Morgunblaðið - 19.11.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. NOVEMBER 1991
ÆkBiMK&
DEGKER,
ÖFLUGAR OG
ENDINGARGÓÐAR
HANDRYKSUGUR
BIAGK&DEGKER
handryksugur.
Fást í öllum helstu raftækja-
verslunum og stórmörkuðum.
Op/ð laugtirdaga kl 10 - 16
LONDON
Austurstræti 14,
sími 14260
Par sem
úrvalid er
Hin nýja Evrópa
eftír Magnús Z.
Sigurðsson
í
Á undanförnum áratugnm hafa
orðið víðtækar og djúptækar breyt-
ingar á meginlandi Evrópu á sviði
stjórnmála, efnahagsamála og fé-
lagsmála. Og nú síðast hrun hins
kommúníska þjóðskipulags í Mið-
og Austur-Evrópu.
Allt skapar þetta ný viðhorf í
Evrópu, nýja möguleika á sviði
framleiðslu á vörum og þjónustu,
nýja og aukna möguleika á sviði
viðskipta almennt og í öllum sam-
skiptum þjóða. Náin samvinna og
jafnvel sameining Evrópuþjóðanna
á sviði stjórnmála og efnahagsmála
er gamall draumur þessara þjóða.
En aldrei hefur tekist fyrr en nú
með Evrópubandalaginu (EB) og
ýmsum fieiri samtökum og stofnun-
um að ná þessu markmiði.
2
Með tilkomu EB hefur skapast
mun meiri og virkari samkeppni á
mörkuðum Vestur-Evrópu en áður
var á þessu svæði, sem nú telur
um 360 milljónir íbúai
Tii að tryggja jafnrétti og virka
samkeppni hefur orðið að samræma
lög og reglur hinna ýmsu aðildar-
ríkja bandalagsins. Þetta hefur ver-
ið mikið starf og vandasamt. Enn
er þessari samræmingu ekki að
fullu lokið. En þegar hinn svokall-
aði innri markaður tekur við, þann
1. janúar 1993, á þessari samræm-
ingu að vera lokið að mestu. Frá
þeim tíma flæða allskonar viðskipti
hindrunarlaust milli hinna ýmsu
ríkja bandalagsins eins og um inn-
anríkisviðskipti væri að ræða. Þótt
lítið sé um hindranir á landamærum
nú þegar, verður flæði vöru og þjón-
ustu milli aðildarríkjanna þó enn
auðveldara og ódýrara en verið
hefur til þessa.
Þótt aðildarríki EB eigi mikil við-
skipti sín á milli, selja þau öll vörur
sína óg þjónustu að sjálfsögðu einn-
ig til annarra heimshluta s.s. Norð-
ur- og Suður-Ameríku, Asíu o.s.frv.
og leita þannig þeirra markaða, sem
hagkvæmast er áð skipta við hverju
sinni. Auðvitað fylgir aðild að EB
engin skuldbinding um að eiga ekki
viðskipti við lönd utan bandalags-
ins.
Landbúnaðarmálin í EB eru mik-
ið vandamál en erfið úrlausnar. En
flestir munu vera sammála um, að
á þeim málum verði að taka hið
fyrsta. Af heildarútgjöldum EB
mun renna árlega meira en helm-
ingur til landbúnaðarins. Við þetta
verður naumast unað til frambúðar.
