Morgunblaðið - 23.07.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1992
Bamaheíll er þjóðar heill
eftirÁsgerði
Jónsdóttur
Fyrir nokkru síðan kom til mín
einn af aðilum Samfoks, fékk mér
í hendur blöð með nokkrum hug-
smíðum menntamálaráðuneytis og
Reylqavíkurborgar um skólamál
landsmanna og bað mig að lesa þær
til álits og umságnar.
Ég hef nú gert það og sannar-
lega hef ég margt við þær að at-
huga og gagnrýna. Það fyrst, að
ég fæ hvergi séð að kennarar eigi
einhveija hlutdeild í þessu hug-
myndaframlagi, mér sýnist það
mjög ólíklegt, og í öðru lagi að
fremur skuli leitað til Hagfræði-
stofnunar háskólans um hag barna
en til kennara og reynslu þeirra.
Það þarf að leita langt aftur í aldir
til þess að fínna svo auðsæja lítils-
virðingu vinnuveitanda á starfsfólki
sínu.
Forræði s veitarstj ór nar? Nei!
Fyrstu liðir hugmyndablaðanna
TILBOÐSVERÐ
ÁSKÓM
Teg. 6310. Sterfcir leðurskór
Stærðir: 36-45. Verð kr. 4.800;■
Nú kr. 3.680,-
Teg. 6330. Sterkir leðurskór
Stærðir: 36-47. Verð kr. S.290,-
Nú kr. 3.880,-
Teg. 1654. Mjúkur leðurskór
m/dempara í hæl. Stærðir: 36-41.
Verð kr. 5.050,- Nú kr. 3.980,-
»hummél^
SPORTBÚÐIN;
ÁRMÚLA 40 ■ símar 813555 og 813655.
varðandi forsjón sveitarfélaga falla
saman. Ég er algjörlega mótfallin
þessari stefnu í skólamálum. Sveit-
arstjómir hafa sjaldnast verið mjög
skilningsríkar á skólamál og fer það
ekki eftir stærð sveitarfélaganna. í
jafn fámennu þjóðfélagi og okkar
verða mörg sveitarfélög of lítil til
þess að geta staðið nógu vel að til-
skildri menntun bama sinna. Auk
þess gæti það orðið þrætubókaratr-
iði og margra nefnda mál hvað
væri lítið sveitarfélag og hvað væri
stórt. Ég tek hér upp sérstaklega
1. lið á blaði borgarinnar. Þar seg-
ir: „... stór sveitarfélög fái að
stjórna skólmálum sínum. Átt er
við aukið fjárhagslegt sjálfstæði
sveitarfélaga og skóla.“ Ég leyfí
mér að efast um að hugmyndasmið-
ir þessarar klásúlu viti merkingu
eigin orða. En svona óskilgreindur
og óábyrgur útsláttur orða er jafn
innihaldslaus og forgengilegur og
kosningablaðra. Engin hugleiðing
sést um það hver og hvemig ætti
að auka þetta fjárhagslega sjálf-
stæði. Ef hugmyndin er, að það
verði gert með framlagi úr bakvös-
um ráðherra, eins og í heilbrigðis-
þjónustunni, þá verður það óhjá-
kvæmilega og eðli sínu samkvæmt
að pólitískri vöru og þ.a.l. að vondu
málefni. Skólamál og menntun eru
sameign og samábyrgð þjóðarinnar
og eiga að standa og varðveitast
sem slík. Ég minnist í þessu efni
orða Kristjáns J. Gunnarssonar
fræðslustjóra í Reykjavík þegar
hann kynnti okkur kennumm
grunnskólalögin. Hann sagði, að
sumum þætti þau of einbeitt og
aðhaldssöm og líkleg til þess að
hefta tiltekið undanþágufrelsi.
Hann sagði, að grunnskólalögin
ættu að ná til allra landsins bama
og vera þannig úr garði gerð, að
ekki væri hægt að fara í kringum
þau nemendum í óhag en ýmsar
sveitarstjómir og jafnvel foreldrar
hefðu einmitt tilhneiginu til slíks.
