Morgunblaðið - 04.03.1995, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. MARZ 1995 35
AÐSENDAR GREINAR
Ríkiseinokun, ríkisstyrkir, bók-
haldsbrot og skattundandrátt-
ur Póst- og símamálastofnunar
Úrskurður Samkeppnisráðs
MEÐ ÚRSKURÐI Samkeppnis-
ráðs frá 16. febrúar 1995 var, að
kröfu Póstdreifingar hf., mælt fyrir
um fjárhagslegan aðskilnað Póst-
og símamálastofnunarinnar, ann-
ars vegar á þeirri póstþjónustu sem
háð er einkarétti samkvæmt póst-
lögum og hins vegar á annarri
póstþjónustu sem stofnunin innir
af hendi. Jafnframt var Póst- og
símamálastofnun bannað að niður-
greiða póstþjónustu sem er í sam-
keppni.
Skoðun samgönguráðherra
Samgönguráðherra virðist, ef
marka má blaðaskrif hans og um-
mæli i sjónvarpi, ætla að reyna að
breiða út þá hugmynd að úrskurð-
urinn snúist um hvort póstkort eigi
að bera virðisaukaskatt eða ekki
og hvort bréfberi verði að stinga
lokuðu bréfi og póstkorti í bréfa-
lúgu að aðskilinn hátt þannig að
greina megi kostnað af dreifingu
hverrar sendingartegundar. Þá
virðist samgönguráðherra telja að
úrskurður Samkeppnisráðs gefi til
kynna að Samkeppnisráð skilji ekki
,eðli póstsins". Þessi skoðun ráð-
herrans er hins vegar hreinn útúr-
snúningur að mínu mati.
Deilur Póstdreifmgar hf. við
Póst- og símamálastofnun og sam-
gönguráðuneytið, sem lauk að litl-
um hluta með úrskurði Samkeppn-
isráðs, snúast um ríkiseinokun, rík-
isstyrki, skattalagabrot Póst- og
símamálastofnunarinnar og þá
staðreynd að bókhald stofnunar-
innar er ekki með þeim hætti sem
lög um virðisaukaskatt mæla fyrir
um.
Rikiseinokun
Samkvæmt póstlögum hefur
Póst- og símamálastofnun einka-
rétt á að bera út lokaðar bréfapóst-
sendingar. Mörk einkaleyfisins eru
hins vegar mjög óskýr og vegna
refsiviðurlaga póstlaga getur dreif-
ingarfyrirtæki ekki hættsér nálægt
þessum óljósu mörkum. I áliti Sam-
keppnisráðs nr. 1/1995, sem beint
er til samgönguráðherra, er lögð
áhersla á að einkaleyfið verði af-
markað skýrar og varað við því að
þessi óljósa túlkun geti takmarkað
aðgang nýrra keppenda að mark-
aðnum, umfram það sem einkaleyf-
inu sjálfu er ætlað að gera. Vegna
Hér fjallar Hjörtur
Bragi Sverrisson
um einkafyrirtæki í
samkeppni við ríkis-
rekstUr og rekstur
sveitarfélaga.
þessa óljósa einkaleyfís og vafa-
samrar túlkunar samgönguráðu-
neytis á því hefur Póstdreifing hf.
sent erindi til Eftirlitsstofnunar
EFTA.
Skattsvik og bókhaldsbrot
Póst- og símamála-
stofnunarinnar
Með áliti ríkisskattstjóra frá 6.
maí 1994 var endanlega staðfest
að póstþjónusta sem er utan einka-
leyfis Póst- og símamálastofnunar-
innar, er virðisaukaskattskyld.