Það markaðskerfi sem ríkir innan
EB er engan veginn eftirlitsiaus
samkeppni, heldur er hér um félags-
legt markaðskerfí (soziale Markt-
wirtschaft) að ræða og þung
áherzla liggur á hugtakinu félags-
legt. Mikið af þeim reglum, sem
EB setur, miðar að því að tryggja
raunverulega fijálsa samkeppni
innan svæðisins. Slíkar ráðstafanir
og reglur miða,að því að gæta sem
bezt hagsmuna hins almenna neyt-
anda. Þær miða ekki að því, að
gæta hagsmuna og tryggja aðstöðu
stóru fyrirtækjanna eins og_ stund-
um er látið í veðri vaka. í þessu
sambandi má t.d. nefna ráðstafan-
ir, sem gerðar eru til að koma í veg
fyrir, að framleiðendur geti með
samkomulagi sín á milli haldið verði
á vörum sínum hærra en frjáls sam-
keppni leyfir. Slíkt samkomulag um
verð eða um skiptingu markaða
milli framleiðenda eða annarra fyr-
irtækja er óheimilt. Með þessum
málum hafa hin einstöku aðildarríki
og einnig EB sem slíkt mjög virkt
eftirlit. Komist upp, að fyrirtæki
hafi gert með sér slíkt samkomu-
lag, verða þau beitt háum fjársekt-
um og þessa eru nokkur dæmi.
Allt miðar þetta að sjálfsögðu að
því að gæta hagsmuna hins al-
menna neytanda og að styrkja
kaupgetu hans.
Yfirleitt er afkoma iðnaðarfyrir-
tækja í EB góð, einkum í Þýzka-
landi. Á því eru þó ýmsar sveiflur
eins og ætíð verður í efnahagslífi.
En fyrirtækin þurfa að græða,
þurfa að skila verulegum hagnaði
af starfsemi sinni. Fyrirtæki, sem
ekki skila hagnaði, hljóta að hverfa
og önnur að rísa upp. Fyrir efna-
hagslífið sem heild er verulegur
hagnaður af starfsemi fyrirtækja
ófrávíkjanleg nauðsyn. Annars er
ekki hægt að standa undir nauðsyn-
legri endurnýjun framleiðslutækja,
tæknivæðingu, rannsóknarstarf-
semi og markaðsmálum. Ekki síst
er verulegur hagnaður fyrirtækj-
anna mikils virði fyrir launþega
hvers lands, til að skapa þeim góð
kjör og atvinnuöryggi.
Með hinum nýja samningi milli
EB og EFTA tengjast þessi tvö
stóru markaðssvæði hvort öðru og
taka upp verulega aukna samvinnu
sín á milli. Samningurinn mun auð-
velda og auka viðskipti og öll sam-
skipti milli svæðanna og bæta hag
alls almennings á hinu Evrópska
efnahagssvæði (EES).
Burtséð frá ávinningi varðandi
tollalækkanir og ýmsum öðrum já-
kvæðum atriðum er sérstök ástæða
til að fagna því, að með hinum
nýja samningi tengist ísland á sinn
hátt nánar efnahagslegri samvinnu
Evrópuþjóðanna. Mestan hluta ut-
anríkisviðskipta okkar eigum við
við Evrópu og í Evrópu liggja rætur
okkar sameiginlegu menningar,
sem byggist á frelsi einstaklingsins
og lýðræðislegu stjórnskipulagi.
Tengsl okkar við hinar Evrópuþjóð-
irnar mega • ekki takmarkast við
sölu og kaup á vörum og þjónustu.
Náin tengsl á sviði æðri menntunar
og vísinda, á sviðið tækni, bók-
mennta og lista eru ekki síður þýð-
ingarmikil.
í þessu smabandi er rétt að geta
þess, að flest EFTA-ríkin stefna
nú að fullri aðild EB og sækja fast
að komast sem allra fyrst inn í
bandalagið, bæði til að tryggja að-
stöðu sína á mörkuðum Evrópu og
til að verða fullgildir þátttakendur
í samstarfi Evrópuþjóðanna á öllum
sviðum — og jafnframt til að geta
haft áhrif á ákvarðanir EB í fram-
tíðinni.
En jafnvel þótt öll hin EFTA-rík-
in verði bráðlega fullgildir aðilar
EB, er ekki þar með sagt, að EES-
samningurinn geti ekki haft sína
þýðingu áfram fyrir ísland, ef ís-
land gerist ekki fullgildur aðili að
EB.