Hann sagðist tala af reynslu sem
fyrrverandi kennari bæði í sveit og
borg. Ég var mjög sammála Krist-
jáni Gunnarssyni og er það enn.
Orð hans standa í fullu gildi hér
og nú. Það væri víssulega ávinning-
ur fyrir menntamálaráðherra að líta
til þeirra.
Lýst eftir menntastefnu
Okkar íslenska þjóðfélag er lítið
en almennt séð vel upplýst. Því er
lífsnauðsyn að hafa sameiginlega
rpenntastefnu, sem nær til allrar
þjóðarinnar. Það ætti að vera metn-
aðarmál og skylda sérhvers
menntamálaráðherra að skapa slíka
stefnu og standa vörð um hana,
þjóðinni til hagsbóta. Það væri
óneitanlega virðingarverðara verk-
efni en að launa þijátíu nefndir til
þess að splundra því menntakerfi,
sem fæít hefur þjóðina í fremstu
raðir menningarþjóða á ótrúlega
skömmum tíma.
íslenskir nemendur eru
ekki eftirbátar
erlendra námsfélaga
Annar, þriðji og fjórði liður á
blaði ráðuneytisins og þriðji liður á
blaði Reykjavíkurborgar fjalla um
lengingu og styttingu innan náms-
tímans. Ég sé þar, að námstími í
skólum er býsna mismunandi.
Kristján J. Gunnarsson sagði á fyrr-
nefndum kynningarfundi að grunn-
skólalögin ættu að tryggja nemend-
um jafnan námstíma. Hneigðin til
að bregða fæti fyrir lög lifir góðu
lífi. Hugmyndin um lengingu skóla-
árs fram yfir 9 mánuði er ákaflega
óviturleg og afleit og stefnir ekki
að þroska nemenda nema síður sé.
Hún er einnig líkleg til þess að
valda enn meiri mismunun nemenda
en fyrir er. Hvaða menntamálaráð-
herra vill standa að slíkri þróun
mála? Þessi „hugsjón" hefur skotið
upp kollinum við og við síðustu ár
með þeim rökstuðningi að við þurf-
um að vera eins og „þeir í útlönd-
um“. Ég hef aðra skoðun og mun
rökstyðja hana. Ég held að það sé
nokkuð alkunn staðreynd að Islend-
ingar sem fara til náms erlendis eru
engir eftirbátar námsfélaga sinna
nema síður sé. Mörgum þeirra
fínnst sem þeir hafí undir fótum
víðari völl og styrk frá hversdags-
legri reynslu þar sem hinir eiga
allt undir bókstafnum og hæfíleika-
munur ekki fyrir fyrir hendi. Vera
kann að í einhveijum tilvikum séu
þessir íslensku námsmenn erlendis
eitthvað eldri en hliðstæðir félagar
þeirra, t.d. ári eða svo. Ég tel al-
menna velgengni þeirra hafa ein-
dregið sönnunargildi fýrir þá skoð-
un mína, að þeir hafi grætt en ekki
tapað á níu mánaða skólaári og
þriggja mánaða sumarleyfí. Því
skuli sá háttur í heiðri hafður enn
um sinn.
Lítil saga úr lífinu
Ég get ekki stillt mig um að
hnykkja á þessari skoðun minni
með frásögn af nokkurra ára gömlu
atviki. Ég var á samnorrænu nám-
skeiði grunnskólakennara í Svíþjóð.
