Morgunblaðið - 29.11.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1991
Af Rambó o g
öðrum riddurum
Bókmenntir
Einar Falur Ingólfsson
Italo Calvino: Riddarinn sem var
ekki til. Mál og' menning 1991.
Árni Sigurjónsson þýddi.
í skáldskap er allt hægt. Rithöf-
undurinn er heimssmiður sem ræður
lífi, dauða og örlögum manna. Hinn
kunni ítalski höfundur, Italo Calvino
(1923-1985), leikur skemmtilega
með þessar eigindir skáldskaparins
í Riddaranum sem var ekki til, fyrstu
sögunni sem kemur út eftir hann á
íslensku.
Þetta er ævintýraleg saga um
hetjur í liði Karlamagnúsar. Þráður-
inn er reyfarakenndur og persónum-
ar flestar kunnuglegar: riddara-
sveinninn hugprúði, stórættaða ást-
meyjan sem hneppt er í þrældóm,
Bókmenntir
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Jeanette Winterson: Ástríðan.
Skáldsaga, 200 bls.
Silja Aðalsteinsdóttir þýddi. Mál
og menning 1991.
Ást fjötrar, segja þeir og ástríða
er djöfull og margir hafa farist af
ást. Ég veit að þetta er satt, en ég
veit líka að án ástar fálmum við
okkur áfram í jarðgöngum lífsins og
sjáum aldrei til sólar (194).
Það er Henri sem skrifar þessi orð
í dagbókina sfna. Henri er önnur
aðalpersónan í skáldsögunni „Ástríð-
unni”, hin er Villanelle. Hann er
franskur, hún er ítölsk frá hinni fljót-
andi borg, Feneyjum. Þau eru uppi
á tímum Napóleons sem er mikill
örlagavaldur í lífi þeirra beggja. Það
eru sagðar sögur í þessari bók, sögur
af miklum atburðum, sérstæðu fólki
en framar öllu þó sögur um ástríður.
Ástríða Henris er í fyrstu áköf
aðdáun á Napóelon og hún teymir
hann í herinn þar sem hann fær
þann starfa að snúa kjúklinga úr
hálsliðnum. Ástríða Napóleons er
nefnilega að borða kjúkling á hveij-
um degi, ásamt því að láta stjórnast
af valdafíkn og hrifningu á sjálfum
sér. Ástríða Villanelle er helguð ann-
arri konu sem hún týnir hjarta sínu
hjá eftir níu daga og nætur í húsi
hennar. Þar slær hjarta hennar í
stórri krukku í mörg ár, allt þar til
Henri endurheimtir það fyrir hana á
ný. Fleira fólk er nefnt til sögunnar:
Dvergurinn Dómínó sem sér um
hesta Napóleons því hann vill hafa
litla þjóna og stóra hesta. Hempu-
lausi presturinn Patrik verður mikill
vinur Henris í hemum. Vinstra auga
Patriks er gætt þeirri náttúru að
með því sér hann lengra en með
besta sjónauka. Með þessu undra-
auga getur hann séð konur afklæð-
ast hinum megin í þorpinu. Og Pat-
rik hrífst af konum.
Þannig er þessi bók full af furðum
og sögum. Hver einasta persóna, sem
nefnd er til leiks, hefur sterk sér-
vaikyrjan sjálfstæða en ástsjúka. í
öðrum persónum leikur höfundurinn
með goðsagnir og sagnaminni á ann-
an hátt: þarna er skjaldsveinninn
Gúrdúlú sem ber fjölda nafna, lagar
sig sffellt að nýjum og nýjum aðstæð-
um og hefur framkomu fíflsins, og
síðan er það titilpersónan, riddarinn
sem var ekki til: Arnúlfur af Gvíldí-
vemí. Arnúlfur er ekki maður heldur
tóm silfurhvít brynja sem segist
gegna herþjónustu með viljastyrkn-
um og trúnni á málstaðinn. Sann-
færður um eigið ágæti leitar hann
fullkomnunar í hveiju verki, hann
talar upphafið mál sem er í andstöðu
við hversdagslegt málfar annarra og
hann berst gegn allri ringulreið.