3
Eins og sagan sýnir hafa styij-
aldir milli hinna einstöku þjóða
Vestur-Evrópu verið algengar og
hafa orsakað gífurlegt mannfall og
allskonar eyðileggingu á þeim verð-
mætum, sem kynslópirnar hafa bar-
izt við að skapa. í því sambandi
ber þó fyrst og fremst að nefna
ástvinamissi fjölskyldnanna, sem
er sársaukafyllst af öllu í sambandi
við styijaldir. En eins og nú er
komið málum eru styijaldir milli
hinna ýmsu þjóða Vestur-Evrópu
útilokaðar, já óhugsandi. Þó að með
hinni nánu efnahagslegu og stjórn-
málalegu samvinnu Vestur-Evrópu-
þjóðanna hefði ekkert áunnist ann-
að en þetta, væri árangurinn ómet-
anlegur fyrir þessar þjóðir og raun-
ar fyrir allan heiminn!
Ekki verður hjá því komist að
minnast í þessu sambandi á árásar-
stríð Serba gagnvart Króötum og
Slóvenum í hinu fyrra ríkjasam-
bandi Júgóslavíu. Sumir vilja kalla
þetta dauðateygjur kommúnismans
í Evrópu.
Hér er ekki um borgarastyijöld
að ræða, heldur heyja Serbar þetta
stríð gegn tveim fyrrum sambands-
þjóðum sínum, sem þegar hafa með
löglegum hætti lýst yfir sjálfstæði
sínu. Tito hélt á sínum tíma ríkja-
sambandi Júgóslavíu saman með
einræði og harðstjórn. En það er
þjóðanna sjálfra að ákveða um
stjórnskipulag sitt og sjálfstæði —
slíkt er ekki hlutverk' ríkisins. Þjóð-
in er ekki til fyrir ríkið heldur er
ríkið til fyrir þjóðina!
Ef hér væri um að ræða land eða
lönd, sem væru fullgildir aðilar að
samtökum Vestur-Evrópuþjóða,
mundi þetta stríð ekki hafa verið
hafið. En almenn stjórnmálaleg við-
urkenning Slóveníu og Króatíu sem
fullvalda ríkja, mun væntanlega
mjög fljótlega binda endi á þetta
miskunnarlausa og tilgangslausa
stríð. Þetta mál snertir alla Eyrópu.
4
Efnahagsleg, stjórnmálaleg og
félagsleg uppbygging í þeim lönd-
um Mið- óg Austur-Evrópu, sem
nýlega losnuðu undan kommúnísku
þjóðskipulagi, mun taka nokkur ár.
Raunverulegt ástand mála í þessum
löndum hefur reynst vera ennþá
verra en menn gerðu sér almennt
ljóst fyrir breytinguna.
í þessum löndum búa dugmiklar,
menntaðar og vinnusamar þjóðir,
sem sumar hverjar byggja á langri
reynslu í iðnaði og viðskiptum.
Þessar þjóðir voru orðnar mjög
háðar framleiðslu fyrir Sovétríkin
og viðskiptum við önnur lönd aust-
urblokkarinnar (COMECON), enda
var þeim gert að sníða framleiðslu
sína einkum eftir þörfum Sovétríkj-
anna og leppríkja þeirra.
Nú verða þjóðir Mið- og Austur-
Evrópu að endurskipuleggja fram-
leiðslu sína og framleiða vörur og
þjónustu, sem þær geta fundið
markað fyrir í Vestur-Evrópu og
öðrum fijálsum löndum, þar sem
samkeppni ríkir varðandi gæði, út-
lit og verð. Til að ná þessu marki,
þarf að endurskipuleggja og bæta
allt framleiðslukerfið, verksmiðjur
og vélakost, — flutningatæki og
fjarskipti — en allt er þetta gamal-
íióúwir tirétiijf jyrir
hvtttisj uJí-junn&mdur
Sjálfstaeðar rannsóknastofur í Bandaríkjunum staðfesta að ALLIRICH
hvítlaukurinn frá ARIZONA NATURAL hefur meira allicín innihald en
nokkur önnur hvítlauksafurð.
