Morgunblaðið - 23.07.1992, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JUU 1992
Minning:
IngibjörgD. Ólafs-
dóttir Thorarensen
Fædd 2. marz 1905
Dáin 24. marz 1992
Látin er hér í borg, móðir mín,
prestsfrú og náin vinkona. Hún
var fædd í Reykjavík og voru for-
eldrar hennar hjónin Karitas
Bjarnadóttir, ættuð frá Skarðs-
hömrum í Norðurárdal, Mýrasýslu,
og Ólafur Hróbjartsson, en hann
var sjómaður. Vert er að geta
þess hér, að afi var sjómaður alla
tíð, nema þegar hann kom í land
um sjötugt. Þá vann hann verka-
mannavinnu í landi fram að átt-
ræðisafmæli sínu. Karitas var
þriðju konu barn föður síns, Bjarna
Einarssonar, óðalsbónda og eigin-
konu hans, Kristínar Guðmunds-
dóttur, ættaðri frá Hraunsnefi í
sömu sveit. Afi var sonur Hró-
bjartar Ólafssonar, bónda að Hús-
um í Holtum og eiginkonu hans,
Ingibjargar Magnúsdóttur, ætt-
aðri frá Snjaldsteinshöfða. Alls
urðu börn þeirra hjóna 6, fimm
börn og eitt fósturbarn og var
mamma elst. Síðan komu tvær
dætur, Kristín og Anna, sem báð-
ar dóu ungar, önnur úr taugaveiki
en hin úr spönsku veikinni. Þá
voru tveir synir, Ingvar og Bjarni,
sem var yngstur, sem báðir náðu
fullorðinsaldri, kvæntust og áttu
böm, en eru báðir látnir. Eigin-
kona Bjarna er Hólmfríður Pálma-
dóttir, ættuð. úr Skagafirði en eig-
ipkona Ingvars er Anna Mjöll
Ámadóttir, ættuð úr Reykjavík.
Seinna tóku þau hjón fósturdótt-
ur, alls óskylda, sem þau ólu upp
til fullorðinsára, Sigríði Maríanus-
dóttur, ættaða í föðurætt úr Norð-
urárdal. Eiginmaður hennar er Jón
Árnason forstjóri. Afi var mjög
eftirsóttur í skipsrúm sakir
hreysti, dugnaðar og fyrir að vera
alltaf í góðu skapi, sem ekkert gat
haggað. Þetta sagði mér sjómaður
í Eyjum, er ég vann þar um tíma
í frystihúsi, en hann hafði verið
með afa til sjós. Það voru því sterk-
ir stofnar, er stóðu að móður
minni, enda var hún enginn ætt-
leri sínum forfeðrum. Og satt er
það, að enginn man öðruvísi eftir
afa en í sérlega góðu skapi.
Mamma hafði hug á að fara í
Kvennaskólann, en ekki vora efni
til þess. í staðinn gat hún stundað
nám í kvöldskóla og einhveija
kennslu fékk hún í samaskap.
Árið 1922, í apríl, fór mamma til
Englands, þá 17 ára gömul, í vist
til frú Ásu Wright og eiginmanns
hennar, Newcome Wright, sem var
lögfræðingur. Bjuggu þau í St.
Austell í Suður-Englandi. Var hún
svo heppin að vera valin úr stórum
hópi ungra og glæsilegra kvenna,
sem um sóttu. Frú Þóra, kona
Jóns Magnússonar þáverandi for-
sætisráðherra og uppeldisdóttir
þeirra hjóna, Heba, systurdóttir
Sturlubræðra, sem vora þekktir
menn í sinni tíð, og seinna eigin-
kona Alexanders Jóhannessonar
háskólarektors, önnuðust valið.
Var ævarandi vinátta milli þessara
kvenna, meðan þær lifðu. Mamma
var hjá þessum hjónum í þijú ár
og vora þau bæði henni einstak-
lega góð. Var hún oft send til
hinna og þessara staða með pen-
inga fyrir Newcome og sá hún og
lærði margt á þeim ferðum sínum
og dvöl, og fékk þar á meðal ann-
ars mikið og gott vald á enskri
tungu, sem var henni oft tamari
en íslenzkan. Einu sinni var hún
send til þriggja systra, sem allar
vora háskólamenntaðar, hver á
sínu sviði, og ráku þær fyrirtæki
í London, mamma hafði verið var
send þangað og dvaldi hún hjá
þeim í viku í góðu yfirlæti, en þær
sýndu henni sem mest af borginni
á þeim tíma, sem þær gátu. Á
þessum árum hafði mamma gam-
an af að taka myndir og einhver
hafði kennt henni að framkalla.
