Morgunblaðið - 11.03.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1993
Dauðinn og stúlkan frumsýnt í Borgarleikhúsinu í kvöld
Höfundur hittí beint í mark
- segir Páll Baldvin Baldvinsson leikstjóri
LEIKFÉLAG Reykjavíkur frumsýnir í kvöld á litla sviði Borgar-
leikhússins Dauðann og stúlkuna, eftir chileska rithöfundinn
Ariel Dorfman. Ingibjörg Haraldsdóttir þýddi verkið, sem hefur
farið sigurför um heiminn frá því það var frumsýnt í Chile fyrir
réttum tveimur árum. Hlutverk í leikritinu eru þijú í höndum
þeirra Guðrúnar Gísladóttur, Valdimars Flygenrings og Þorsteins
Gunnarssonar. Þórunn S. Þorgrímsdóttir gerði leikmynd og ann-
aðist búninga, Lárus Björnsson sér um lýsingu og hljóðmynd
hannaði Baldur Már Arngrímsson. Leikstórí sýningarínnar er
Páll Baldvin Baldvinsson og þreytir hann hér frumraun sína sem
leikstjóri í Borgarleikhúsinu. Blaðamaður Morgunblaðsins leit við
á einni af lokaæfingunni á Dauðanum og stúlkunni og ræddi lítil-
lega við leiksljórann um verkið, innihald, skírskotun þess og
boðskap.
- Höfundurinn, Ariel Dorfman,
var í Chile við valdarán hersins
1973. Hveija telur þú vera ástæðu
þess að höfundinum tekst í þessu
verki að ná fram alþjóðlegri skír-
skotun, í pólitískum og siðfræði-
legum skilningi, þannig að fyrir
áhorfandann er þetta ekki endi-
lega suður-amerískt leikrit, þegar
upp er staðið, miklu fremur al-
þjóðlegt?
„Það er alveg rétt að verkið
hefur mjög sterka alþjóðlega skír-
skotun og það er einmitt þess
vegna sem verið er að leika það
í 26 löndum. Ég held að Ariel
Dorfman hafi tekist það sem tekst
mjög sjaldan, þegar svona verk
er skrifað. Hann hitti beint í mark,
akkúrat á réttu augnabliki. Raun-
ar hitti hann heiminn frekar en
heimaland sitt, Chile, með Dauð-
anum og stúlkunni, því þegar það
var flutt í Chile í mars 1991, hálf-
um mánuði eftir að Retting-
skýrslan hafði verið birt, þá fékk
verkið mjög blendnar viðtökur í
Chile, því það heyrðust raddir sem
sögðu: Hingað og ekki lengra.
Við erum búnir að viðurkenna að
þessir glæpir voru framdir, en við
getum ekki bætt fómarlömbum
pyntinga, morða og nauðgana það
sem gerðist.
Leikritið hefur mjög margar og
ólíkar skírskotanir. Ef við bara
tökum þá, sem er svona undirtónn
alls verksins, það er þjóð sem er
að sleppa út úr harðstjómará-
standi eins og gerðist í kjölfar
þess að herforingjastjómin fór frá
völdum í Chile, þá getum við litið
okkur miklu nær til þess að finna
hliðstæður. Við höfum Austur-
Þýskaland, raunar alla austurb-
lokkina sem búið hefur við alræð-
isvaid í áratugi, við höfum suður-
hluta Evrópu að einhveiju leyti,
og þar á meðal ríki sem við töldum
kannski nokkuð „stabíl“, en fólk
er nú drepandi hvert annað í þess-
um löndum og beitir skipulega til
þess að smána andstæðinginn
samskonar pyntingaraðferðum og
nauðgunum og eru martröð sú
sem Pálína í Dauðanum og stúlk-
unni kynntist af eigin raun. Þess-
ir hlutir sem gerðust í Chile, eru
að gerast um allan heim,“ segir
Páll Baldvin.
Er eitthvað hægt að gera
fyrir fórnarlömbin?