Það er einnig staðfest að hin einstaka framleiðsluaðferð ARIZONA
NATURAL tryggir bestu gæðin og að kæliaðferð og geymsla hvítlauks í
kælitönkum í marga mánuði, sem er aðferð margra hvítlauks-
framleiðenda, eyðileggur öll virk efni í hvítlauknum
og þar með er afurðin ALLISÍN snauð.
Fólk, sem metur heilsu sína mikils, getur treyst hvítlauksafurðum frá
ARIZONA-NATURAL en á þeim stendur
ALLICÍN-RIICH ALLISÍN AUÐUGUR.
Láttu þér líða vel með ALLIRICH, daglega.
Eina lyktarlausa hvítlauksafurðin með ALLISÍNI.
Fæst í apótekum, heilsubúöum og verslunum um land allt.
Danberg - heildverslun,
«,„i HsiiMíslár f,... „JU t: Skúlagötu 61. sími 626470
Magnús Z. Sigurðsson
„Aldrei í sögunnni hafa
þjóðir Vestur-Evrópu
notið eins mikils frelsis,
lýðræðis og félagslegs
öryggis og aldrei hafa
lífskjörin verið eins góð
eins og nú. Þetta hefur
náðst vegna aukinnar
samvinnu og samruna
V estur-E vrópuland-
anna í eina efnahags-
lega heild og vegna
mikilla framfara á sviði
tækni og vísinda.”
dags, afkastalítíð og úrelt.
Þessi uppbygging krefst mikils
átaks viðkomandi þjóða. Allar eru
þær nú að breyta hagkerfum sínum
frá miðstýringu til félagslegs mark-
aðskerfis að fyrirmynd Vestur-Evr-
ópu.
Til að flýta fyrir þessum miklu
og nauðsynlegu breytingum og til
að tryggja stjórnmálalegan og fé-
lagslegan stöðugleika, þarfnast
þjóðir Mið- og Austur-Evrópu mjög
verulegrar efnahagslegrar aðstoðar
Vesturlanda og nauðsynlegt er, að
Vestur-Evrópa opni markaði sína
fyrir útflutningsvörur þessara þjóða
eins fljótt og eins víðtækt og auðið
er.
Vesturlöndum ber stjómmálaleg
og mannleg skylda til að veita slíka
aðstoð enda er þeim sjálfum fyrir
beztu, að þessar miklu breytingar
í Mið- og Austur-Evrópu gangi fyr-
ir sig sem fljótast og öruggast svo
að þessi lönd verði sem fyrst full-
gildir aðilar að samvinnu vestrænna
þjóða á jafnréttisgrundvelli. Þetta
mun vera almennt viðurkennt sjón-
armið í Vestur-Evrópu og hinar
nýfrjálsu þjóðir sækjast mjög
ákveðið eftir slíkri samvinnu við
Vesturlöndin.
í þessu sambandi er rétt að minn-
ast þess, að það var ekki sök um-
ræddra þjóða, að þær Ientu austan-
megin við járntjaldið, sem var, og
urðu þannig að búa við kommúnískt
stjórnarfar í áratugi á móti vilja
sínum. Það voru aðrir, sem tóku
þá ákvörðun.
Varðandi fall kommúnismans í
Mið- og Austur-Evrópu ber að
þakka varnarbandalagi hins vest-
ræna heims, NATO, sérstaklega
fyrir stefnu þess og staðfestu. An
NATO hefði þróunin orðið á annan
veg. Um það munu allir, sem til
þekkja, vera sammála. Sönnun
þessa er m.a. sú staðreynd, að hin
ný-fijálsu ríki sækjast nú eftir ná-
inni samvinnu við NATO.
Alþjóðleg samtök eða alþjóðlegar
stofnanir, sem hafa náð markmið-
um sínum eins algerlega og NATO
hefur gert, munu vandfundnar.
Eftir hið gjörbreytta ástand
heimsmála er NATO nú með réttu
að aðlaga sig nýjum aðstæðum.
Eftir að löndin í Mið- og Austur-