Árið 1925 skrapp mamma heim í
stutta dvöl til foreldra sinna, en
þá kynntist hún föður mínum, Jóni
Thorarensen, seinna sóknarpresti
í Nessókn í Reykjavík, sem þá var
í apótekaranámi. Trúlofuðust þau,
er mamma var tvítug og pabbi 23
ára. Þá útvegaði mamma frú Ásu
fyrst frænku sína og síðar vin-
konu, þar sem hún komst ekki
aftur út til hennar. Um trúlofun
þeirra komst þekktur apótekari
bæjarins svo að orði, að þar hefðu
margir verið um hituna, en færri
fengið en vildu.
Meðan mamma sat í festum,
vann hún á Landssímanum, mið-
stöð, þau 5 ár sem liðu þar til þau
fluttust í sveitina. Til fróðleiks
má geta þess, að hún hafði hærri
laun með engum skyldum en faðir
minn fékk fyrsta árið sem þjón-
andi prestur, og voru laun hennar
þó ekki ýkja há. Árið 1929 útskrif-
aðist faðir minn sem guðfræðingur
og tók vígslu árið eftir, en þá
hafði hann hætt apótekaranáminu,
sem þá var hálfnað. Hinn 1. júní
1930 giftu þau sig og fluttu aust-
ur að Hruna í Hranamannahreppi,
þar sem þau bjuggu næstu tíu
árin. Er foreldrar mínir fluttu
austur að Hruna, var húsakostur
lélegur. Húsið var lekt og varla
innrétting í eldhúsi svo heitið
gæti, en vatn var þó leitt inn.
Hófust þau þegar handa að laga
hús og heimili, en illa gekk föður
mínum að fá fjárveitingu til þess-
ara framkvæmda. Hafði hann tal-
að við ýmsa ráðamenn þjóðfélags-
ins og fengið blákalt nei. Það var
ekki fyrr en hann hafði gengið á
fund þáverandi dóms-, kirkju- og
menntamálaráðherra, Jónasar
Jónssonar, að hann mætti skilningi
á þessum málum, og var stuðning-
ur Jónasar honum ómetanlegur,
enda var ævarandi vinátta þeirra
í milli, meðan báðir lifðu, svo og
eiginkvenna þeirra. Bræður
mömmu, sem báðir voru flinkir
iðnaðarmenn, annar rafvirki en
hinn málarameistari, mættu á
staðinn og var hjálp þeirra mikil
og góð. Sagan segir, að sveitafólk-
ið hafi vart ratað um slotið, svo
fínt var það orðið. Mamma lét
ekki sitt eftir liggja og veggfóðr-
aði af mikilli vandvirkni. Hún lét
laghentan vinnumann smíða tízku-
stóla úr kassafjölum, sem hún
klæddi og yfírdekkti af mikilli list
með kretoni, og urðu þessir stólar
frægir um alla sveitina og tolldu
enn í tízku, er þau fluttu, en þá
vora þeir gefnir á vinabæ. Hér get
ég ekki stillt mig um að skjóta inn
smásögu. Eftir að bílakostur var
orðinn góður á heimilinu, fóram
við oft í sveitina í heimsókn, við
þijú, mamma, pabbi og ég, undir-
rituð. Um það bil tveimur áram
áður en faðir minn lézt heimsótt-
um við stórbýli í Gnúpveijahreppi,
þar sem húsbóndinn var orðinn
aldraður. En yfirleitt vöruðumst
við að gera boð á undan okkur.
Okkur var tekið með kostum og
kynjum og svo sagði húsbóndinn
og brosti til mömmu: „Ég er ekk-
ert hissa á að sjá ykkur hér í dag,
því mig dreymdi stólana þína í
nótt.“ Þá vora rúmlega 50 ár síðan
þeir voru smíðaðir.
