Morgunblaðið - 21.12.1991, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1991
Thorsþrymur
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Thor Vilhjálmsson: Eldur í laufi.
(284 bls.) Míál og menning 1991.
Thor bregður sér í allra kvikinda
líki í þessu greinasafni og fer um
fleSt eins og eldur i skraufþurru laufi.
Það er erfitt að nefna einhvern
greinilegan og gildan þráð í þessari
bók. Er það ekki líka einmitt ein-
kenni á ritum Thors að þræða efnið
í fyrirvaralausar áttir? Einna helst
sýnist mér „staða- og nafnafrásögn"
(það sem enskir kalla „the narration
of names and places") setja helst
mark sitt á þessa bók.
Afdráttarleysið hefur lengi ein-
kennt ritgerðir og greinar Thors. Svo
er einnig hér. I Purís-Patis segir
höfundur okkur dálítið frá þessari
borg sem hann þekkir mæta vel og
hikar ekki við stórar játningar: „Par-
ís er sú borg sem mér þykir miðset-
ur lista." Heil efnisgrein lögð undir
þessa málsgrein. Og svo í framhaldi
stígur mannlíf og menning stræt-
anna upp af blaðsíðunum. New York
fær á móti slaka einkunn í greininni
Einsöngs-
tónleikar í
Njarðvík
AÐALSTEINN Einarsson bassa-
söngvari heldur tónleika í Njarð-
víkurkirkju 2. janúar og í Hafnar-
borg, Hafnarfirði 3. janúar og
hefjast báðir tónleikarnir klukkan
20,30. Miðar verða seldir við inn-
ganginn.
A efnisskrá eru þýzk ljóð, íslenzk
sönglög og arírur úr óperum eftir
Mozart og Verdi. Undirleikari er
Olafur Vignir Albertsson.
Aðalsteinn hefur verið búsettur í
Keflavík um árabil, stundaði söngn-
ám við Söngskólann í Reykjavík í 3
ár og hélt síðan í framhaldsnám til
Bandaríkjanna. Lýkur hann BM-
Mefisto: „Árið 1989: Ég kom frá
New York. Þar þyrmdiyfir mig. Ljót-
leikirm í mannlífinu. í þessum djúpu
gjám milli skýjakljúfanna." Svo
breytist frásögnin um leið og ákafinn
streymir í stílinn. Ég leyfi mér í stutt-
um blaðadómi að læða hér inn barm-
afullri efnisgrein: „Sigurður Pálsson
skáld sem var mér samferða af Pen-
þingi þangað, gekk út á stéttina fyr-
ir framan hótelið forkláraður og chic
og tilbúinn að veita Ijóðinu viðtöku.
einsog móttökustjóri andans og hafði
varla svigrúm til að horfa upp eftir
skýjakljúfunum og kanna hvort væri
himinn yfir þeim, hvað þá að vitja
stjarnanna, eða stjörnu í rofi, þá er
maður íþeim svifum rændur á gang-
stéttinni beint á móti skáldinu og
gerðist svo hratt og fumlaust að
skáldið hrökk öfugur fölur og fár inn
ígargandi kellingafans frá Delaware
með orkídeur í annarri hendi og
skandínavíska pappírsfána í hinni,
og klúta um hálsinn frá Krónborg-
arkastala." Er ekki ýmislegt geð-
þekkt við þessa málsgrein? Svo sem
örugg stígandi frá sléttgreiddum
Sigurði yfir í fáránlega Krónborgark-
astalaklúta!
Greinarnar eru skrifaðar á ýmsum
Aðalsteinn Einarsson bassa-
söngvari.
prófi í söng í ágúst. Hann hefur
komið fram sem einsöngvari með
kórum hérlendis og í Bandaríkjunum,
auk þess, sem hann hefur sungið
nokkur hlutverk við óperuhúsið í
Bloomington í Indiana.