Þema námskeiðsins var móðurmálið
og kennsla þess. Skipulag: Fyrir-
lestrar á morgnana og hópvinna
síðdegis. Hver hópur var blanda
mismunandi margra einstaklinga
frá öllum Norðurlandaþjóðunum
nema Færeyingum. Svíar voru víð-
ast hvar fjölmennastir. Hópstjórinn
í mínum hópi var Svíi, ungur huggu-
legur, glaðbeittur og talsvert upp-
hafínn. Einn daginn réðist hann að
mér með þó nokkru offorsi og spurði
hvort það væri rétt að íslendingar
hefðu sVona langt sumarleyfi til
þess að börnin gætu unnið sér inn
peninga. Ég hafði enga löngun til
þess að láta í minni pokann og
Funheitt
grilltilboð
á þurrkrydduðum
Goða grill-
sneiðum
Ásgerður Jónsdóttir
„Ég legg til að börnum
og skólastarfi verði
forðað frá áliti hag-
fræðinga og afskiptum
þeirrar fjármagnshag-
fræði er tröllríður
þessu þjóðfélagi og
byrgir útsýn til annarra
verðmæta.“
svarði kurteislega því, að til þess
gætu legið margar ástæður þótt ég
nefndi fátt eitt. Fyrsta: Að sumar
væri stutt á íslandi og nemendur
yrðu að fá að njóta þess. Annað:
Að gefa nemendum kost á að víkka
sjóndeildarhring sinn og þekkingar-
heim utan skólans með starfi á ein-
hveijum vettvangi og ekki síst und-
ir handleiðslu fullorðinna. Við hefð-
um engan áhuga fyrir sumarlöngu
púli þótt slíkt þekktist óneitanlega
einkum meðal eldri nemenda, en
við vildum að nemendur kynnu jöfn-
um höndum að starfa og njóta frels-
is. Að lokum skýrði ég frá því, að
með hliðsjón af löngu sumarleyfi
hefði grunnskólakennurum verið
gert að skyldu að veija a.m.k. einni
eða tveimur vikum þess til endur-
menntunar. Menntamálaráðuneytið
byði upp á margháttuð námskeið
og aðsóknin væri með þeim ein-
dæmum að líklega megi telja ís-
lendinga námskeiðsglöðustu þjóð
sem um getur. Ég hefði sjálft tekið
þátt í mýmörgum námskeiðum allt
frá einni viku upp í sex vikur á
sumri og jafnan hitt þar fyrir ótrú-
legan mannfjölda. Éftir að hafa
hlýtt á þessu greinargerð sagði
ungi hrokagikkurinn hógværlega:
„Þetta er líklega alveg rétt hjá ykk-
ur“, og ég gat ekki annað en dáðst
að því hversu fallega hann játaði
sig sigraðan. Síðan tók hann að
segja okkur frá námskeiðshaldi
sænskra grunnskólakennara sem
honum fannst hvorki vera fugl né
fiskur. Danir tóku í sama streng
að því er þá varðaði. Sú frétt hafði
borist til Danmerkur, sögðu þeir,
að íslenskir grunnskólakennarar
hefðu (í sumarfríum) verið látnir
fara gegnum stærðfræði- og eðlis-
fræðiverkefni í mótun til reynslu.
(Ég tók þátt í því. Það var mjög
skemmtilegt). Farið hefði verið
fram á það við danska grunnskóla-
kennara að þeir gerðu hið sama en
þeir þverneitað að fórna einum degi
af sínu stutta sumarleyfi.
Ég vona að lesandi minn skilji
að ég er enn að rökstyðja skoðun
mína um óbreytt námsár og sumar-
leyfí á íslandi frá því sem nú er.
Lítil breyting verður
margföld framkvæmd
Ef horfíð yrði að lengra námsári
í grunnskólum mundi þeirri gerð
fylgja fleiri frí hér og þar á náms-
tímanum eins og gerist erlendis.
Það er til þess ætlast að annað-
hvort foreldra sé heima og fylgist
með nemendum. Hér eru báðir for-
eldrar flestra bama í vinnu utan
heimilis. Þeim mundi reynast erfítt
og jafnvel ómögulegt að samrýma
skyldu sína við starf og dreifðu
skólaleyfín. Slíkt gæti orðið þeim
og atvinnuveitendum dýrt fjárhags-
legt spaug. Viðbúið er að fram komi ^
ákall til skólanna um breytingar í
þágu Péturs og Páls. Slíkt er ófram-
kvæmanlegt. Skipulagning skóla- i
starfs er óhemju flókið og viðamik-
ið viðfangsefni. Yfírkennari sem
hefur það starf með höndum segir: 0
Hver einföld breyting verður marg-
föld í framkvæmd. Henni má líkja
við klofningu atoms.