Pabbi launaði líka vel stuðning-
inn, því hann lét byggja nýjan
steinsteyptan kjallara, sem tiltæk-
ur var, er íbúðarhúsið, timburhús,
sem við bjuggum í, brann til
granna, nokkram árum, eftir að
við fluttumst þaðan. Afí kom þá
að hjálpa til og dvaldi í nokkra
daga. Það fannst mér fjarskalega
skemmtilegt. Mamma hafði farið
í 10 tíma hjá frú Onnu, dóttur
Dr. Helga Péturs, sem kenndi á
píanó og náði hún ótrúlega góðu
valdi á píanóleik með svo lítilli
undirstöðu. Hún og pabbi höfðu
keypt saman píanó, sem þau urðu
að selja,. er þau fluttu í sveitina,
þar sem engin tök voru á því að
flytja það svo langa leið. En það
fé, sem fyrir það fékkst, nægði til
að kaupa allt lín og leirtau, sem
til heimilisins þurfti og kom sér
það vel, því á þessum tíu árum,
þjónuðu þau sem ókeypis hótel
fyrir alla sveitina, þar sem ekkert
var hótelið og var gestagangur
mikill. Á heimilinu var einnig sím-
stöð og allar erfísdrykkjur fóra
fram í þinghúsi sveitarinnar, sem
var áfast íbúðarhúsinu, og var þar
jafnframt bókasafn sveitarinnar.
Ef vistir þraut í þessum erfidrykkj-
um, var prestsfrúin gjarnan beðin
um að bæta meðlæti á borðin, svo
betra var að eiga eitthvað til. Því
var það, að oftast nær bakaði
mamma á sama tíma og hún
matbjó. Vinsælt var og að fá minni
háttar meðul hjá prestinum, ef
ekki náðist í lækni, og enn vin-
sælla var að fá hann til að kippa
í liðinn, ef á þurfti að halda, en í
því var faðir minn sérfræðingur.
Það var því mikið líf og fy'ör á
þessum árum og skemmtilegt fyr-
ir okkur, böm þeirra, að vaxa þar
upp. Það var því meiri háttar áfall
að flytjast til Reykjavíkur.
Árið 1940 var faðir minn kosinn
prestur fyrir hið nýja Nespresta-
kall, sem myndað var úr Dóm-
kirkjusókn, sem náði yfir Seltjarn-
arnes, Vesturbæ sunnan Hring-
brautar og Fossvog sunnan
Reykjanesbrautar og Kópavog,
Vesturbæ. Hélst slík skipun allt
til ársins 1952. í smábók, útgef-
inni af Reykjavíkurprófastdæmi:
Sóknir í Reykjavík 1940—1990,
hafa orðið þau mistök, að Kópa-
vogi, Vesturbæ er sleppt úr Nes-
prestakalli. Faðir minn varð hlut-
skarpastur 9 presta, sem um sóttu,
og var kosningin hörð. Engin
kirkja var til staðar né neitt er til
þurfti til að hefja safnaðarstarf
og fyrstu árin fékk pabbi inni með
messur sínar í kapellu háskólans.
Þá kom í hlut mömmu að sjá um
blóm á altari, sem hún annaðist í
samtals 17 ár, að mestu leyti ein.
Skírnir og giftingar þeirra, sem
eigi fóru með slíkt í kirkju, fóra
fram á heimili þeirra, og spilaði
mamma að jafnaði undir á píanó.
Á heimilinu fór einnig fram við-
talstími prestsins. Fyrst í lítilli
fjögurra herbergja íbúð á Brával-
lagötu 10, allt til ársins 1949, en
frá þeim tíma á Ægissíðu 94, sem
var einbýlishús, sem ríkið byggði,
allt til ársins 1957, er Neskirkja
var vígð á pálmasunnudag. Hún
er fyrsta kirkja landsins, sem hafði
kjallara kirkjuskipsins fyrir félags-
heimili sóknarinnar. Réði þar
miklu um framsýni föður míns.
Það var m ikið verk að koma kirkj-
unni upp, og fór hvoragt foreldra
minna varhluta af því erfiði. Móð-
ir mín var formaður Kvenfélags
Neskirkju í 23 ár af þeim 32 árum,
sem faðir minn þjónaði prestakall-
inu, og í þau ár, sem hún var
ekki formaður, var hún ávallt í
stjórn. Segja má, að hún hafi í
raun og vera verið kvenfélagið,
þrátt fyrir að hún nyti stuðnings
og hjálpar margra ágætra og mik-
ilhæfra kvenna. Einu heimildirnar,
sem til era frá þessum árum,
skráði hún og ég vélritaði fyrir
hana. Era þær miklar að vöxtum,
þótt aðeins sé lýst því helzta. Það
er meira og minna hennar verk,
þótt fleiri kæmu við sögu, að ljósa-
kross komst á kirkjuna, en forsaga
hans var margra ára barátta við
kerfíð, og að mósaikgluggi var
settur í kirkjuna við inngang.
