Morgunblaðið - 19.11.1991, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1991
15
rétti og sjálfstæði þjóða hefur af-
staða Islands verið hvað mest frá-
brugðin afstöðu annarra norrænna
9g vestrænna þjóða. Þrátt fyrir að
íslendingar hafi oftlega samsinnt
hinum vestræna heimi í slíkum
málum eru á því margar og merki-
legar undantekningar. Söguleg
reynsla íslands hefur því, í mörgum
tilvikum, verið tekin fram yfir aðra
lykilþætti, svo sem tillitssemi við
NATO og norræna samvinnu.
Kýpurmálið
Um margra ára skeið, en þó sér-
staklega á sjötta áratugnum, hafði
Island aðra afstöðu í Kýpurmálinu
en flest önnur Vesturlönd. íslenska
sendinefndin var ekki sammála því
áliti flestra annarra vestrænna full-
trúa, að Sameinuðu þjóðirnar væru
ekki færar um að fást við málið.
Islendingar sögðu að líta yrði á
Kýpur sem eitt land og eina póli-
tíska og landfræðilega einingu, þar
sem öllum íbúum væri gert kleift
að búa við sjálfsákvörðunarrétt. Þar
sem ísland studdi grundvallarregl-
una um sjálfsákvörðunarrétt, og
þær ályktanir sem gengu út frá
henni, voru Islendingar stundum
tilneyddir að greiða atkvæði á ann-
an hátt en önnur Vesturlönd í Sam-
einuðu þjóðunum.
Daginn áður en Allsherjarnefnd-
in ræddi málið hélt fastafulltrúi
Bretlands, Sir Pierson Dixon, fund
með fulltrúum Norðurlandanna, þar
sem hann útskýrði viðhorf Bretaýil
málsins og benti á að afstaða ís-
lendinga væri mikilvæg, þar sem
þeir ættu fulltrúa í Allsherjarnefnd-
inni. Þegar nefndin hafði, árið 1954,
samþykkt að taka Kýpurmálið á
dagskrá hélt Bretland áfram að
þrýsta á íslendinga til að reyna að
fá þá til að breyta afstöðu sinni. í
bréfi breska sendiráðsins í Reykja-
vík til íslenska utanríkisráðuneytis-
ins var afstaða Breta skýrð og þess
farið á leit við íslendinga að þeir
styddu Bretland í þessu máli. Full-
trúi Grikklands hafði einnig rætt
málið við Thor Thors, þannig að
þrýst var á ísland frá báðum hlið-
um.
Þegar þeir útskýrðu afstöðu sína
í Kýpurmálinu sögðu Islendingar
að þeir væru bundnir sannfæringu
og sögu íslensku þjóðarinnar til að
styðja ályktanir sem lögðu áherslu
á grundvallarregluna um sjálfs-
ákvörðunarrétt kýpversku þjóðar-
innar. Söguleg reynsla íslands af
því að vera nýlenda útskýrir að
nokkru þessa afstöðu. Þegar Alls-
hetjarnefndin, til dæmis, samþykkti
árið 1954 að taka Kýpurmálið á
dagskrá flutti Thor Thors, fastafull-
trúi íslands, ræðu og 'sagði meðal
annars:
Úr því þetta mál er nú kornið til
kasta okkar, og þar sem við íslend-
ingar erum dyggir stuðningsmenn
grundvallarsjónarmiðsins um sjálfs-
ákvörðunarrétt — við hljótum að
vera það vegna sögu þjóðarinnar —
greiðum við atkvæði með því að
málið verði tekið á dagskrá.
Á sama tíma og söguleg sjónarm-
ið höfðu vafalítið áhrif á afstðu ís-
lands, eru vísbendingar um að við-
skiptasamband við Grikkland hafi
einnig haft nokkur áhrif.
Árið 1955 fór Grikkland fram á
að 10. Allsheijarþingið fjallaði um
Kýpurmálið. Þingið ákvað að taka
málið ekki á dagskrá. ísland greiddi
atkvæði gegn þeirri ákvörðun og
hið sama gerði Grikkland vitaskuld.
Öll önnur Vestur-Evrópulönd og
Bandaríkin greiddu atkvæði gegn
því að málið væri tekið á dagskrá.
Island skipaði sér við hlið Sovétb-
lokkarinnar og nokkurra ríkja róm-
önsku Ameríku auk nokkurra ríkja
Afríku og sín. ísland varð fyrir
vaxandi þrýstingu frá nokkrum
vestrænum ríkjum í málinu. Fulltrúi
Bandaríkjanna reyndi til dæmis
mjög að sannfæra Islendinga um
að styðja það ekki að málið væri
tekið á dagskrá. íslendingar á hinn
bóginn, héldu fast við fyrri skoðan-
ir og sögðu Bandaríkjamönnum að
þeir gætu ekki breytt afstöðu sinni
þar sem þeir væru skuldbundnir til
að styðja rétt þjóða til sjálfsákvörð-
unar. Grikkir voru mjög þakklátir
Islendingum fyrir þá afstöðu sem
þeir höfðu tekið og létu það í ljós
við jslensku sendinefndina.
Ólíkt fulltrúum annarra Vestur-
landa taldi íslenska sendinefndin
að Sameinuðu þjóðirnar væru fylli-
lega færar um að fást við málið.
íslendingar bentu á, að Kýpur væri
bresk nýlenda og að grein 73 í
stofnskrá Sameinuðu -- þjóðanna
kvæði á um að virða bæri það
grundvallarsjónarmið að hagsmunir
íbúa svæða sem ekki byggju við
sjálfsstjórn, væru afar mikilvægir.