Thor Vilhjálmsson
tímum. Þær elstu eru frá 1981 og
þær yngstu frá þessu ári. Upphafs-
grein bókarinnar Hvar ert þú nú,
Vladimir? er eins konar persónulegt
viðbragð við þeim hræringum sem
nú skekja fyrrverandi austantjald-
slönd, jafnt hverfandi Júgóslavíu sem
nánast horfin Ráðstjórnarríkin. Og
heiti greinarinnar límir saman meg-
inþanka greinarinnar.
í Þar eru rætur okkar fjallar Thor
um gríska nóbelsskáldið Elytis og
minnir í leiðinni á þá sögulegu ar-
fleifð sem þetta skáld er með í far-
teskinu. Um það leyti þegar Elytis
barðist fyrir þjóð sína við ofurefli
fasismans orti hann Sólarljóð sín,
vonarkvæði mitt í allri eymdinni.
Löngu seinna orti hann aðrar bæk-
ur, s.s. Axion Esti, sem voru fullar
af harmi vegna voðaverka mann-
anna, heimsku þeirra og ódæðis-
verka. Þessi umfjöllun Thors um
Elytis er í heildina markviss og hin
fróðlegasta.
Álitamál er hvort allar greinarnar
eigi heima í bók þótt þær hafi gegnt
vel hlutverki sínu við ákveðin tilefni.
Slíkar vangaveltur vega þó ekki
þungt þegar haft er í huga hve þessi
bók er margbreytileg. Hún er þétt-
pökkuð skýrum skoðunum, heitum
tilfinningum og stingandi athuga-
semdum. Þar sem höfundinum er
mest niðri fyrir er því líkast sem
bókin breytist í hátalara og maður
heyrir útvarpsrödd Thors, óþolin-
móða, ákafa og jafnvel hneykslaða,
þrymja yfir manni. Það er engu lík-
ara.
Sögnr Sólveigar
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Sólveig Kr. Einarsdóttir:
Sögur Sólveigar.
Almenna bókafélagið 1991.
Sögur þessar eru sextán að tölu
og er efni þeirra að mestu sótt í
hugarheim kvenna. Þær gerast
ýmist á íslandi eða í Ástralíu, þar
sem höfundur býr nú.
Við heildarúttekt á sögunum
virðist mér að ellefu þeirra skipi
sér saman að efni til, þar sem hlut-
skipti kvenna í heimi karlaveldis
er rauði þráðurinn. Endalausar
pælingar kvennanna eru oftast á
tilfinningalegum grundvelli þar
sem karlmaðurinn er miðpunktur
hugsana, stundum svikull, torræð-
ur, ómögulegur — en þó eftirsókn-
arverður. Geðlægur órói virðist oft
stjórna hugsunum þeirra, þá er
óskhyggja ekki langt undan. Þær
eru uppteknar af sjálfum sér, ótt-
ast um velferð sína í samskiptum
við hitt kynið, sem virðast lika í
flestum tilfellum heldur vonlítil.
Enda karlmennirnir í þessum sög-
um lítt eftirsóknarverðir.
Börn koma hér lítið við sögu,
sem er ofureðlilegt þar sem naum-
ast örlar á þeirri ást sem einkenn-
ist af fórnfýsi og einlægri sam-
kennd í mannlegum skiptum.
Oftlega hleður ofurmagn til-
finninganna upp vandamálum sem
skapast vegna ástar eða ástleysis.
Veldur sektarkennd og geta þá
hugsanir snúist svo í andhverfu
að óskhyggja býr til dauðadóm,
sem rætist. Vonbrigði og ráðleysi
setja sinn svip á sögurnar, sem
nokkrar eru eins og sveipaðar
dulrænu, sem ekki er á valdi le-
sanda að ráða í. Áðurgreindir
þættir vega misþungt í hverri
sögu.
Sögurnar fimm sem eftir er að
geta um hér koma eins og úr ann-
arri átt og sýna að mínu mati
betur hve Sólveig er skyggn á fjöl-
Sólveig Kr. Einarsdóttir
breytileika lífsins. Þar beitir hún
hárfínum aðferðum til þess að ná
allri athygli lesanda — og henni
tekst það.
