Morgunblaðið - 11.03.1993, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1993
17
HVER ER VIIJISKATTGREIÐ-
ENDA UM TILVÍSANIR LÆKNA?
fyrir sig vakti óskipta athygli safn-
mannsins frá íslandi. Ég velti því
fyrir mér hvað væri hér á seyði.
Hvers vegna ætli fólk þetta langi
svo til að sjá þessa sk. víkingasýn-
ingu? Þarna var fólk á ölum aldri,
roskið fólk, unglingar, fjölskyldu-
fólk, og virtist það vera af ýmsum
þjóðfélagsstigum. Þegar inn var
komið var þröng á þingi. Fólk þyrpt-
ist þétt saman fýrir framan sýning-
arskápana, afar margir höfðu leigt
sér segulbandstæki með leiðsögn
um sýninguna. Sá grunur læðist
að manni að fólkið, sem beið í
haustkalsanum utan við Altes
Museum, hafí fengið annars konar
safnuppeldi en við hér á landi. Þar
hefur fólki lengi verið kennt að
nota söfn sér til fróðleiks, uppbygg-
ingar og skemmtunar.
Sýningin í Kaupmannahöfn
Eins og í upphafí sagði stendur
sýningin Víkingar — hvíti Krist-
ur... yfir þessar vikumar í nýjum
húsakynnum Þjóðminjasafns Dana
við Frederiksholms Kanal í Kaup-
mannahöfn. Þar kemur hún I mesta
nánd við okkur íslendinga. Því vil
ég beina því til þeirra sem leið sína
leggja til Hafnar fram til 14. mars
o g áhuga hafa á víkingum og menn-
ingu miðalda að þeir fari í safnið
og skoði þessa einstæðu sýningu
þar sem saman eru komnir gripir
af víðlendu svæði og hæpið er að
þeim verði safnað saman í bráð.
Um leið getur fólk kynnst því hvem-
ig Danir stóðu að viðgerð og endur-
gerð síns þjóðminjasafns. Þær
framkvæmdir stóðu í 6 ár og lauk
á síðasta ári. Það er ekki hvað síst
þeirra vegna sem safnið ákvað að
fá sýninguna til sín. Við óskum
Dönum til hamingju með nýtt þjóð-
minjasafn en fögnum því jafnframt
að okkar merkilegu hlutir eru á
leið heim aftur eftir eins árs úti-
vist. Lengri mátti hún ekki vera.
Höfundur er safnstjóri
Þ/óðmiiyasafns íslands.
verðar tekjur. Þessar tekjur hafa
oft orðið meiri en eðlilegur afrakst-
ur atvinnulífsins hefur gefið tilefni
til. En ofan á þessar aukatekjur
höfum við hrúgað upp erlendum
skuldum. Við höfum því sjaldan
unnið fyrir útgjöldunum og nú er
orðið langt síðan að ævintýri hafa
gerst.
Það er ástæðulaust að gera ráð
fyrir umtalsverðum nýjum tekju-
póstum á næstunni. Allt tal um
verulega aukningu í hagvexti bygg-
ir á óskhyggju eða blekkingum.
Víða í nágrannalöndum okkar telja
menn Vesturlönd vera komin að
endimörkum hagvaxtar. Meiri hag-
vöxtur jafngildi einfaldlega enn
frekari vistfræðilegum slysum og
menn draga í efa að aukinn hag-
vöxtur leysi þann vanda, sem þjóð-
irnar standa frammi fyrir.
Það er því orðið tímabært að
fara þá leið, að draga mjög veru-
lega úr heildameyslunni, huga bet-
ur að innri tekjuskiptingu samfé-
lagsins og hafna kenningunum um
tölvuvæddan tækniheim þar sem
mannshöndin þurfi fá verk að vinna.
En fyrst og frémst er nauðsynlegt
að allir geri sér grein fyrir því, að
íslendingar verða að koma sér niður
á það neyslu- og afkomustig að
þjóðartekjurnar nægi til að greiða
fyrir. Þetta er verkefni allra
ábyrgra manna. Ef við ekki viður-
kennum fyrirsjáanlegan samdrátt
til lengri tíma verður okkur um
megn að laga okkur að nýjum að-
stæðum og það verður erfiðara að
grípa til ráða til að bæta stöðu
þeirra, sem ávallt verða verst úti í
efnahagslegum samdrætti.
Niðurstaða: Við getum haldið
áfram að tala um kreppu því vissu-
lega em kreppueinkennin fyrir
hendi. En það er algjört grundvall-
aratriði að við viðurkennum þá
skuldadaga, sem komnir em og
knýja okkur til uppgjörs við fortíð-
ina og ranga efnahagsstjómun. Ef
þjóðin í heild rifar ekki seglin þá
er hætt við að skútan laskist alvar-
lega eða að henni verði kafsiglt.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og núverandi
framkvæmdastjóri
Heilsustofnunar NLFÍ í
Hveragerði.
eftir Gunnar Inga
Gunnarsson
Ólafur F. Magnússon læknir skrif-
ar grein í Morgunblaðið 6. mars sl.