Þannig er Arnúlfur á ijátli um sögu-
sviðið, hann finnur að öllu og krefst
jámaga, og vitaskuld er hann einnig
hin mesta bardagahetja, sem - þrátt
fyrir líkamsleysið - konur falla flatar
kenni. Enginn er venjulegur. Sögu-
maðurinn hefur magnaða rödd sem
seiðir lesandann til sín í dularfullt
völundarhús orða — ástríðuorða.
Annað veiflð ávarpar hann lesandann
með þessum orðum: „Ég er að segja
þér sögur. Treystu mér.”
Bókin skiptist í fjóra hluta. í þeim
fyrsta segir af Henri og fyrstu
reynslu hans í her Napóleons. Annar
hlutinn gerist á sama tíma í Feneyj-
um og segir frá Villanelle sem er
dóttir ræðara en þeir hafa sundfít
milli tánna og geta gengið á vatni.
Villanelle hefur líka sundfít. í þriðja
hluta liggja leiðir þeirra Henri og
Villanelle saman í Moskvu á miðjum
frostavetrinum mikla. Fjórði hlutinn
er nokkurs konar eftirmáli þegar
ástríðumar hefur lægt.
Stíllinn einkennist af frekar
knöppum setningum, oft Ijóðrænúm.
Hann er myndrænn, en þó frekar
einfaldur og án alls orðskrúðs:
Án hans, dagana og næturnar sem
hann dvaldi í París vegna þjóðmála,
var birtan það eina sem skildi að
daga og nætur. Þegar ég hafði eng-
an til að elska þótti mér affarasæl-
ast að taka upp geðslag broddgalta
og faldi hjarta mitt í laufinu (31).
Tilfínningar eru hlutgerðar, það
er þær verða áþreifanlegar og sýni-
legar líkt og hjarta Villanelle, sem
slær í mörg ár í krukku. Ástríða
þessa fólks veitir ekki hamingju, hún
rífur, særir og slítur. Hún er öfga-
kennd. Þrátt fyrir það er hún nauð-
synleg vilji fólk kynnast lífínu. En
ástríða sem leiðir fólk út í stríð er
alltaf neikvæð og stríð Napóleons er
ömurlegt I þessari bók. Óstjómleg
valdafíkn eins mánns leiðir þúsundir
og aftur þúsundir út í opinn og til-
gangslauan dauðann. Saga sem hef-
ur endurtekið sig í sífellu frá því á
dögum Napóleons.
A bókarkápu segir að Jeanette
Winterson þyki einhver athyglisverð-
asti yngri höfundur Breta og víst er
að það er fengur í þessari bók, að
minnsta kosti fyrir þá sem eru sólgn-
ir í sögur. Sagan er þýdd á blæbrigð-
aríkt og læsilegt mál, ekkert sem
stingur í augu.
Italo Calvino
fyrir. Vegna fullkomnunaráráttu
sinnar á Arnúlfur ekki samleið með
öðrum kempum konungs; þær sitja
saman á kvöldin og búa til hetjuleg-
ar lýsingar á afrekum sínum, en
Amúlfur vill hafa það sem sannara
reynist og skilur ekki að þar er hann
að bijóta gegn goðsögninni um her-
mennskuna, því allt „frá örófí tímans
hefur verið viss munur á því sem
raunverulega gerist í stríði og frá-
Jeanette Winterson
Bókmenntir
Jón Stefánsson
Pálmi Örn Guðmundsson: Vatnið
er blautt. Ljóð. Eigin útgáfa. 1991.
Það væri synd að halda því fram
að forsíða bókarinnar Vatnið er
blautt sé falleg, hún er hreinlega ljót
enda tekin beint uppúr gosauglýs-
ingu. Höfundurinn, Pálmi Om
Guðmundsson sem kýs að kalla sig
Tarkus Coriolanus þetta árið, teiknar
sjálfur myndir við hvert ljóð. Þær
eru sóðalegar.
Vatnið er blautt er áttunda bók
Pálma og hafa hinar ekki íarið hátt.
Sjötta bókin fær þó viðurkenningu
fyrir nafnið: Til helvítis með Whitney
Houston. í fyrra gaf hann út ljóða-
bók uppá rúmar 120 síður; Kaldur
Tyrkinn Kveður. Tyrkinn hefði mátt
kveða minna því bókin er frekar
slæm og eru þau fá ljóðin þar sem
hægt er að greina skáld bak við.