I samræmi við fýrstu grein Stofn-
skrárinnar, studdi íslenska sendi-
nefndin rétt Kýpurbúa til að ákveða
eigin örlög, enda bæri að líta á
Kýpur sem eina pólitíska og land-
fræðilega heild og að öllum íbúum
hennar skyldi gert kleift að beita
sjálfsákvörðunarréttinum.
Þessi skýra afstaða íslands í
Kýpurmálinu virðist, að hluta til að
minnsta kosti, vera tilkomin vegna
sterkra áhrifa Thors Thors. Svo
virðist sem hann hafi gegnt lykil-
hlutverki í að móta stefnu íslands
í þessu máli, eins og reyndar öðrum
sem vörðuðu afnám nýlenduhalds
og rétt þjóða til sjálfsákvörðunar
og sjálfstæðis. Til dæmis lagði Thor
það oft til við íslensk stjórnvöld,
að þau héldu við afstöðu sína, burt-
séð frá því hvað hin Norðurlöndin
kysu að gera. Þegar svo stóð á
benti hann á, að sjálfstæði Islend-
inga hvíldi á þeirri staðreynd að
þeim hefði verið veittur réttur til
sjálfsákvörðunar og þeim hefði
auðnast að framfylgja honum rétti-
lega.
Grikkir sýndu oft þakklæti við
íslendinga fyrir afstöðuna í málinu
og í grískum dagblöðum birtust vin-
samlegar greinar um hana, Auk
þess bárust íslensku sendinefndinni
vinsamleg bréf frá grískum yfir-
völdum og frá Makarios erkibisk-
upi, þar sem þakkaður var skilning-
ur Islendinga ‘og stuðningur við
málstað Kýpurbúa. Einnig er rétt
að minnast á, að þegar Makarios
erkibiskup, sem leiddi Kýpurbúa í
deilu þeirra við Breta, heimsótti
New York árið 1954, var eitt af
því fyrsta sem hann gerði að heim-
sækja íslensku sendinefndina og
færa henni þakkir fyrir fijálslynda
afstöðu í Kýpurmálinu.
Ekki skyldi vanmeta mikilvægi
slíkra samskipta. Það var mjög
mikilvægt fýrir Islendinga að við-
halda vingjarnlegum samskiptum
við Grikkland. í því sambandi verð-
ur að hafa í huga að á Grikklandi
var mikilvægur markaður fyrir ís-
lenskár fiskafurðir. Thor Thors
gerði sér ljósa grein fyrir mikilvægi
þess, enda hafði hann áður verið
framkvæmdastjóri Sölusambands
íslenskra fiskiramleiðenda. _ Þetta
þýðir þó ekki að afstaða íslands
hafi ráðist eingöngu af viðskipta-
hagsmunum. Þó má með nokkurri
vissu álykta, að þessir hagsmunir
hafi haft áhrif á og styrkt afstöðu
íslands, sem þó átti rætur í sögu-
legri reynslu þjóðarinnar — afstöðu
sem stundum var gagnrýnd af öðr-
um vestrænum ríkjum.
Enn var afstaða íslands frá-
brugðin afstöðu annarra Vestur-
landa í málinu árið 1957. Þá studdi
fulltrúi íslands í fyrstu nefnd álykt-
unartillögu, sem var lögð fram af
Grikklandi, og lagði áherslu á
grundvallarréttinn til sjálfsákvörð-
unar og lýsti þeirri von að Kýpurbú-
um væri gefið tækifæri til að
ákveða eigin framtíð. íslenski full-
trúinn sagði sendinefnd sína skuld-
bundna sannfæringu og sögulegri
reynslu til að styðja slíka ályktun.
Með ályktuninni lýsti Allsheijar-
þingið áhyggjum af því að enginn
árangur hefði náðst í að leysa vand-
amálið. ísland, Grikkland og írland
voru einu Vesturlöndin sem greiddu
ályktunartillögunni atkvæði sitt.
Öll önnur vestræn ríki, þar með
talin Norðurlöndin, greiddu annað-
hvort atkvæði gegn ályktuninni eða
sátu hjá. Sum lögðu á það áherslu,
að Kýpurmálið væri utan lögsögu
Sameinuðu þjóðanna og að íhlutun
SÞ gæti flækt, miklu fremur en
auðveldað, lausn þessa viðkvæma
og hættulega deilumáls.
- Árið 1958
Við höfum þegar ijallað um
nokkur mál frá sjötta áratugnum
þar sem kosningahegðun íslands
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Þjónustan við landsbyggðina eykst stöðugt:
23% AUKNING Á
VIÐKOMU SKIPA
INNANLANDS
Á ÞESSU ÁRI!
EIMSKIP heldur uppi öflugri
þjónustu við landsbyggðina
með áætlunarsiglingum til
helstu strandhafna landsins
og landflutningaþjónustu í
tengslum við þær ferðir. Á
undanförnum árum hefur átt
sér stað ótrúlega hröð
uppbygging innanlandsþjón-
ustunnar: Fullkomnari skipa-
stóll, stærri bílafloti, gáma-
væðing, fjölgun viðkomustaða
og aukinn viðkomufjöldi skipa.
Sem dæmi um hina öru þróun
má nefna að áætlaður heildar-
viðkomufjöldi skipa í innan-
landssiglingum mun aukast á
þessu ári úr 846 í 1037 eða um
23%.
Kynntu þér hagræðið sem þér
býðst með því að skipta við
innanlandsdeild okkar.
EIMSKIP
VIÐ GREIÐUM RÉR LEIÐ
HVÍTA HÚSIÐ / SÍA