Engu að síður hefur Póst- og síma-
málastofnun ekki innheimt eða
skilað virðisaukaskatti af starfsemi
sinni sem er skattskyld samkvæmt
áðurnefndu áliti. Heildarvelta póst-
Ríkið skattleggur skuldir
SÚ sameign okkar
manna sem við köllum
ríki er fjármögnuð með
ýmsum hætti. Þannig
greiðum við flest tekju-
skatt, sum eignaskatt
og öll virðisaukaskatt
af þeim vörum sem við
þurfum okkur til fram-
færis. Oft er deilt um
ofangreinda skatt-
stofna, hversu rétt-
mætir þeir eru og hve
há skattprósentan eigi
að vera. Sjaldnar er
hins vegar rætt um
skattstofna sem þó
mætti ætla að væru
umdeildari, en það eru
ýmis gjöld sem greidd eru
Runólfur
Agústsson
rík-
Þá leggur ríkið rétt-
argjöld á innheimtuna
i formi fjárnáms- og
nauðungarsölugjalda.
Hið fyrrnefnda er að
lágmarki 3.000 krónur
fyrir hverja fjár-
námsbeiðni, en hið síð-
amefnda í flestum til-
fellum ekki lægra en
9.000 krónur. Réttar-
gjöld skila hundruðum
milljóna til ríkisins á
þessu ári og munu
fjárnáms- og nauðung-
arsölugjöld vega þar
hvað þyngst.
Þessi gjaldtaka rík-
isins er skuldurum afar
issjóð af skuldum fólks og vanskil-
um.
Skuldir
sem skattstofn
Af skuldabréfum landsmanna,
sem telja sig þurfa á lánsfé að
halda, greiðir fólk 1,5% stimpilgjald
til ríkisins. Samkvæmt fjárlögum
yfirstandandi árs eiga stimpilgjöld
að skila rúmlega 2,4 milljörðum
króna í ríkiskassann. Stór hluti
stimpilgjalda er til kominn vegna
stimplunar skuldabréfa, víxla og
tryggingarbréfa. Þá eru fjárnám
einnig stimpluð með 1,5% stimpil-
gjaldi. í þeim tilvikum sem fjárnám
er gert á grundvelli skuldabréfs er
skuldin því tvístimpluð, fyrst sem
skuld, síðan sem vanskil. Fyrir þing-
lýsingu veðskulda og fjárnáma á
eignir skuldara er jafnframt greitt
sérstakt þinglýsingargjald.
Vanskil fólks tekjustofn
ríkisins
Þeir sem ekki geta staðið í skilum
með sínar peningalegu skuldbind-
ingar lenda í vanskilum. Kröfuhaf-
ar, þeir sem skuldirnar eiga, leita
þá til lögmanna um innheimtu. Slík
þjónusta er dýr og hún fellur á
skuldarana, geti þeir borgað. Ríkið
tekur þó sinn skerf, því þessi þjón-
usta er virðisaukaskattskyld og
þann skatt greiða þeir sem í vanskil-
um lenda. Virðisaukaskattur af
þessum þætti þjónustu lögmanna
skilar tugum eða hundruðum millj-
óna til ríkisins.
þungbær og leggst ofan á fjárskuld-
bindingar þeirra sem ekki ráða við
þær fyrir. Til þess að bjarga eign
sinni frá nauðungaruppboði, þurfa
viðkomandi einstaklingar oft að
Skattlagning á skuldir
nemur tveimur milljörð-
um króna, segir Runólf-
ur Ágústsson, en tekjur
af hreinni peningaeign
eru skattfrjálsar.
greiða til ríkisins í formi stimpil-
og þinglýsingargjalda, réttargjalda
og virðisaukaskatts tugi eða jafnvel
hundruð þúsunda, ofan á hinar eig-
inlegu skuldir og gjöld til lög-
manna. Spyija má um réttmæti
slíkrar skattheimtu. Eiga skuldir
og vanskil þegnanna að vera tekju-
stofn ríkisins? Á ríkið þannig að
nýta sér neyð þegnanna í tekjuöfl-
unarskyni?
Tæpir 2 milljarðar!