Hér er rétt að taka fram, að
það er móður minni að þakka, að
almennt nú fara söfnuðir landsins
með „Faðir vor“ saman í lok guðs-
þjónustu. Þannig var, að mamma
kunni vel við þann sið í brezkum
kirkjum, að allir fóru saman með
faðir vorið í lok messu. Hún hafði
orð á þessu við pabba, sem tók
þó þennan sið ekki upp fyrr en
nokkrum árum eftir að Neskirkja
var vígð, fyrstur presta. Hún gaf
líka þáverandi kirkjulegu yfirvaldi
hugmynd að sumarbúðum kirkj-
unnar. Er faðir minn byrjaði
prestsþjónustu árið 1941, voru
jarðarfarir yfírleitt auglýstar
þannig, að viðkomandi yrði greftr-
aður. Ög sem betur fer festist það
fallega orð í málinu. Gaman væri,
ef íslensk þjóðkirkja léti af tíma-
bundinni núverandi þröngsýni
sinni í sambandi við trúarjátning-
una og breytti setningunni „up-
prisu mannsins" í „upprisu
dauðra". Þannig var það ávallt hjá
föður mínum, enda gefur Guð víða
fyrirheit um, að allir eigi mögu-
leika.
Það má segja, að faðir minn var
ekki stuðningslaus, þar sem hann
hafði mömmu sér við hlið, því hún
var einstaklega vel verki farin,
flínk húsmóðir með afbrigðum og
hafði alveg ótrúlegt vinnuþrek, svo
fínleg og glæsileg kona, sem hún
var og með skarpa dómgreind.
Hún stóð föður mínum hvorki að
baki í gáfum né framtakssemi.
Fyrir störf sín að félagsmálum
sóknarinnar fékk hún fálkaorðu á
nýársdag 1986, en þá hafði faðir
minn fengið slíka orðu nokkrum
áður áður. Móðir mín var kona
mjög vel ritfær og skrifaði margar
fallegar minningargreinar um vini
sína. Á þessum annasömu áram
þýddi hún tvær bækur Parama-
hansa Yogananda, stofnanda Self
Realization-Fellowship, (SRF),
sem er alþjóðlegt yogafélag með
höfuðstöðvar í Los Angeles. Félag
þetta sameinar vísindi og trúar-
brögð og sýnir fram á skyldleika
fímm helztu trúarbragða heims.
Fyrri bókin er hin stórkostlega
ævisaga stofnandans, sem kom
út árið 1958 undir nafninu „Hvað
er bak við myrkur lokaðra augna“,
en var endurprentuð 1970 undir
nafninu „Sjálfsævisaga Yoga“,
báðar útgefnar af Leiftri hf. og
Spakmæli Yogananda, sem út
komu árið 1966 af sömu útgefend-
um. Það er ekki rétt, að faðir
minn hafi þýtt fyrri bókina fyrir
mömmu. Bæði var það, að hann
var ákaflega upptekinn í starfí
sínu, og þótt hann og aðrir fjöl-
skyldumeðlimir hafí nokkuð kunn-
að fyrir sér í ensku, þá var það
aldrei vafamál, að mamma bar
ægishjálm yfír okkur öll í þeim
efnum. Þá þegar höfðu nokkrir
góðir enskumenn gengið frá að
þýða hana, sakir tyrfinnar ensku,
sem á henni var. Kenningar, líf
og starf Yogananda miðaðist að
því að þróa góða dómgreind, vanda
líf sitt og starf, auka þekkingu
sína og skilning á mannlegum
vandamálum með leiðbeiningum
SRF-Yoga. Á þessu starfi hans
eru mörg yogafélög nútímans
byggð að meira eða minna leyti,
en snúið út úr kenningum hans
eða þær gerðar að kenningum við-
komandi félags með tilheyrandi
hagsmunapoti og fjárplógsstarf-
semi, sem því miður eiga lítið skylt
við kenningar hans og stefnu.
Enginn, sem á annað borð hefur
eitthvað í höfðinu, verður ósnort-
inn af kenningum SRF, sem breyta
mjög hefðbundnu gildismati og
sýna fram á hjóm það, sem alltof
margir sækjast eftir.