- í upphafi Dauðans og stúlk-
unnar er eins og það versta sé
afstaðið, að fimmtán ára ógnar-
stjórn lokinni, en samt sem áður
verður ekki sagt að það gusti
beinlínis neinu andríki réttlætisins
af þeim sem við hafa tekið. Er
höfundurinn að gefa til kynna að
ógnartímabil sem þetta hafí dreg-
ið allan mátt úr þjóðinni, þannig
að nýir menn og nýir stjómar-
hættir séu það máttlitlir, að þeir
séu þess ekki megnugir að breyta
þjóðfélaginu til hins betra á nýjan
leik, og gefa þar með almenningi
von um aðra og nýja framtíð?
„Fyrir Chilebúa var vonin nátt-
úrlega fólgin í því að rannsóknar-
nefndin var skipuð og þar með
viðurkennt að þessir glæpir í skjóli
hervalds höfðu verið framdir
gagnvart svo fjölmörgum ein-
staklingum. Chilebúar gátu ekki
gengið sömu braut og Argentína
hafði gengið nokkmm áram áður.
Þar fóru fram opinber réttarhöld
og urðu að algerum skrípaieik,
þegar reynt var að kalla mennina
til ábyrgðar sem staðið höfðu fyr-
ir pyntingunum. Það átti jafnt við
um réttarhöld innan hersins, sem
hjá öðram dómstólum. Því var
engu réttlæti náð fram í Argent-
ínu. Enda er það svo, þegar svo
er komið fyrir einu samfélagi, að
íviorgunoiaoio/ övernr
Það er mikil spenna í átakamestu atriðunum á milli hjónanna í
Dauðanum og stúlkunni, sem leikin eru af Guðrúnu Gísladóttur
og Valdimar Flygenring.
Þorsteinn Gunnarsson leikur lækninn, sem Pálína (Guðrun) hefur
hér bundið og keflað, enda telur hún sig eiga óuppgerðar sakir
við hann.
það er orðið tvískipt, eins og geng-
ið er út frá í leikritinu, og enginn
sem vill gefa eftir, auk þess sem
sá sem leitar réttlætisins getur
átt yfir höfði sér hefndaraðgerðir,
þá hljóta menn að verða að staldra
við og athuga hvaða leiðir séu
færar. Raunar er Ariel Dorfman
að segja okkur það með þessu
leikriti sínu, að það era ennþá
hundruð þúsunda manna sem
fengu aldrei neinar bætur fyrir
pyntingar. Hann er að spyija hvað
sé hægt að gera fyrir þetta fólk,
eða þá hvort nokkuð sé yfír höfuð
hægt að gera fyrir það. Erum við
nokkru bættari í raun og vera,
með því að taka mennina sem
frömdu glæpina fyrir 20, 30, 40
eða 50 áram og hengja þá núna?“
Abyrgð stjórnvalda
„Ariel knýr okkur til siðferði-
legs uppgjörs, en segir okkur um
leið að við verðum að horfast í
augu við það sem hefur verið
misgert, og viðurkenna fyrir sjálf-
um okkur opinberlega að okkur
tókst þetta ekki.
Bara út frá vangaveltum um
þessi efni getum við heimfært
ýmislegt úr Dauðanum og stúlk-
unni upp á íslenskt umhverfi.
Tökum bara sem dæmi íslenska
kjósendur og íslenskt alþýðufólk
og hverslegt umræðuefni eins og
ábyrgð stjórnvalda á gerðum sín-
um. Era menn tilbúnir að standa
upp þegar þeim hefur mistekist
og segja: „Já, mér mistókst“?
Verkið er því með margar skír-
skotanir til okkar, bæði hvað varð-
ar hugsunarhátt, siðgæði og
stjómkerfi."
- Spennan og átökin á milli
hjónanna, raunar uppgjörið á milli
hjónanna, er allt verkið samofið
stærri átökum beint úr Ijótum
raunveraleika pyntinga og ógnar-
stjómar. Er Dorfman að segja
okkur að ekkert hjónaband geti
lifað undir slíkum kringumstæð-
um?
„Þetta er náttúrlega hrikalegt
hjónabandsdrama, þar sem hjóna-
bandið byggist á einhveijum tál-
sýnum eða blekkingum. Hver ert
þú — hver er ég? Hvemig getum
við haldið áfram og hvert höldum
við héðan?“
- Er leikstjórinn Páll Baldvin
Baldvinsson ánægður með fram-
raun sína á fjölum Borgarleik-
hússins?