Áætla má að tekjur ríkissjóðs af
stimpilgjöldum vegna skuldabréfa,
víxla og fjárnámsendurrita nemi vel
á annan milljarð króna. Tekjur
vegna þinglýsingargjalda skila tug-
um milljóna, fjárnáms--og nauðung-
arsölugjöld líklega allt að hálfum
milljarði og tekjur ríkisins vegna
virðisaukaskatts af innheimtustarf-
semi lögmanna slaga að líkindum
hátt í 100 milljónir. Samtals má
því áætla að þessi skattheimta ríkis-
ins nemi tæpum tveim milljörðum.
Nú er í sjálfu sér ekki óeðliegt
að þeim sem lenda í vanskilum
greiði fyrir þau útgjöld sem ríkið
verður fyrir af þeim sökum. En
ofangreind gjaldtaka er margföld
sú fjárhæð, svo hér er í reynd um
hreina skattlagningu að ræða.
Óréttlát skattastefna
Ríkisstjórnarflokkamir hafa
hvað eftir annað frestað skattlagn-
ingu fjármagnstekna. Á sama tíma
og ríkið nýtir sér vanskil fólks sem
ekki getur greitt sínar skuldir sem
tekjustofn, eru tekjur af hreinni
peningaeign skattfrjálsar. Hvers
konar samfélag er það sem skatt-
leggur skuldir á meðan fjármagn
er skattijálst? Hvar er réttlætið í
þessu samfélagi?
Höfundur er lektor í lögfræði við
Sam vinnuháskólnnn í Bifröst og
fulltrúi Sýslumannsins í
Borgarnesi.
Hjörtur Bragi
Sverrisson
blaða.
dulinn
þjónustu Póst- og
símamálastofnunar-
innar var um 2,5 millj-
arðar króna árið 1994.
Ætla má að póstþjón-
usta innan einkaleyfis
nemi um 30-50% af
heildarveltu. Van-
framtalinn skattstofn
til álagningar virðis-
aukaskatts er sam-
kvæmt því um 1,2-1,8
milljarðar króna. Hér
er því um að ræða
skattalagabrot sem er
með þeim stærri í sögu
þessarar þjóðar, allt
með vitund og vilja
samgönguráðuneytis.
Þá greinir stofnunin ekki á milli
virðisaukaskattskyldrar starfsemi
og þeirrar sem ber ekki virðisauka-
skatt í bókhaldi sínu, eins og skylt
er samkvæmt lögum um virðis-
aukaskatt.
Póst- og símamálastofnunin er
ósammála ríkisskattstjóra um túlk-
un skattalaga og þess vegna borg-
ar Póst- og símamálastofnun ekki
skattinn sinn. Ef Póst- og síma-
málastofnun væri einkafyrirtæki
væri sennilega búið að innsigla
fyrirtækið.
Ríkisstyrkir
Póst- og símamálastofnunin
hefur í sínum vörslum sjóð sem
hún deilir út í formi niðurgreiddra
dreifingargjalda. Niðurgreiðslur
þessar eru duldar en nema senni-
lega um 150 til 500 milljónum
króna á ári.
Hluta af þessum niðurgreiðslum
er ráðstafað samkvæmt reglugerð
settri af fyrrverandi samgönguráð-
herra. Samkvæmt henni eru ýmis
blöð sem innihalda fjölbreytt efni,
pólitískt eða menningarlegt, styrkt
með niðurgreiddum dreifingar-
gjöldum. Styrkur til Morgunblaðs-
ins eins nemur sennilega um
100.000.000 króna á ári og Dag-
blaðið (fijálst og óháð) fær nokkuð
minni fjárhæð í sinni hlut.