35
Mamma heimsótti höfuðstöðvar
SRF tvisvar sinnum. í fyrra skipt-
ið árið 1963 í 3 mánuði og í seinna
skiptið árið 1966, þar sem hún
dvaldi megnið af vetrinum. Var
það bæði hvíld og lærdómur fyrir
hana. SRF-fólkið var henni ákaf-
lega gott. Frá árinu 1963 bjuggum
við við mjög breytt mataræði,
framkvæmt á ljúfan hátt af
mömmu, þrátt fyrir nokkur mót-
mæli, eftir lærdóm sinn frá SRF,
og má ætla að faðir minn hefði
aldrei orðið svo gamall og við öll
sem raun ber vitni, ef mamma
hefði ekki gerst örlagavaldur fjöl-
skyldunnar í þessum efnum, en
að eðlisfari var hún langt á undan
sinni samtíð á mörgum sviðum
sem og móðir hennar. Til gaman
má geta þess, að móðir mín sá
alltaf langt út fyrir veggi heimilis-
ins, nokkuð sem hendir alltof
margar góðar konur að geta ekki.
Hún mátti ekkert aumt sjá og ték
jafnan máli þess, sem á var hallað
og var einstaklega hógvær og orð-
vör kona. Skyldustörfín voru henni
hvergi fjötur um fót, þótt þau yrðu
að vinnast, heldur hafði hún vak-
andi auga fyrir samtíð sinni og
andlegum málum. En ef hún vildi
hitta í mark, tókst henni það betur
en öllum öðram, sérstaklega þar
sem fyllstu háttvísi var gætt. Hún
var mjög berdreymin og næm og
fann ýmislegt á sér áður en hlut-
irnir gerðust. Nokkrar góðar utan-
landsferðir fóra foreldrar mínir
saman og ég fór með þeim í eina
og fóram við þijú saman í fjórar
langar og góðar innanlandsferðir
eftir að faðir minn hætti prest-
skap. Höfðu þau mikið yndi af því
að ferðast um landið og sjá sem
mest af því. Börn foreldra minna
urðu þijú: Hildur, sem er elst, fv.
deildarstjóri á Hagstofu íslands;
ég, undirrituð, sem þetta skrifa,
kennari og listmálari; og yngstur
er Ólafur, stýrimaður, sem rekur
legsteinafyrirtækið Granit sf. í
Hafnarfírði ásamt öðrum aðila.
Ólafur er kvæntur Þóra Ölvers-
dóttur, ættaðri frá Neskaupstað.
Þau eiga eina dóttur barna.
Árið 1986 varð faðir minn bráð-
kvaddur og frá þeim degi byijaði
mömmu hægt og hægt að hraka.
Hún gat þó verið á heimili sínu,
allt þar til hún varð þar bráðkvödd,
að undanskildum hálfum mánuði,
sem hún dvaldi á spítala vegna
veikinda minna. Hún var ávallt
ljúf og góð og vildi veita öllum
vel, er okkur heimsóttu. Hennar
mun verða minnst fyrst og fremst
sem stofnanda SRF og þýðanda
hér á landi. Þyki einhveijum, sem
þetta les, að ég ausi móður mína
lofi, þá er það sízt oflof miðað við
það sem hún átti skilið. Ef hún á
ekki góða heimkomu, þá veit ég
ekki, hver á hana.
Elín Karitas.
Þegar ég kom heim að kvöldi
dags þess 24. marz 1992, sagði
mamma mér að að amma mín,
Ingibjörg, hefði látist fyrr um
kvöldið. Þótt lát hennar hefði ekki
komið mjög á óvart þá setti mig
samt hljóða og ýmsar minningar
og hugsanir streymdu upp í hug-
ann. Af hveiju strax, af hveiju
fékk hún ekki að lifa aðeins leng-
ur? Mér fannst þetta óréttlátt, því
ég hafði lítið getað heimsótt hana
síðustu vikurnar. Ég veit þó að
henni líður betur núna þar sem
hún er komin til afa sem lést árið
1986. Lát hans fékk mikið á hana
og hrakaði heilsu hennar mjög
eftir það. Þegar ég var yngri kall-
aði amma mig alltaf prinsessuna
á bauninni og átti hún alltaf eitt-
hvað gott í munninn handa prins-
essunni sinni. Bænin var ömmu
mikils virði og var henni það mik-
ið í mun að ég bæði bænirnar
mínar og leitaði hjálpar í þeim.
Það hef ég alltaf gert. Ég ætla
ekki að skrifa um ævi hennar og
störf, ég læt aðra um það en minn-
ingin um góða ömmu mun lifa í
huga mér alla tíð. Hafi hún þökk
fyrir allt.
Ingibjörg Thorarensen.