Vatnið er blautt er ekki eins slæm,
sögnum um það eftir á”(75). Þar er
fall Arnúlfs falið, hann er of trúr
sannleikanum.
Á írónískum nótum deilir höfund-
urinn á hernaðarbrölt; stríðið og allt
sem því viðkemur virðist harla
ómerkilegt, menn beijast til þess eins
að betjast og ástæður og hugsjónir
skipta ekki máli: „Stríðið mun vara
um aldir og enginn sigi'ar og enginn
tapar, við munum bara standa svona
fastir hvorir andspænis öðrum við
víglínuna um eilífð. Og án hinna
værum við ekki neitt og þó eru báð-
ir aðilar löngu búnir að gleyma af
hveiju stríðið hófst ...”(68).
Það er nunna nokkur sem situr í
klaustri og skráir frásögnina; hún
er skylduð til þess og lítur á það sem
hvert annað verk sem til fellur. Og
henni fínnst iðjan sú vera til lítils
því við skriftir fræðist hún ekkert
um lífið sjálft: „Listin að skrifa sögu
felst í að g;eta fjallað um lífið í heild
út frá því litla sem maður hefur skil-
ið af því; en um leið og blaðið er
fullskrifað tekur lífíð við að nýju og
það verður deginum ljósara að maður
skildi í rauninni ekki neitt”(61).
Þannig gerir höfundur sterkan grein-
armun á raunveruleika og bókmennt-
um, lífið í sögum nær aldrei að endur-
gera iífið sem mennirnir lifa í raun,
og því er höfundurinn óbundinn af
raunveruleikanum og útkoman verð-
ur skemmtilegt og uppátektarsamt
ævintýri.
Ámi Siguijónsson þýðir söguna
og virðist reyna að ná andanum í
stíl hefðbundinna riddarasagna,
málfarið er stundum fjörlegt en verð-
ur þýðingarlegt á köflum: „Það er
hart verk”(70). Þýðandinn kýs að
íslenska heiti manna og staða; fólk
frá Cornwall verður þannig að korn-
bretum og pilturinn í aðalhlutverk-
inu, sem nefnist víst Rambaldo á ít-
ölsku og Raimbaud á ensku, breytist
í Rambó hjá Árna. Einhverjum kann
að þykja sniðugt að vísa þannig í
einn frægasta riddara nútímans en
mér þykir þar gert um of. Sumar
persónur halda erlendum heitum sín-
um, valkyijan Bradmante til dæmis.
Af hveiju ekki að kalla hana Brað-
mantínu til að láta það sama yfir
enda minni að vöxtum. Ég gef Pálma
orðið:
Þú leggur af stað inní þögnina
með óvissuna eins og ríting
í gegnum hjartað á fögru haustkvöldi
einsog þessu og þú veist
að nóttin mun bjóða uppí dans
þama í tóminu milli okkar
Þetta er ekki slæmt og ef vel er
leitað má fínna nokkrar línur í bók-
inni sem gefa okkur leyfi til að titla
Pálma Öm sem skáld. En hann er
varla gott skáld enda þarf að hafa
fyrir því að finna þessar línur og
væri það mikil ofrausn að kalla flesta
texta bókarinnar skáldskap. Þetta á
líka við kveðandi Tyrkjann nema þar
þarf að leita lengur. Nú er við hæfi
að láta lesendur dæma; Regnboga-
söngur úr Vatnið er blautt
í skugga Ijóðsins rís hann einsog regnbogi
í bráðlátum dansi við hrægamm lífsins
þungaður heift drottins og bijáluðum eldi,
þagnarnóttin svíður augun fleinum hennar
sem stendur í skugganum og yrkir bijóst sín.
Saga um ástríður
Lítið um ljóð

!
IslPlá Í®-

ZEROWATT 258
‘GOOsnúninga
18 þyottakerfi
5 kgvbyottamagn
ullarprógram
sparnaðarrofi
“ 1 "&*¥
.-S ‘ÖQ; I I
jjsT pp@ sn ; i j-J' i -■■-rí-p
,L i fá j 11 j 'tjgkÖti' R \ ö WKFj'\' i: I.
cfi

9
ZEROWATT
Air Plus
\|arkalaus jiurrkun
(1,5 kg jivottamagn
ZEROWATT
LVIILLE
1000 snúninga -
18 jivottakerti
f'"5lTg þvottamagn
l ullarprógram
sparnaðarrofi
ZEROWATT
33
'^8trarúrTfngr^“',t
18 þvottakerfi
4 kg þvottamagn
dýpt: 33 sm
49.900 53.950 56.900 53.900
ZEROWATT
þvottavélar
ZEROWATT
þurrkarar
$ SAMBANDSINS
Miklagarði simi 692090
alla ganga?
