Morgunblaðið - 21.03.1995, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1995 31
Unaðsstundir og
kílówattstundir
ÞVÍ er nú mjög á lofti
haldið, og vissulega með
veigamiklum rökum, að í
fossum landsins búi nokk-
uð af framtíð okkar þjóð-
ar, er byggist á þeim verð-
mætum, sem mæld eru í
kílówattstundum. En þar
við liggur einnig brot af
framtíðarhamingju þjóðar-
innar, að hún gleymi því
ekki, að í fossum landsins
búa einnig verðmæti, sem
ekki verða metin til fjár,
en mælast í unaðsstundum
(Sigurður Þórarinsson,
prófessor, í „Fossar á ís-
landi“. Reykjavík 1978).
Fyrir nokkrum árum
horfði ég á sjónvarpsfréttaþátt, frá
CNN að mig minnir. Meðal efnis í
honum var frásögn af mótmælastöðu
framan við Hvíta húsið í Washington
á vegum einhverra grasrótarsam-
taka. Á skjánum birtist mynd af
konu sem hélt á skilti sem á stóð
með stórum bókstöfum: „Kill No
Animals" (Drepið engin dýr) Önnur
kona var að taka við skiltinu og hin,
sem haldið hafði á því, gekk á brott.
Fréttamaðurinn fylgdi henni eftir inn
í stórmarkað þar sem hún keypti
vænt flykki af nautakjöti. Hann lauk
fréttinni með því að segja að ekki
væri nú mikið samræmi milli athafna
konunnar og orðanna á skiltinu sem
hún hélt á.
En kannske hafði hann konuna
fyrir rangri sök. Kannske var henni
eins farið og mörgum nútímamannin-
um sem heldur að
nautakjöt eigi upp-
runa sinn í stórmörk-
uðum. Eða gerir sér
að minnsta kosti litla
sem enga grein fyrir
þeim ferli sem leiðir
til þess að nautakjöt
er fáanlegt í stór-
mörkuðum. Og
kannske er þessu
fólki vorkunn.
Nautakjöt er yfirleitt
auðfengið í stór-
mörkuðum. Hví
skyldi fólk þá vera
að ómaka sig á því
að hugsa um hvernig
það kemur þangað?
Margir virðast líka trúa því að
rafmagn eigi uppruna sinn í
slökkvaranum eða innstungunni á
Sjónarhornið er
þröngt, segir Jakob
Björnsson, „ekki um
minn garð — fremur
um garð nágrannans“.
veggnum. Eða gera sér að minnsta
kosti ekki neina rellu út af því hvern-
ig það komst þangað. Og þeim er
líka vorkunn. Þeim verður nær alltaf
að trú sinni. Rafmagnið er yfirleitt
alltaf til staðar þegar kveikt er á
slökkvaranum eða tenglinum stungið
í innstunguna. Er það ekki líka æðsta
takmark hvers rafveitumanns að sjá
svo til að allir geti daglega — eða
oft á dag — sannreynt þessa trú ?
Er ekki rafmagn hið hversdagsleg-
asta af öllu hversdagslegu?
Þeim mæta manni. sem samdi
klausuna í upphafí þessa máls, hefur
líklega fundist svo vera. Fyrir honum
voru kílówattstundir og unaðsstundir
allsendis aðskildir hlutir; jafnvel
óskyldir; meira að segja kannske
andstæður. En er það nú svo ? Við
skulum skoða það aðeins nánar.
Sú var tíðin, og er ekki mjög langt
síðan^ að fátt var um kílówattstund-
ir á Islandi. Fáir höfðu aðgang að
rafmagni. Ailt fram yfir miðja þessa
öld var mikill meirihluti fólks í sveit-
um á Islandi án rafmagns. Það höfðu
líka allir landsmenn verið fáeinum
áratugum áður. Hið langa vetrar-
myrkur hefur þrúgað íslendinga öld-
um saman og er án efa ein helsta
rót ýmissa sálarmeina sem jafnlengi
hafa þjáð þjóðina og endurspeglast
meðal annars ! ýmsum ógeðslegustu
draugasögum sem um getur. Kuldinn
í óhituðum híbýlum landsmanna hef-
ur, ásamt lélegum húsakynnum, öld-
um saman átt dijúgan þátt í slæmu
heilsufari þeirra. Kannske verður við-
horfi alþýðu manna til kuldans ekki
betur lýst á annan hátt en með orð-
um konunnar í þjóðsögunni: „Gott á
skrattinn að sitja við eldinn.“ Og
þótti þó myrkrahöfðinginn yfirleitt
lítið öfundsverður.
