Morgunblaðið - 11.03.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1993
29
Morgunblaðið/Þorkell
aldið var á Hótel Sögn í gærdag.
breytt
rbanka
Samtök iðnaðarins
kvæmdastjóra Kaupþings þar sem
hann íjallaði um erlent fjármagn og
íslenska hlutabréfamarkaðinn kom
t.d. fram að á Verðbréfaþingi íslands
eru nú skráð 17 félaög en fjárfesting-
ar erlendra aðila eru annaðhvort
óheimilar eða óæskilegar í 14 af þess-
um 17 félögum. „Af þessu má vera
ljóst að við erum ekki að bjóða er-
lenda fjárfesta velkomna,“ sagði Guð-
mundur.
í ályktun þingsins sagði m.a. að
einangrun atvinnu- og viðskiptalífs
þyrfti að ijúfa og vinna að því með
markvissum hætti að auka erlenda
fjárfestingu í stað erlendra lána til
þess að gera atvinnustarfsemina fjöl-
breyttari.
Ný stjóm FÍI er óbreytt frá síðasta
aðalfundi að öðru leyti en því að Vil-
mundur Jósepsson í Meistaranum var
kjörinn í stað Magnúsar Tryggvason-
ar sem var ekki til endurkjörs vegna
reglna um kjörgengi.
Bókasafn V estmannaeyja býður fríkort í tengslum við Lestrarkeppnina miklu
Okeypis skírteini í bóka-
safnið kveikti keppnisanda
BÖRN hlaðin bókum koma af safninu eftri að þau höfðu skilað eyðublöðum til að fá
hið eftirsótta bókasafnsskírteini.
MIKIÐ kapp er nú hlaupið í
nemendur grunnskólanna í
Vestmannaeyjum. Tilboð um
ókeypis bókasafnsskirteini í
eitt ár kveikti áhuga hjá þeim
börnum sem ekki voru full af
keppnisanda áður. „Strax á
fyrsta degi Lestrarkeppninn-
ar miklu sóttu óvenju margir
krakkar í útlán á bókum og
við urðum vör við að bekkjar-
deildir voru farnar að keppa
sín á milli. Til að koma til
móts við þessa miklu þörf
brugðum við á það ráð að
bjóða ókeypis útlánskort í eitt
ár. Þessi mikla lestrarvakning
má ekki detta strax niður,“
segir Nanna Áskelsdóttir, for-
stöðumaður bókasafnsins.
Nanna segir að Bókasafn Vest-
mannaeyja sé mikið sótt af yngri
kynslóðinni. Börnin byrji ung að
venja komur sínar á safnið og viku-
legar sögustundir séu vinsælar,
einkum yfír vetrarmánuðina. Útlán
á bókum í Vestmannaeyjum er
óvenju hátt á landsvísu, eða um
11 bækur á hvem íbúa. Fjölskyldu-
kort eru alltaf í boði og verið var
að undirbúa fríkort til bama, en
útgáfu var flýtt vegna keppninnar.
Fjórar bækur á dag
„Við sendum út 750 eyðublöð
eða jafnmörg og nemendur barna-
skólanna era. Hundrað hafa þegar
skilað sér.“ Nanna segir að krakk-
arnir megi fá lánaðar mest fjórar
bækur á dag. Flest nýti sér það
og sum komi daginn eftir til að fá
aðrar fjórar lánaðar.
Mesta fötlun 20. aldarínnar
„Nútíma þjóðfélag byggist á því
að geta lesið. Ef þú getur ekki leit-
að þér fróðleiks með lestri, þá ertu
mataður. Ólæsi er mesta fötlun 20.
aldarinnar," segir Nanna. Vikuleg
bókmenntakynning er fyrirhuguð
á safninu í sumar. „Það era ekki
allir í íþróttum og okkur fínnst lest-
ur hjá krökkum, sem era að byija
að lesa, oft detta niður á sumrin.“
Ekkert bókasafn 1917
Skólastjóri Barnaskóla Vest-
mannaeyja, Hjálmfríður Sveins-
dóttir, er ánægð með lestrarátak
yfír allt landið. „Gaman að horfa
til baka og sjá hvað aðstaða barna
til bóklesturs hefur gjörbreyst frá
þeim tíma sem skólinn var byggður
1917. Þá var efekert bókasafn og
lítið til af bókum. Mikil fátækt,
frostavetur og kol skömmtuð til
upphitunar. Lýsingin léleg og rifíst
um að fá að sitja við glugga. Nú
er allt mælt í lúxum.“
Úrval af þykkum sögubókum
„Bókasafnsskírteinið kveikti
áhugann í bekknum," segir Kol-
brún Matthíasdóttir sem kennir 8-9
ára krökkum. Þau vora ekki
áhugasöm í fyrstu, en ókeypis skír-
teini í eitt ár vakti keppnisandann.