Upphaf greinarinnar gefur til kynna
að hið eiginlega tilefni skrifanna sé
sú viljayfirlýsing heilbrigðisráðherra
að beita skuli gildandi tilvísunarkerfi
læknisþjónustunnar til að koma á
frekari stjómun á starfsemi sérfræð-
inga starfandi utan sjúkrahúsa.
Reyndar hrasar ÓFM þegar á start-
línu greinar sinnar, því þar gefur
hann ráðherranum upp þá ætlan, að
þvinga uppá fólk einhverri tilvísunar-
skyldu. Því fer aldeilis víðs fjarri.
Þannig semur ÓFM sínar eigin for-
sendur og deildir síðan á skáldskap-
inn. Rökfærsla greinarinnar hefst því
andvana og því engin sérstök ástæða
til að rekja hana frekar. Hið eina
bitastæða í greininni er að finna í
lokin. Þar spyr ÓFM: „Hvað vill al-
menningur í tilvísunarmálinu?" Og
hann hvetur Morgunblaðið til að
svara þeirri spumingu. Þama hittir
ÓFM loks naglann á höfuðið. Hver
er vilji hins almenna skattgreiðanda?
Það vitum við ekki. En hvemig á
skattgreiðandinn að mynda sér skoð-
un á málinu? Er hægt að ætlast til
þess að hann viti um hvað deilt er
þegar læknar sjálfir mótmæla tilvís-
unarskyldu sem hefur ekkert með
gjaldtöku að gera og er í engum
tengzlum við áform ráðherrans?
Til að gera skattgreiðendum auð-
veldara að móta sér skoðun á málefn-
inu ætla ég að skoða með þeim nokk-
ur atriði varðandi ágreininginn um
tilvísanir og einnig hluta úr upplýs-
ingabæklingi heilbrigðisráðuneytis-
ins frá síðasta mánuði, en þar er
sagt frá áformum um stýrikerfi til-
vísana. Okkur ber að kynna þeim
málið. Skattgreiðendur borga jú
brúsann, beint og óbeint.
Um hinn eiginlega ágreining
Þegar læknir leitar faglegrar að-
stoðar annars læknir vegna skjól-
stæðings og ákveður að senda sjúk-
ling til hans með skriflegar upplýs-
ingar um ástæðuna, þá er sjúklingur-
inn sendur með tilvísun. Þegar lækn-
irinn sem aðstoðina veitir sendir
skriflegar upplýsingar til baka, þá
sendir hann læknabréf. Þessu fag-
lega og lögbundna fyrirkomulagi er
læknum skylt að lúta og ég hef aldr-
ei orðið var við neinn ágreining með-
al lækna um þá skyldu. Hin eiginlega
tilvísunarskylda, eins og henni er
lýst hér, er því alls ekki deiluefni.
Þegar hins vegar stjórnvöld ákveða,
eins og í gildi var áratugum saman
allt til ársins 1984, að hafa það sem
skilyrði fyrir niðurgreiðslu ríkissjóðs
á kostnaði við sérfræðiþjónustuna,
að sjúklingar komi með tilvísun til
sérfræðingsins, þá verður ágreining-
ur til. Þess vegna hefur deilan aldrei
verið um tilvísunarskylduna sem
slíka, heldur hina skilyrtu greiðslu-
þátttöku sjúkratrygginganna. Það er
kjarni málsins. En því miður hefur
hinum ágreiningslausa og faglega
þætti tilvísana verið ruglað saman
við hina kjaralegu hlið greiðsluskil-
yrðanna, sem stjórnvöld hafa sett eða
vilja setja. Niðurstaðan hlýtur því
að vera sú, að mínu mati, að barátta
lækna gegn stýrikerfi tilvfsana bygg-
ist fyrst og fremst, eða jafnvel ein-
ungis, á kjaralegum hagsmunum.
Ég hef þó aldrei heyrt andstæðinga
tilvísunarkerfís ræða opinberlega um
ágreininginn á þessum nótum. Sú
staðreynd kann einmitt að vera
sennilegasta skýringin á því að þessi
ruglingslega læknadeila er en óleyst.