Líf manna var þrotlaust strit. Fátt
Jakob Björnsson
Borgarsljóra svarað
AÐDRAGANDI að þessu svari
mínu er sá að Reykjavíkurborg hefur
aðstoðað nýtt fyrirtæki í Reykjavík
(Vikur hf.), við að koma sér upp að-
stöðu til vikurþurrkunar. Aðstoðin er
í formi áhættuláns að upphæð 4 millj.
kr. Frírri leigu á húsnæði fyrrum
loðnubræðslunnar við Köilunarkletts-
veg og eftirgjöf með greiðslur, þegar
átti að fara að greiða húsaleigu.
Umrætt fyrirtæki sneri sér síðan að
þurrkun á sandblásturssandi, sem er
brot á samkeppnislögum og hefur
valdið Fínpússningu sf. umtalsverðu
tjóni. Borgarstjóri framlengdi þó hú-
saleigusamningnum um 4 mánuði
eftir að borgarráð hafði rift honum,
án vitundar borgarráðs, og án fyrir-
vara um að fyrirtækið hætti þessum
samkeppnislagabrotum.
Borgarstjóri svarar mér í Morgun-
blaðinu 6. mars sl. og segir þar, „Ég
get ekki lagt mat á það hvort farið
hafi verið í að selja aðra vöru. Það
verður að fara fyrir Samkeppnis-
stofnun eða hvernig svo sem menn
vilja haga því. Það sem að mér snýr
er að ég sá ekki ástæðu til að neita
þessu fólki um þennan tímafrest og
það var samþykkt samhljóða í borg-
arráði, án nokkurs ágreinings." Með
þessu er borgarstjóri að segja mér
að skifta mér ekki af hennar gjörð-
um, þó lögbrot séu, en vísar mér
dómstólaleiðina, afar torsótta og
seinfarna. Það er annars ótrúlegt
hvað hægt er að koma fyrir mörgum
ósannindum í jafnfáum orðum, því
26. janúar sl. hringdi borgarstjóri í
mig og sagði meðal annars, að Vikur
hf. væri með stóran samning um
sölu á sandblásturssandi við öflugt
fyrirtæki á Suðurnesjum, sem ég
fékk síðar staðfest.
„Borgarráð á að hafa samþykkt
framlenginguna alveg samhljóða, en
hefur aldrei samþykkt neitt í þá veru,
það hef ég fengið staðfest, þrátt fyr-
ir að borgarstjóri vilji ekki svara því
opinberlega.
í svargrein borgarstjóra í Morgun-
blaðinu frá 11. mars sl. segir meðal
annars. „Umtalsverðum tíma og fjár-
munum hefur verið varið í að þróa
og markaðssetja þessa
afurð og fjöldi einstakl-
inga hefur lagt aleiguna
í þessar framkvæmdir.“
Ég sem eigandi Fín-
pússningar s/f, get full-
vissað borgarstjóra um
það, að ég hef lagt
aleigu mína í mitt fyrir-
tæki og á ekkert annað,
en borgarstjóri telur
það greinilega í lagi, að
valda mínu fyrirtæki
fjárhagstjóni og ganga
á mínar eigur. Er ég
einhvers konar annars
flokks Reykvíkingur?
í grein sinni segir
borgarstjóri einnig, að
Ástdís, framkvæmdastjóri Vikurs
hf., fullyrði að aðeins hafi verið seld-
ur sandblásturssandur frá fyrirtæk-
Er það stefna R-listans
að hygla sérstökum fyr-
irtækjum, segir Baldur
Hannesson, sem biður
um starfsfrið fyrir opin-
berum aðilum.
inu fyrir 1 millj. kr. samtals, en eins
og fyrr segir í þessari gi’ein (stóri
samningurinn ca. 3-4 millj.) vitum
við bæði að þetta er ekki rétt og
reyndar ansi langt frá því rétta.
Borgarstjóri reynir jafnframt að
geta sér til um heildarmarkað á sand-
blásturssandi og telur hann vera ca.
