu
fyrirtæki með pólitíska
stjórn, að ganga í þær
fyrir ekki neitt.“
Heildartekjur veranna eru þá 20
milljarðar á ári. Heildar rekstrar-
gjöld 12 milljarðar og eftir fullar
afskriftir, 2,5 milljarða er hagnað-
urinn 5,5 milljarðar þ.e. 5,5% arð-
semi. Fyrirtækin rétt standa undir
vöxtum með þessu álverði og ekk-
ert er eftir í afborganir, ágóða og
auðlindarrentu. Reyndar er álverðið
talsvert lægra í dag og stendur
ekki einu sinni undir vöxtunum.
Arðsemin eykst þó eftir nokkra
áratugi þegar fyrirtækin eru sæmi-
lega afskrifuð. Afskriftir eru ekki
útlagður kostnaður og því er mögu-
leiki fyrir fyrirtækin að standa af
sér og bæta sér upp síðar nokkuð
tap og eigin fjármissi fyrstu áratug-
ina. Fyrirtæki nægir einnig hversu
lítil arðsemi sem er til að forða sér
frá gjaldþroti ef það hefur aldrei
getað fengið af sínu eiginfé. Eigna-
lausu fyrirtæki er þó alltaf nauðsyn
á að fá fulla vexti og fullar afskrift-
ir til að greiða niður sín lán. Ann-
ars verður eiginljárstaðan strax
neikvæð og fyrirtækið í raun gjald-
þrota. Eftir orkuverði er skipting
arðseminnar eins og sést á mynd-
inni.
Arðsemisjöfnuður er við raf-
orkuverð 1,93 kr/kWst eða raf-
orkukostnað sem er 29% af álverð-
Fyrst söng kórinn átta lög eftir
íslenska og erlenda höfunda. Síðan
iék Stórsveitin sjö lög eftir erlenda
höfunda.
Hljómleikarnir vou vel sóttir og
sýndi hljómlistarfólkið að það hafði
lagt mikla alúð við æfingar á liðnum
inu. Byggingar og rekstrarkostnað-
ur orkuvera er nokkuð á hreinu
(Blönduvirkjun er að vísu talsvert
dýrari) en mig grunar að ATLAN-
TÁL muni telja bæði byggingar og
rekstrarkostnað álvers verulega
vanmetinn hér á töflu 2. Rétt er
þó að leggja áherslu á að raforkan
er ekki innifalin í þeim rekstrar-
kostnaði. Sé kostnaðurinn í raun
mun hærri þá eru ný álver hér
hreinlega ekki arðbær fyrirtæki og
erfitt að sjá á hvaða grundvelli þau
eru rekin úti í heimi þar sem laun
og raforka eru í hærra verði. Sama
gildir auðvitað ef ætlunin er að
gera kröfur um 10% afskriftir eða
einhverja viðlíka sérsaminga.
Varðar Þjóðhagsstofnun
um þjóðarhag?
Afstaða og útreikningar Þjóð-
hagsstofnunar sem og framganga
þáverandi forstjóra hennar vekja
furðu mína svo ég segi ekki meira.
Ég tel af og frá að það sé í þjóðar-
hag að bjóða raforku á 10% af ál-
verði (nú um 62 aurar á kwst) þó
svo að það hækki upp í 16% eða
tæpa eina krónu á kWst einhvernt-
ímann á næstu öld. Fyrir 3 Twst
fást þá 3 milljarðar króna en lág-
marks afskriftir og rekstrarkostn-
aður af 60 milljarða króna orkuveri
eru 2,5 milljarðar. Þá eru eftir 500
milljónir upp í arðinn og vexti af
60 milljörðum! Hvað reiknar Þjóð-
hagsstofnun eiginlega með að orku-
ver eða peningar kosti í dag?
Öll auðlind íslenskrar vatnsorku
er einskis virði ef söluverð hennar
nægir ekki fyrir afskriftum og vöxt-
um af virkjanakostnaðinum. Launa-
greiðslur og skattar frá ájverinu eru
óverulégur gróði fyrir íslendinga.
Fyrir alla þessa milljarða hlýtur að
vera hægt að skapa jafnmörg jafn-
góð störf. Einnig fyrirtæki sem
hægt er að skattleggja jafnmikið
og við eigum þá þau fyrirtæki. Við
skulum gleyma þessu Atlantal æv-
intýri og afskrifa þær 600 milljónir
sem í það hefur verið lagt. Ef við
viljum græða einhvern tímann á
auðlindum íslenskra fossa þá er
rétt að byija á því að verðleggja
þær strax, t.d. 1 kr. á kWst, og
ekki leyfa neinum, síst af öllu ríkis-
reknu fyrirtæki með pólitíska
stjórn, að ganga í þær fyrir ekki
neitt. Brýnna er þó fyrir okkur að
reyna að bjarga því sem bjargað
verður af fiskimiðum og gróður-
lendi íslands sem og t.d. regnskóg-
um og öðru því lífríki heimsins sem
í hættu er, og við getum bjargað.
Aðferðin er ein og sú sama. Arðrán
auðlinda verður aðeins stöðvað með
auðlindaskatti.
Heimildir:
Ársskýrslur ÍSAL. Ársskýrslur Landsvirkj-
unar. Ársreikningar fyrirtækja, Þjóðhags-
stofnun 1990.
vetri, en slíkt kostar mikið og fórn-
fúst starf, sem allt er gert án endur-
gjalds og því eru færri en skyldi
fúsir til slíks núorðið og er það aft-
urför frá því sem áður var.
- Fréttaritari.
Höfundur er eðlisfræðingur.
Kirkjukór Húsavíkur. Morgunbiaðið/smi
Tónleikar Kirkjukórs og
Stórsveitar á Húsavík
Húsavík.
KIRKJUKÓR og Stórsveit Iiúsavíkur héldu sameiginlega hljómleika
í Samkomuhúsinu á Húsavík, síðastliðinn laugardag, undir sljórn
Normann Dennsi, hljómlistarkennara við undirleik Helga Pétursson-
ar, kirkjuorganista.