Nú lesa sum þeirra þykkar
sögubækur spjaldanna á rnilli."
Búa til nýjar fréttir
Unnur Baldursdóttir hefur verið
með sjálfstýrandi verkefnaval í 12
ára bekk. „Sú hugmynd kom upp
að vinna upp úr dagblöðum. Nú
koma þau með Morgunblaðið að
heiman, klippa út fyrirsagnir og
vinna nýjar fréttir, eða nýjar fyrir-
sagnir við fréttina. Skemmtilegast
er að sjá þau gleyma sér yfír blað-
inu. Krakkar á þessum aldri gera
of lítið af því að fylgjast með frétt-
um. Þetta er góð leið til að fá böm
til að lesa blöðin,“ segir Unnur.
n.
Efnahagsvandi íslendinga er að
mörgu leyti hliðstæður því, sem hér
hefur verið lýst. Hin mikla fjárfest-
ingaralda, sem gekk yfír um og eftir
miðjan síðasta áratug, skildi eftir sig
mörg vandamál, einkum vegna óarð-
bærrar fjárfestingar og skuldasöfn-
unar, sem hefur orðið þungbærari
með hækkandi raunvöxtum. Vaxta-
þróunin befur hins vegar fyrst og
fremst ráðizt af hallarekstri ríkis-
sjóðs og skuldasöfnun heimilanna,
sem að veralegum hluta hefur orðið
fyrir milligöngu hins opinbera hús-
næðislánakerfís. Samtímis því sem
lánsfjáreftirspurn ríkis og heimila
hefur haldið uppi háu raunvaxtastigi
hér á landi, hefur skuldasöfnun
þjóðarbúsins erlendis haldið áfram.
I lok ársins 1992 er áætlað, að löng
erlend lán hafí komizt í nofekuð yfir
54% af landsframleiðslu ársins, og
mun það hlutfall enn hækka veralega
á árinu 1993, bæði vegna frekari
skuldasöfnunar og samdráttar í
landsframleiðslu. Þessari skuldasöfn-
un fylgir vaxandi áhætta, einkum á
tímum óvissu og óróleika á alþjóðleg-
um fjármagnsmörkuðum. Vegna
markaðsaðstæðna hefur meðalláns-
tími erlendra skulda íslendinga verið
að styttast að undanförnu, en því
hefur fylgt vaxandi greiðslubyrði,
jafnvel þótt vaxtabyrðin hafí lítið
breytzt.
Jóhannes Nordal
Tvennt má enn nefna, sem hefur
valdið því, að samdráttaröflin í ís-
lenzkum þjóðarbúskap hafa reynzt
eins þrálát og raun ber vitni. í fyrsta
lagi hefur langvarandi efnahagslægð
fallið saman við tímabil minnkandi
afla í íslenzkum sjávarútvegi, sér-
staklega þeim greinum, þar sem
verðmætisaukning hefur verið mest,
svo sem frystingu. Sjávarútvegurinn
á auk þess við mikil fjárhagsleg
vandamál að glíma vegna of mikillar
fjárfestingar í mörgum greinum á
liðnum árum og þungrar skulda-
byrði. Höfuðáherzlan í rekstri hans
hlýtur því um sinn að beinast að
skipulagsbreytingum og fjárhags-
legri endurskipulagningu frekar en
að nýfjárfestingu.
í öðra lagi er efnahagsþróunin hér
á landi að verða æ háðari viðgangi
annarra framleiðslugreina en sjávar-
útvegs, eftir því sem nær dregur
mörkum þess afla, sem fískistofnam-
ir við landið geta skilað. Hinar nýju
greinar eru hins vegar ennþá háðari
sveiflum erlendis en sjávarútvegur-
inn hefur reynzt vera. Þetta á t.d.
við um orkufrekan iðnað, þar sem
mikið verðfall hefur átt sér stað
bæði vegna minni almennrar eftir-
spurnar og aukins framboðs á vest-
rænum mörkuðum frá þeim þjóðum,
sem áður voru í Sovétríkjunum. Auk
þess er í öllum nýjum útflutnings-
greinum við harða samkeppni að etja,
þar sem framleiðslukostnaður og
tækniþróun ráða úrslitum.
III.
Þær aðstæður, sem nú hefur verið
lýst, valda því, að torvelt munu reyn-
ast að blása nýju lífi í efnahagsstarf-
semi hér á landi fyrr en ytri skilyrði
þjóðarbúskaparins batna. Ef vel á
að vera, þyrfti bæði að koma til auk-
inn hagvöxtur í viðskiptalöndum ís-
lendinga, einkum Evrópu, og aukinn
afli á íslandsmiðum. Þótt vandinn
sé þannig að miklu leyti utanaðkom-
andi, hljóta viðbrögðin við honum og
efnahagsstefna íslendinga sjálfra að
ráða miklu um áhrif efnahagslægð-
arinnar á lífskjör og atvinnu svo og
á vaxtarskilyrði þjóðarbúsins, þegar
til lengri tíma er litið.