10-20 millj kr. á ári. Þar sem fyrir-
tæki mitt hefur framleitt sandblást-
urssand í 25 ár veit ég, að markaður-
inn er ca. 2.000 tonn á ári, en af
því er ca. helmingur framleiddur af
notendunum sjálfum, þannig að ca
1.000 tonn (ca 6 millj. kr.) eru seld
frá „verksmiðjum“.(Fínpússning sf.
hafði ca. 90 % af því, eða 900 tonn).
Vikur hf. hefur undirboðið markað-
inn um 30% í krafti nið-
urgreiðslna frá Reykja-
víkurborg og selt tonnið
á ca. 6.000 kr. frá verk-
smiðju, þannig að það
sem við erum að tala
nú um, er ca. 6 millj.
kr á ári, en ekki 10-20
millj. Vikur hf. hefur
nú yfirtekið markaðinn
og er búinn að selja ca.
600 tonn á 7 mánuðum,
að mínu mati, (ca 3-4
millj), en Fínpússning
sf. nánast ekkert á
sama tímabili, því við
getum ekki og viljum
ekki selja undir fram-
leiðslukostnaði. Fín-
pússning sf. hefur síðan í haust setið
uppi með ca 150 tonn af óseljanleg-
um sandblásturssandi, sem kostar
okkur mikið lagerrými, en það væri
best leyst á þann hátt að borgar-
stjóri legði til kjallara ráðhússins
undir sandinn, þar til ákveðið hefur
verið hvort hún ætlar að halda áfram
að bijóta landsiög á Fínpússningu
sf., eða taka á málinu og leiðrétta
þau mistök sem henni urðu á.
Mín vegna má Reykjavíkurborg
og borgarstjóri gefa Vikri hf. allt sem
þá langar í, en ég fer aðeins fram á
það að það fé sé ekki notað gegn
mér og mínu fyrirtæki. Er ég of
kröfuharður, á ég bara að þegja og
deyja?
Eða er það stefna R-listans að
hygla einhveijum sérstökum fyrir-
tækjum á kostnað annarra? Er það
stefna R-listans að niðurgreiða vöru-
verð til allra landsmanna á kostnað
reykvískra skattgreiðenda? Því er
ekki sest niður og reynt að leysa
málin, þannig að allir geti verið
sæmilega sáttir, eins og allt siðað
fólk gerir. Ég vil fá lausn á þessu
máli, serh fyrst, svo ég geti farið að
sinna minu fyrirtæki. Eg á einnig
rétt á því að fá starfsfrið fyrir opin-
berum aðilum.
Höfundur er framkvæmdíistjóri
Fínpússningar sf.
Baldur Hannesson
var um tómstundir. Fátt um unaðs-
stundir við að horfa á fossa þótt
engar kílówattstundir væru þá til að
trufla þá iðju.
Þetta breyttist með tilkomu raf-
magnsins. Mér er minnisstætt með
hve miklum og innilegum feginleik
fólk tók á móti því. Öllum fannst
biðin eftir því of löng. Tvö orð komu
öðrum fremur oft fyrir í allri umræðu
um rafmagn og virkjanir: Birta og
ylur. Andstæð orð við myrkur og
kulda. Þá voru kílówattstundir og
unaðsstundir svo sannarlega ekki
andstæður. Og þótt jarðhiti sjái nú
um að halda híbýlum okkar hlýjum
í miklu ríkari mæli en rafmagn gerir
ber að minnast þess að heita vatnið
dælir sér ekki sjálft. Rafmagn þarf
til.
En .kílówattstundir rafmagnsins
og annarrar orku breyttu ekki aðeins
kjörum manna á heimilunum. Nú-
tímalegt atvinnulíf er óhugsandi án
rafmagns og mikillar orku yfirleitt.
Og efnahagsþróunin á þessari öld
hefur gjörbrejdt öllum lífskjörum
íslendinga svo til hins betra að jafna
má við byltingu. Yngri kynslóðin á
íslandi á í mestu erfiðleikum með
að setja sér fyrir sjónir kjör og lífs-
hætti forfeðra sinna og formæðra í
kringum 1930; fyrir rúmum 60 árum.
Kílówattstundirnar hafa svo sannar-
lega verið að verki að baki þessara
breytinga.
Þrátt fyrir harða lífsbaráttu og
fáar tómstundir hafa íslendingar á
öllum öldum samt reynt að skapa sér
unaðsstundir; ekki síst með andleg-
um iðkunum; lestri og ritstörfum.