Hinn hluti þessa styrks, kynn-
ingarritastyrkurinn, rennur til
hinna ýmsu rita sem gefin eru út
til að kynna fyrirtæki, vörur og
þjónustu. Hann er greiddur út (í
formi niðurgreiddra dreifingar-
gjalda) án heimildar í lögum eða
reglugerð og*þrátt fyrir að í póst-
reglugerðinni sé skýrt bann lagt
við niðurgreiðslu til blaða af þessu
tagi. Sem dæmi um styrkþega má
nefna blöð eins og Sjónvarpsvísi
Stöðvar 2 (útgefinn af Fróða hf.),
Haust og vetrartísku Verslunar
Sævars Karls Ólasonar, Útspil
(kynningarrit Tæknivals hf.),
Gagnalínuna (kynningu á þjónustu
Póst- og símamálastofnunar), auk
hundruða annarra kynningarrita
sem styrkt eru á þennan ólögmæta
hátt.
Um kynningarritastyrkinn er
ekki ástæða til að hafa mörg orð.
Hann er skýrt brot á reglugerðinni
og til þess fallinn að
mismuna útgefendum
og fyrirtækjum af
ástæðum sem mér eru
huldar og þori vart að
hugsa um.
Styrkurinn til Morg-
unblaðsins, Dagblaðs-
ins og fleiri blaða sem
hér var fyrst nefndur
er hins vegar af allt
öðrum toga. Hann er
byggðamál, hápólitísk-
ur styrkur til lands-
byggðarinnar til að
gera hana jafnsetta og
höfuðborgarsvæðið að
því er varðar t.d.
áskriftargjöld dag-
Styrkurinn er hins vegar
og því í algeru ósamræmi
við þá þróun sem er að eiga sér
stað í Evrópu og víðar, þ.e. að
gera ríkisstyrkjakerfið gegnsætt,
þannig að sjá megi hveijir fá styrk
af almannafé og hve háan.
Sé það vilji Alþingis að styrkja
dagblöð eins og Morgunblaðið um
100.000.000 króna á ári, eins og
virðist vera gert er í dag, þá þurfa
þingmenn að taka ákvörðun um
slíkar greiðslur og bera á því póli-
tíska ábyrgð gagnvart kjósendum.
Það er í hreinni andstöðu við opna
lýðræðislega stjórnarhætti að láta
samgönguráðherra fela raunvöru-
legan kostnað ríkissjóðs af dreif-
ingu dagblaða út á land.
Nýtt rekstrarumhverfi -
samkeppnis-
markaður
og ríkiseinokun
Með tilkomu samkeppnislaga nr.
8/1993 var rekstrarumhverfi ís-
lenskra fyrirtækja ýtt inn í nútím-
ann. íslensk fyrirtæki í einkaeigu
virðast almennt taka þessum breyt-
ingum vel en víða í rekstri ríkisins
virðist enn vera pottur brotinn.
Full ástæða er fyrir einkafyrirtæki
sem eru í samkeppni við ríkisrekst-
ur eða rekstur sveitarfélaga að at-
huga hvort þau keppi á jafnréttis-
grundvelli eða hvort þau keppi við
rekstur sem nýtur styrkja frá ríki
eða sveitarfélögum. Ríkisstyrkir og
styrkir sveitarfélaga geta oft verið '
duldir og ekki auðvelt að sjá fjár-
hæðir þeirra. Þeir geta verið í formi
hagstæðra lána, ríkisábyrgða eða
ábyrgða sveitarfélags á lánum,
aðgangs að upplýsingum, sölu til
ríkisins eða sveitarfélags á þjón-
ustu eða vörum á yfirverði, ódýrrar
leigu á húsnæði ríkis eða sveitarfé-
lags, dulins hagnaðarleka frá
tengdri starfsemi sem telst til
hreins ríkisreksturs o.fl.
Með tilkomu Samkeppnisstofn-
unar og Eftirlitsstofnunar EFTA
eru úrræðin til leiðréttingar á
skakkri samkeppni fyrir hendi.
Fyrir marga er of mikið í húfí til
að láta þau ónýtt.
Höfundur er lögmaður
Póstdreifingar hf.
Sirkusinn guðdómlegi
d^forska ópercin ö