Úr upplýsingabæklingi
heilbrigðisráðuneytis
í febrúar sendi ráðuneytið frá sér
bæklinginn Er orðið dýrt að leita sér
læknis? Þar fjallar ein grein um
áform ráðherra um að nota fyrirliggj-
andi tilvísunarkerfi til að stýra eftir-
spum eftir sérfræðiþjónustu. Þar
segir m.a.: „Það er hugsað þannig,
að fólk sem kennir sjúkleika leiti
fyrst til heimilislæknis síns, eða á
heilsugæzlustöð, þar sem það verði
rannsakað. Verði niðurstaðan sú, að
„Og fyrst ekki virðist
unnt að stjórna fram-
boði hennar til sam-
ræmis við allt annað
framboð niðurgreiddr-
ar læknisþjónustu tel
ég, bæði sem læknir og
skattgreiðandi, að rétt
sé að koma nauðsynleg-
um böndum á hana með
því að stýra eftirspum-
inni gegnum gildandi
tilvísunarkerfi, eins og
fram kemur í tilvitnuð-
um bæklingi frá ráðu-
neyti heilbrigðismála. “
rétt sé að leita til sérfræðings, fær
sjúklingur tilvísun, sem hann fer með
til sérfræðingsins. Sé það álitið nauð-
synlegt, getur tilvísun verið marg-
nota, þannig að sjúklingur þurfí ekki
að fara aftur til heimilislæknis eða
á heilsugæzlustöð að sækja tilvísun
vegna sama sjúkdómstilfellis. Ætl-
unin er að sá sem framvísar tilvísun
borgi minna fyrir sérfræðilæknis-
hjálpina en sá sem kemur án tilvísun-
ar.
Með öðrum orðum, tilvísunarkerf-
inu er ekki ætlað að banna fólki að
leita beint til sérfræðinga. Fólk hefur
áfram fijálst val. Fari það hins vegar
án tilvísunar, tekur ríkið minni þátt
í kostnaði en ef farið væri með tilvís-
un. Fólk má því vænta þess, að þeg-
ar tilvísunarkerfí tekur gildi, lækki
kostnaður við sérfræðilæknisheim-
sóknir frá því sem nú er hjá þeim
sem koma með tilvísun."
„Hvaða rök eru fyrir slíku kerfí?
Er tilgangurinn einungis að lækka
kostnað?“
„Nei. Að baki liggja ekki aðeins
kostnaðarleg rök, heldur ekki síður
fagleg rök.
Kostnaðarrökin eru þau, að
ástæðulaust er að leita dýrrar sér-
fræðilæknisþjónustu, nema hennar
sé þörf. Fólk á ekki að nota sérfræð-
inga eins og heimilislækna og leita
aðstoðar þeirra vegna ýmissa kvilla,
sem heimilislæknar geta auðveldlega
leyst úr. Ótækt er að hver og einn
hafí fullt frelsi til að stofna til mik-
illa sérfræðilæknisútgjalda fyrir rík-
ið, þegar honum sjálfum dettur í
hug. Þetta eru fjárhagslegu rökin."
„Faglegu rökin eru m.a. þau, að
heimilislækningar eru sérgrein innan
læknisfræðinnar og sérfræði heimil-
islæknanna felst meðal annars í því,
að taka við veiku fólki og veita því
ráðgjöf um meðferð, t.d.; hvort
ástæða sé til að leita til sérfræðings
og þá hvert beri að leita. Einnig er
nauðsynlegt og óhjákvæmilegt, frá
faglegu sjónarmiði, að heilbrigðis-
þjónustan eigi upptök sín í heilsu-
gæzlunni og að þeir læknar og þær
stofnanir sem sinna heilsugæzlu hafí
ávallt yfirsýn yfir þá meðferð, sem
sjúklingar fá.“
Lokaorð
Sérfræðiþjónusta lækna utan
sjúkrahúsa er yfirleitt í hæsta gæða-
flokki. íjónusta þeirra er mjög mikil-
væg og ég tel rétt að standa vörð
um hana. Framboð þessarar niður-
greiddu þjónustu hefur þó þá sér-
stöðu að vera algerlega stjómlaust.
Og fyrst ekki virðist unnt að stjóma
Gunnar Ingi Gunnarsson
framboði hennar til samræmis við
allt annað framboð niðurgreiddrar
læknisþjónustu tel ég, bæði sem
læknir og skattgreiðandi, að rétt sé
að koma nauðsynlegum böndum á
hana með því að stýra eftirspuminni
gegnum gildandi tilvísunarkerfí, eins
og fram kemur í tilvitnuðum bækl-
ingi frá ráðuneyti heilbrigðismála.
Með því móti er verið að beita fag-
legri aðferð við að nýta takmarkaða
opinbera fjármuni með sem beztum
hætti. Ég sé engin haldbær rök gegn
því. En hvað segja aðrir skattgreið-
endur? Og hvað segir Morgunblaðið?
Höfundur er læknir og
skattgreiðandi.