í þessum sögum leitar hún í
verund lífsbaráttunnar. í sögunum
á bls. 33 og 56 lýsir hún samúð
og sársauka mannsins í návígi við
þrotlausan lífsháska dýranna og
varnarleysi þeirra. Þar er samspil
lífs og dauða sérlega vel útfært.
Sagan á bls. 80 byggir á fölskv-
alausri gleði sem tendrast fyrir
skilning á hugarangri og löngun
maka sem hefur orðið fyrir von-
brigðum með viðtökur á hugverki
sínu. Sagan á bls. 111 er í bland
eilítið skopleg vegna síngimisár-
áttu bónda nokkurs gagnvart konu
sinni, dugmikilli og vel upplýstri.
Og sagan á bls. 21 er trúverðug
og grípandi, þar sem segir frá
ungum kvenlækni er helgar ein-
göngu starfi sínu líf sitt og krafta.
Sólveig er slyngur höfundur
sem knýr lesendur til umhugsunar
í ölluni sögum sínum. Það er
ekki á allra færi og því virðist
réttlátt að gera þær kröfur til
hennar að hún láti ekki staðar
numið hér. Sögurnar eru á góðu
máli.
Kápumynd er eftir Margréti
Ingólfsdóttur, í henni býr dulúð.
rétta mat
Rúrí
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Dag hvern hellist yfir almenn-
ing hér á landi ótrúlegt flóð upp-
lýsinga, sem fólki er ætlað að
meðtaka, melta og vinna úr til
að vera að fullu upplýst um hvað
er að gerast í þjóðfélaginu. Það
þarf mikinn kjark til að hafna
þessar í holskefiu tölfræðilegra,
hagfræðilegra og pólitískra sjón-
armiða, sem öll teljast birta
„sanna mynd af ástandinu", og
fæst höfum við enn haft uppburði
í okkur til að gera slíkt.
Á hvaða mælistikum nær al-
menningur að byggja sínar skoð-
anir? Þekkir fólk almennt þá
mælikvarða sem eru grundvöllur-
inn að pólitískri og efnahagslegri
umræðu fjölmiðla? Hvernig er
framfærslukostnaður reiknaður?
Við hvað miðast lánskjaravísitala?
Á hvern hátt er metið hvort fram-
leiðni er að aukast eða minnka?
Hvað er hagvöxtur? Þekkjum við
almennt þær mælieiningar sem
umræður í samtímanum byggist
á? — Svarið er væntanlega neik-
vætt í afar mörgum tilvikum, því
miður.
Því eru þessar hugleiðingar
settar á blað, að nú stendur yfir
í Nýlistasafninu sýning listakon-
unnar Rúríar, sem hún nefnir
„Mjöt“ og fjallar um hina mann-
legu viðmiðun, ef svo má að orði
komast. Orðið mjöt er forníslenskt
og hið
orð og hefur oftast merkinguna
mál eða mælikvarði; í orðabók
Menningarsjóðs erþað skýrt með
orðunum „rétt mat, hóf“. Rúrí
hefur því kosið að tákast á við
hið rétta mat í mannlífinu, þá
hófsemi sem öll okkar tilvera
byggir á.
Það er ekki nýtt að Rúrí í fjalli
um hugtök af þessum toga í list
sinni. Hún er einn þeirra lista-
manna hérlendra sem hefur geng-
ið hvað best að vinna úr hugmynd-
alistinni þannig að áhorfendur
hafa getað notið þeira verkefna,
sem hún hefur tekið sér fyrir
hendur. Rúrí hefur t.d. lengi feng-
ist við tfmahugtakið í verkum sín-
um, sem er auðvitað einn mikils-
verðasti mælikvarðinn í hraða
nútímans. Margir minnast t.d. lit-
uðu saltstólpanna í Regnbogi II,
sem var settur upp við Kjarvals-
staði 1985, og breyttist stöðugt
og leystist að lokum upp eftir
nokkrar vikur; þar var tíminn
vissulega í aðalhlutverki.