Enginn vafi leikur á því, að mikil-
vægasta skilyrði aukinnar efnahags-
starfsemi felst í því að tryggja batn-
andi rekstrarskilyrði atvinnufyrir-
tækja. Aðeins þannig er von aukinn-
ar og arðbærrar framleiðslu, sem
síðan mun vekja að nýju áhuga á
fjárfestingu og atvinnuuppbyggingu.
Mikilvægasta verkefnið frá þessu
sjónarmiði er að tryggja framhald
þess stöðugleika í verðlagsþróun,
sem náðst hefur hér á landi á undan-
förnum áram. Takist að forðast
óraunhæfar hækkanir kaupgjalds og
verðlags, mun samkeppnisstaða ís-
lenzks atvinnurekstrar fara jafnt og
þétt batnandi á þessu og næsta ári
og stuðla þannig að aukinni atvinnu.
Stöðugleifei í verðlagi er einnig mikil-
væg forsenda skynsamlegra fjárfest-
ingaráætlana í framtíðinni og heil-
brigðs fjármagnsmarkaðar, er tryggt
geti bæði öflugan innlendan spamað
og lækkandi raunvexti.
Sama tilgangi þjóna ráðstafanir
til þess að bæta sfeattalega aðstöðu
íslenzkra atvinnufyrirtækja, svo að
hún verði í engu lakari en í þeim
löndum, sem íslendingar keppa eink-
um við um viðskipti. Þótt almenning-
ur verði I upphafi að greiða fyrir
þessar umbætur í skattalagningu
fyrirtælq'a með hærri sköttum eða í
minni opinberri þjónustu, mun sú
fóm fljótlega skila sér í hærra at-
vinnustigi og meiri tekjum. Einnig
er mikilvægt, að ríkisvaldið auki
verulega stuðning sinn við vísinda-
og tækniþróun í landinu, en nýsköp-
un á grandvelli þekkingar og tækni
er ein mikilvægasta undirstaða hag-
vaxtar í nútímaþjóðfélagi.
rv.
Enginn vafi er á því, að með þess-
um og öðram ráðstöfunum til þess
að treysta undirstöður og auka sam-
keppnishæfni íslenzks atvinnurekstr-
. ar er bæði hægt að draga úr áhrifum
efnahagsslægðarinnar og bæta skil-
yrði fyrir örari hagvexti í framtíð-
inni. Margir kalla hins vegar á skjót-
virkari ráðstafanir til þess að auka
atvinnu, en þar er raunveralega ekki
um aðra kosti að velja en auknar
opinberar framkvæmdir, sem fyár-
magnaðar væra með peningaþenslu
og erlendu lánsfé. Þótt eflaust mætti
draga nokkuð úr atvinnuleysi í bili
með aðgerðum af þessu tagi, gætu
þær orðið þjóðarbúinu dýrkeyptar,
þegar fram í sækti.
Sannleikurinn er sá, að háu at-
vinnustigi hefur verið haldið uppi hér
á landi um langt skeið með halla-
rekstri ríkissjóðs og skuldasöfnun
erlendis. Og þótt tekizt hafí að draga
veralega úr ríkissjóðshallanum á ár-
inu 1992 og aðhaldssöm fjárlög ver-
ið samþykkt fyrir árið 1993, hefur
skuldabyrði ríkisins og annarra opin-
berra aðila haldið áfram að þyngjast
bæði innan lands og utan. Þannig
benda nýjustu áætlanir til þess, að
hlutfall erlendra skulda af lands-
framleiðslu verði komið yfír 60% í
lok ársins 1993, sem er um 50%
hærra hlutfall en fyrir fímm áram.
Samtímis gleypir lánsfjárþörf ríkis-
sjóðs, húsnæðiskerfísins og annarra
opinberra sjóða meginhluta alls inn-
lends spamaðar og viðheldur þannig
háum raunvöxtum þrátt fyrir litla
lánsfjáreftirspurn fyrirtækja. Eigi
íslendingar að komast út úr þessum
vítahring skuldasöfnunar og hárra
vaxta, verður því að beita öllum ráð-
um til þess að draga úr opinberri
lánsijáreftirspum í stað þess að auka
hana. Ella er-hætta við því, að hin
þunga skuldabyrði haldi áfram að
hamla hagvexti hér á landi löngu
eftir að efnahagslægðin, sem nú
gengur yfír hinn iðnvædda heiw,-
verður um garð gengin.