„Ég tel þetta vera góða sýningu
og sterka. Leikaramir standa sig
með ágætum og mér finnst leik-
myndin falleg og boðskapur
verksins komast mjög vel til skila
og eiga erindi til okkar allra,“
segir Páll Baldvin að lokum.
Texti: Agnes
Bragadóttir
Kammersveit Reykjavíkur
Grieg-hátíð í ís-
lensku óperunni
KAMMERSVEIT Reykjavíkur heldur tónleika í íslensku óperunni
þriðjudaginn 16. mars. Tónleikarnir hefjast klukkan 20.30 og bera
þeir yfirskriftina „Grieg-hátíð — samtímamenn þá og nú“, en á þessu
ári er þess minnst með hátíðahöldum víða um heim að liðin eru 150
ár frá fæðingu helsta tónskálds Norðmanna, Edvards Griegs.
Á þessum tónleikum ákvað
Kammersveitin að tefla saman
Grieg og samtímamanni hans,
Sveinbirni Sveinbjömssyni og síðan
Leifi Þórarinssyni og helsta núlif-
andi tónskáldi Norðmanna, Ame
Nordheim.
Á efnisskránni verða verk fyrir
strengjasveit op. 53, 63 og 68 eftir
Grieg, 5 lög op. 33 við ljóð eftir
TlutancL
Heílsuvörur
nútímafólks
O.A. Vinje og Den Bergtekne op.
32 eftir Grieg. Einsöngvari í þessum
ljóðum verður Njal Sparbo, ungur
norskur baritónsöngvari, sem er
íslenskum tónlistarannendum að
góðu kunnur frá því að hann söng
hlutverk Jesú í flutningi Mótettu-
kórs Hallgrímskirkju um síðustu
páska. Eftir hlé verður flutt lítið
verk eftir Sveinbjöm Sveinbjörns-
son, Reverie, fyrir flautu, selló og
hörpu. Eftir Leif Þórarinsson verður
flutt verkið Angelus Domini, sem
hann samdi fyrir Kammersveit
Reykjavíkur til heiðurs Ragnari í
Smára, við þýðingu Halldórs Lax-
ness á Maríukveðskap frá miðöld-
um. Einsöng í því verki syngur
Þórann Guðmundsdóttir. Síðast á
efnisskránni verður Magic Island
Edvards Grieg
eftir Ame Nordheim, við texta Sha-
kespeares úr Ofviðrinu. í því verki
koma báðir einsöngvaramir fram
og einnig er raftónlist notuð með
hljóðfærunum.
Á tónleikunum koma fram 25
hljóðfæraleikarar og stjómandi
verður Ingar Bergby. Grieg-Jubelé-
et í Björgvin styrkir ferð Norð-
mannanna hingað til þátttöku í
þessum tónleikum Kammersveitar-
innar.
Tónleikarnir verða síðustu tón-
leikar Kammersveitarinnar á þessu
starfsári, en nú standa einnig yfir
hjá sveitinni upptökur á tveimur
geislaplötum sem væntanlegir eru
á þessu ári.
Miðasala er í íslensku óperanni
og í Japis, Kringlunni.
Stokkseyrarkirkja
Minningartónleikar
um Pál Isólfsson
SelfVftsi.
TÓNLEIKAR til minningar um dr. Pál ísólfsson voru haldnir í Stokks-
eyrarkirkju sunnudaginn 7. mars. Á tónleikunum sungu Ingibjörg
Magnúsdóttir sópransöngkona og Þorgeir J. Andrésson við undirleik
Láru S. Rafnsdóttur sem einnig lék einleik á píanó. Húsfyllir var í
Stokkseyrarkirkju á tónleikunum.
Tónleikamir era haldnir í tilefni
þess að í ár er liðin öld frá fæðingu
dr. Páls ísólfssonar en hann fæddist
12. október 1893. Næstu tónleikar
þessara listamanna verða 14. mars
í Ámesi.
Á tónleikunum voru flutt 23 söng-
lög og þijú píanóstykki við mjög
góðar undirtektir tónleikagesta sem
kunnu vel að meta hljómmikinn söng
og kraftmikla tónlistina.
Sig. Jóns.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
Lára S. Rafnsdóttir, Þorgeir J. Andrésson og Ingibjörg Marteinsdóttir.