Þekking er betri
en vanþekking
í þriðja lið á hugmyndablaði
borgarinnar birtast býsna merki-
lega tillögur varðandi viðmiðun
skólaárs (rætur þeirra leyna sér þó
ekki) og um skólastarf. Vita að-
standendur þessara tillagna ekki:
Að sauðburður er víðast hvar um
garð genginn fyrir núverandi lok
skólatíma? Að skóli hefst þó nokkru
fyrir réttir á haustin? Að útikennsla
er ekki óþekkt fyrirbæri í skólum, , :
en ógerlegt að skipuleggja hana
vegna ótryggrar veðráttu og hugs-
anlegs verustaðar? Að vettvangs-
og umhverfisfræðsla hefur verið
iðkuð í skólum áratugum saman,
bæði í nærvídd og fjærvídd, og að
þessari starfsemi er þröngur stakk-
ur skorinn bæði vegna skipulags
tvísetins skóla og fjárhags viðkom-
andi sveitarfélaga. Það hefði verið
viturlegra að afla sér upplýsinga
um þessi mál í stað þes að hampa
þessari flumbrulegu hugmynda-
fræði. Það er raunar ekki vansa-
laust hve margir hafa ranghug-
myndir um skólastarf. Svo gerist
það e.t.v. að menn kynnast því bak
við yfírborðið að verða slegnir furðu
af því mikla og fjölbreytta starfi
sem þar fer fram.
Leiðin til framtíðar?
Vitur maður sagði eitt sinn við ■
mig, að sérhver einstaklingur þyrfti
að fá að þróast í friði sín ævinnar
skeið, bernsku, æsku og unglingsár
til þess að verða farsællega fullorð-
in manneskja. Mér detta þessi gull-
kom ósjálfrátt í hug þegar ég sé í ■
þriðja og fjórða lið á hugmynda- ■
blaði menntamálaráðuneytisins
áætlun um, að í kjölfar lengra
skólaárs komi fækkun ára til stúd-
entsprófs til þess að menn geti fyrr
komist í sérfræðiskor og síðar emb-
ætti með æ minni mannþekkingu,
lífsreynslu og þ.a.l. vitsmuna-
þroska. Er þetta viturlegt, mennta-
málaráðherra?
í þriðja lið á blaði menntamála-
ráðuneytisins er einnig vikið að út-
skrift grunnskólanemenda á mis-
jöfnum aldri. Ég geri ráð fýrir, að
þar yrði námsgeta líðandi stundar
notuð sem mælistika. Ég hef kennt
nemendum með flest eða öll stig
námsgetu, m.a. nemendum sem
hraðað var um aldur fram ýmist
vegna bráðgerra námshæfíleika, _
foreldrametnaðar eða af tilviljun.
Það brást aldrei, og ég hygg að sú
sé reynsla flestra kennara, að ég _
fann aldursmuninn í ótal viðbrögð-
um hvað sem námsgetunni leið.
Þetta kemur engum kennara á
óvart, sem fylgst hefur með hrað-
skreiðum þroskaferli nemenda
sinna milli ára á þessu aldurskeiði.
Á vissu.árabili taka stelpur hra'ðari
framförum en strákar en síðan
hægari en þeir á öðru. Ég verð að
láta þess getið, að ég tel mig hafa
verið mjög lánsama með nemendur,
hvað sem leið mismunandi náms-
getu þeirra, þ.á m. úrvalsnemendur
svo gáfaða og vitra að þeim datt
ekki í hug að æða yfír námsstig
þótt þeir hefðu meira en næga burði
til þess. Yfirburðir þeirra nutu sín
í þakksamlegri aðstoð við félaga
sína. Ég get ekki óskað þeim far-
sælli skrefa til framtíðar. Mér þyk-
ir harðla óvíst að hagfræðingar og
þar með talin Hagfræðistofnun há-
skólans skilji eða meðtaki mál mitt
þar sem hér er um að ræða Iifandi ■
manneskjur en ekki staðlaðar tölur
á blaði, línurit, stuðlarit, kúrfa eða
hagvöxt af neikvæðri sáningu. Ég
legg til að börnum og skólastarfi