í sýningunni í Nýlistasafninu
hverfur Rúrí aftur til þeirra mæli-
kvarða sem dugðu manninum vel
í gegnum aldirnar, allt til þess
tíma er iðnbyltingin og raunvís-
indin tóku af honum völdin; til
stjarnanna og til mannsins sjálfs.
Til að leggja frekari áherslu á
þetta afturhvarf eru allar áletran-
ir verka á sýningunni ritaðar á
hinu forna máli fræðimennskunar,
latínu, sem gefur verkunum
ákveðinn svip, og tengir þau betur
Listakonan Rúrí.
en ella við viðhorf fyrri tíma.
Stjörnufræðin og hreyfing himin-
tungla hefur verið vegvísir manna
alla tíð (skýrt aðgreint frá stjörnu-
spekinni, sem hefur nært bábiljur
allra tíma og er nú blómlegur iðn-
aður). Rúrí minnir á þessa vegvísa
með stjörnukorti (nr. 1), þar sem
mælitæki tengir deplana, og sýnir
að þarna eru á ferðinni mælanleg-
ar einingar vísindanna, en ekki
óskipulegt kraðak upplýsinga-
punkta, sem enginn kann að ráða
í. Líkan af minnismerki, þar sem
Pólstjarnan og Karlsvagninn eru
viðmiðunareiningarnar (nr. 21),
sýnir einnig að stjömufræðin get-
ur verið grunnúrinn að áhrifa-
miklum höggmyndum, einkum ef
þau eru staðsett á stöðum sem
tengjast siglingum, farmennsku
eða mannlegum samskiptum —
alls staðar þar sem þarf góða leið-
arvísa, og þar hafa stjörnurnar
gegnt lykilhlutverki frá upphafi.
Gierið efst í pýramídunum gegnir
þar sérstöku hlutverki.
Hin endanlega viðmiðun
mannsins hiýtur þó ætíð að vera
maðurinn sjálfur. Rúrí setur hér
upp hina frægu teikningu Leonar-
dos da Vincis af manninum í fullri
líkamsstærð, og dregur síðan upp
nokkrar teikningar, þar sem þessi
mælieining, maðurinn, markar
feminga, hring, þríhyrninga o.fl.,
samkvæmt athugunum Vitruvius-
ar, Leonardos og Einars Pálsson-
ar. Það kann að vekja furðu
hversu eðlileg og um leið hófsöm
viðmiðun maðurinn er; fjölmargir
vísindamenn og heimspekingar
hafa þó bent á þetta í gegnum
tíðina, en samt er eins og nútím-
inn hafi drekkt þeirri þekkingu í
reiknilíkönum og óræðum hag-
stærðum. Til frekari áherslu þess-
um sannleik hefur Rúrí bætt við
nokkrum fjölda metramála, sem
hún hefur brotið á skemmtilegan
hátt í form hins fjölbreytta heims
flatarmálsfræðinnar; grunnein-
ingin er samt alltaf hin mannlega
stærð, og þar með hin mannlega
reisn.
Þessi sýning í Nýlistasafninu
byggist í raun á sjálfgefnum sann-
indum um gildi mannsins. En þau
sannindi hafa á síðari tímum
mátt víkja fyrir flóknari framsetn-
ingum hins mannlega umhverfis,
þannig að tölur og töflur af öllu
tagi hafa tekið völdin, og hin
mannlega hlið samfélagsins horfið
í skuggann. Því er þessi bjarta
sýning, sem byggir á einföldu
myndmáli um sígild sannindi,
ánægjulegt innlegg í þjóðfélags-
umræðuna á þessum tíma. Hún
er enn ánægjulegri fyrir þá stað-
reynd, að hún sýnir ótvírætt að
hugmyndalist má setja fram á
þann hátt, að allir getið notið.
Sýningu Rúríar í Nýlistasafn-
inu við Vatnsstíg lýkur sunnudag-
inn 22. desember.