Myndmál er stundum ónákvæmt
og kraftlaust, sem dæmi má nefna
þegar ... Rambó rakst með skjöld
sinn á skjöld Serkja nokkurs sem var
harður eins og saltfiskur”(39). Ekki
kann ég skil á ítölsku, en í enskri
þýðingu kemur berlega fram að
Serkinn er fastur fyrir, hann er „... >
hard as a dried fish.” Þótt myndin I
sé heldur ekki sterk á enskunni þá
hefði mátt ná mergnum úr beinum .
textans með því að leita uppi harð-
ari físka en saltfisk, hvort sem hann
er blautverkaður eða sólþurrkaður; .
skreið eða einfaldlega harðfiskur
hefðu verið heppilegri. Þá hefði mátt
komast hjá misskilningi eins og þeim
þegar Rambó þarf að nota báðar
hendur til að beijast og verður því
að snúa eða stjórna hestinum með
hnjánum, en þess í stað er hann lát-
inn „... snúa sér á hestinum með
hnjánum”(44).
Stundum höggva tilgerðarleg orð
í; sagt er líkam í hvert sinn sem
talað er um líkama, og umbergis
þegar átt er við umhverfis. Þegar
þessum og öðrum fyrnskum og óeðli-
legum orðum er skotið inn í annars
lipurí og samtímalegt mál, þá missir
maður taktinn við lesturinn.
Riddarinn sem var ekki til er í .
Syrtluflokki Máls og menningar og
það eru fallegar bækur og sögumar
virðast ágætlega valdar. Vandað er
til útlitsins og verðið er lágt, en það
er nauðsynlegt að vanda vel til verka
alla leið, frá bókmenntalegu sjón-
armiði er þýddur texti nákvæmlega
jafn merkilegur og frumsaminn og
því má ekki gera minni kröfur til
hans. Þýðingin varð þó sífellt betri
eftir því sem leið á lesturinn og
málið var orðið býsna skemmtilegt í
síðustu köflunum - og vann þá vel
með frásögninni.
Sagan um riddarann sem var ekki
til er skemmtileg og býr yfir öllum
helstu einkennum góðra ævintýra;
er frumleg, spennandi og skáldleg í
senn. Það eina sem vantar upp á er
að með meiri yfirlegu hefði þýðingin
sjálfsagt orðið betri; hún minnir á
leikrit sem er frumsýnt þremur dög-
um of snemma.
Pálmi Örn Guðmundsson
Alheimurinn einn alsheijar gióandi demantur.
Regnboginn spútnik sem undrandi nóttin
gleypir
einsog ræningi staðinn að verki.
Saxa sverðin ljóðsins risandi hold
og syngjandi menn lippast niður
er tjöldin falla fullir af mold.
Ljóðið er í einu orði sagt rembing-
ur, meira að segja illa orðaður remb-
ir.gur. En því miður er Regnboga-
söngurinn ekkert einsdæmi í þessari
bók. Ef ljóðin eru ekki skemmd af
ofhleðslu þá yfirskyggir reiðin alla
ljóðrænu. Og ef það er ekki reiðin
eru það groddaraleg viðhorf: „Raufar
konunnar/renna stoðum/undir þá
kenningu/að maðurinn sé/kominn af
skordýrum.”
Sumar bækur má skera niður um
94 prósent. Vatnið er blautt er ein
af þeim. Eftir standa sex prósent,
fáeinar línur sem draga má úr nokkr-
um textum: „Lítilsverðar stjörnur
hverfa djúpt/inní sjúkdóm langt í
íjarska,/dauðinn þyngist og blómstr-
ar.” Hér er alls ekki illa kveðið, en
er hægt að gera þá kröfu til venju-
legs lesanda að þurfa lesa næstum
fjörutíu ljóð til að rekast á fáeinar
þokkalegar línur.