En galli blandnar hljóta þær að hafa
verið, unaðsstundirnar hans Bólu-
Hjálmars, sitjandi við skriftir í hál-
frökkri og kulda með pennastöngina
bundna við fingur kreppta af gigt
frá kulda og vosbúð árum saman.
„Ég hefi lært bækur og tungumál
og setið við lista lindir“ kvað Matthí-
as Jochumsson. Fáir voru þeir á hans
dögum sem gátu tekið undir það með
honum. Bólu-Hjálmaramir voru svo
langtum fleiri.
Nú er þetta svo breytt að ekki er
saman að jafna. Nú standa andlegar
iðkanir hverskonar, ritlist, tónlist,
myndlist, leiklist og allskonar vís-
indi, með blóma sem er óþekktur í
sögu landsins. Nú eiga allir kost á
menntun sem forfeður okkar og for-
mæður gat ekki einu sinni dreymt
um. Ferðalög eru orðin almennings-
eign. Allt þetta og margt fleira fær-
ir landsins bömum daglega óteljandi
unaðsstundir. Þótt margt standi enn
til bóta hjá okkur á Islandi nútímans
fer það ekkert milli mála að við eig-
um kost á unaðsstundum í miklum
mun ríkari mæli en nokkur kynslóð
á íslandi á undan okkur.
En það er nokkuð á bak við allar
þessar unaðsstundir; alveg eins og
það er nokkuð á bak við rafmagnið
í innstungunni í veggnum — og
nautakjötið í stórmarkaðnum. Til em
þeir sem ekki kæra sig mikið um að
„kíkja á bak við“. Á bak við unaðs-
stundir nútímasamfélags er sá efna-
hagur sem ber það uppi. Og á bak
við hann eru meðal annars kílówatt-
stundir rafmagnsins og annarrar
orku sem við notum. Því fer þannig
víðs fjarri að unaðsstundir og kilów-
attstundir séu andstæður eða að þær
hafi ekkert hvorar með aðrar að
gera. Þvert á mói hafa kílówatt-
stundimar staðið að baki ómældum
unaðsstundum. Kílówattstundir má
meta á fleiri vegu en til peninga.
Fossar veita unaðsstundir með fleiru
móti en að horft sé á þá.
Fyrir kemur að kílówattstundir
rafmagnsins hverfa um stundarsakir.
Þá verður dimmt og kalt í híbýlum
manna og hjól atvinnulífsins stöðv-
ast. Þær stundir eru fáum unaðs-
stundir. En kannske kemur sam-
hengið þarna á milli sjaldan betur í
ljós en þegar það gerist.
Vilji menn ekki „kíkja bak við“
sjá þeir heldur ekki samhengi hlut-
anna. Önnur orsök til þess að menn
sjá ekki samhengið er sú, hve nú-
tímasamfélag er orðið margþætt og
flókið. Erfitt er að koma auga á sam-
hengi; jafnvel þótt eftir sé leitað.
Sjónarhornið verður þröngt. Eitt ein-
kenni þessa þrönga sjónarhoms er
hið svonefnda „NIMBY-samkenni“.
Það er ótrúlega útbreitt. Líka hér á
landi. NIMBY stendur fyrir Not In
My Back Yard. Ekki í mínum garði.
í garði nágrannans. Ekki virkja minn
uppáhaldsfoss. Ekki mína á. Aðra
fossa heldur og aðrar ár. Ekki leggja
raflínu þar sem ég vil ekki hafa hana.
Ekki um minn garð. Fremur annars-
staðar. Fremur Um garð nágrannans.
Gallinn við þetta viðhorf er bara
sá að minn garður er nágrannagarð-
ur nágranna míns. Og hann segir
líklegast hið sama og ég.
— En þarf annars nokkursstaðar
að virkja og nokkrar raflínur að
leggja? Er ekki rafmagnið bara á bak
við slökkvarann og innstunguna?
Höfundur er orkumálasijóri.
ToppTilboð
Fermin garslcór.
Teg. 4117
Litur: Svartur
Stærðir: 3B-4I
Lakk, leður
Teg. 4ED4
Litur: Svartur
Stærðir: 3B-41
Lakk, leöur
Teg. 4114
Lituri Svartur
Stæröir-. 3B-40
Lakk, leður
Verð
1.49B
Teg.1E51E
Lftur: Svart, lakk
Stæröir: 3B-4D
Póstsendum
Ioppskórinn
VELTUSUNDI • INGÓLFST0GI • SÍMI: 552 1212.