Morgunblaðið - 28.03.1995, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 28. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
+
Staðreyndin um viðhorf fólks
til aðskilnaðar ríkis og kirkju
LAUGARDAGINN
18. apríl birtist í Mbl.
grein undir fyrirsögn-
inni „Stjómarskráin
og trúfrelsið", eftir
Þorvald Örn Árnason,
sem er formaður Sið-
menntar, félags
áhugafólks um borg:
fralegar athafnir. í
éssari grein er kvart-
að undan fálæti þing-
manna við ábending-
um Siðmenntar um
viðhorf íslendinga til
aðskilnaðar ríkis og
kirkju. í greininni er
fjallað um stjórnar-
skrána sem nú er í endurskoðun
og sérstaklega um ákvæðin um trú-
frelsi og þjóðkirkju. í greininni kem-
ur fram að Siðmennt beitir sér sem
þrýstihópur varðandi endurskoðun
ákvæðisins um þjóðkirkjuna og vill
slíta sambandi ríkis og kirkju þar
sem tilvist evangelískrar lúterskrar
þjóðkirkju sé andstæð ákvæðunum
um trúfrelsi í landinu.
Trúfrelsið er dýrmætt og hver
og einn verður að gera það upp við
sig hvort honum eða henni finnst
að sér þrengt í þeim efnum og það
er í sjálfu sér ekkert athugavert
við þessa stefnu Siðmenntar. En
þær tölulegu forsendur sem fram
eru lagðar í greinninni eru í meira
lagi athugaverðar. Stofnað hefur
verið til samtaka til að vinna að
aðskilnaði ríkis og kirkju, SARK,
og þau vitna hástöfum í sömu tölur.
Formaður Siðmenntar heldur því
fram að meirihluti þjóðarinnar vilji
aðskilnað ríkis og kirkju og vitnar
þar í kannanir sem Hagvangur
gerði 1994 og 1993. í fyrra skiptið
sýndu niðurstöðurnar að 55% þjóð-
arinnar vildu aðskilnað og í seinna
skiptið að 62% vildu hið sama. Sið-
mennt tekur ekki fram í þessari
grein hve mörg prósent úrtaksins
tóku ekki afstöðu eða svöruðu ekki,
en það mun hafa verið samanlagt
35%, eða rúmlega einn af hveijum
þremur, árið 1993 og eflaust hafa
þessar tölur verið svipaðar ári
seinna, en ég hef ekki kannað það.
Einnig var aðgreint hvort fólk var
mjög hlynnt eða frekar hlynnt að-
siillnaði og þá kom í ljós að 22%
voru mjög hlynnt og 26% frekar
hlynnt aðskilnaði, sem þýðir að
samanlagt voru 48% úrtaksins
fylgjandi aðskilnaði.
Það mætti þykja nokkuð merki-
legt að 92% íslendinga
eru meðlimir þjóðkirkj-
unnar, en 62% íslend-
inga vilja aðskilnað
hennar og íslenska rík-
isins. Hins vegar gæti
hugsanlega svo verið
ef við gefum okkur að
meiri hluti meðlima
hennar teldi henni
óhollt og óhentugt að
vera bundinn við ríkið.
Árið 1987 gerði Guð-
fræðistofnun Háskóla
íslands könnun á trúar-
viðhorfum Íslendinga
(1.000 manna slemb-
iúrtak allrar þjóðarinn-
ar frá 18-75 ára). Spurt var um
afstöðu fólks til sambands ríkis og
þjóðkirkju, en fólki gefið tækifæri
til að taka afstöðu til fjögurra svar-
möguleika.
1) Að samband ríkis og kirkju
verði óbreytt.
MÁNUDAGINN 6. mars birti
sjónvarpið frétt þess efnis, að tveir
meðlimir fulltrúaráðs Sólheima í
Grímsnesi hefur sagt sig úr ráðinu
vegna óánægju með þá stefnu sem
fylgt er á Sólheimum. Af því til-
efni var einnig haft viðtal við Pét-
ur Sveinbjarnarson, stjómarform-
ann Sólheima.
í viðtalinu segir Pétur, að allar
breytingar á Sólheimum séu í þágu
fatlaðra á Sólheimum. Þeir fái fjöl-
breyttari atvinnutækifæri, þ. á m.
vinnu við heilsuheimili. Þeir muni
hafa algeran forgang og verið sé
að bæta þjónustu við fatlaða á
Sólheimum. Þessi atriði sem Pétur
tiltekur hljóma eins og fullkomin
öfugmæli. Eins og fram hefur
komið í máli þeirra fulltrúaráðs-
manna sem hafa sagt sig úr ráð-
inu, þá telja flestir sem til þekkja,
að verið sé að undirbúa það að
flytja hina fötluðu burt og taka
staðinn undir arðvænlegan rekst-
ur. Það rennir m.a. stoðum undir
þá kenningu að undanfarið hefur
fólk verið flutt úr nýlegum húsum
í litlar íbúðir án þess að geta til
sjálfstæðrar búsetu væri á nokkurn
hátt fyrir hendi. Það sést m.a. á
því að ekki er talið óhætt að hafa
Það er vart 4% þjóðar-
innar, sem vill aðskilnað
ríkis og kirkju, segir
Pétur Pétursson. í
hæsta lagi 10%.
2) Að það verði endurskoðað með
það fyrir augum að efla hag kirkj-
unnar og sjálfstæði.
3) Að það verði endurskoðað með
það fyrir augum að draga úr skyld-
um ríkisins vegna kirkjumála.
4) Að sambandi ríkis og kirkju
verði slitið.
í annarri könnun sem Guðfræði-
stofnun gerði 1993 var sama spurn-
ing lögð fyrir slembiúrtak íbúa í
fjórum prestaköllum (eitt á Reykja-
víkursvæðinu, annað í öðru þéttbýli
og tvö sveitaprestaköll). Þessar
tvær kannanir eru ekki alveg sam-
straum á heimilistækjum í þessum
íbúðum. Augljóst er að mun erfið-
ara er að þjálfa fólk til sjálfsbjarg-
ar, þegar því er dreift í fjölda íbúða
nema stóraukinn mannafli komi
til. En þvert á móti hefur stöðugild-
um á heimilum fólks fækkað um
tvö og var þó í lágmarki fyrir. í
stað þess að eiga rólegar máltíðir
heima hjá sér þarf þetta fólk að
fara í mötuneyti í um 200 metra
fjarlægð í öllum veðrum í allar
máltíðir, jafnt virka daga sem helg-
ar.
Það er augljóst að ef þessar
íbúðir væru hannaðar með þarfir
hinna fötluðu í huga hefðu önnur
sjónarmið ráðið. I það minnsta
hefði verið í tengslum við þær sam-
eiginlegt rými sem gæfi íbúum
kost á að hittast og eyða tíma
saman. Þessar íbúðir munu henta
ágætlega fyrir heilsuheimili eða
sem starfsmannaíbúðir.
Hvað atvinnutækifæri varðar þá
eru ekki margir heimilismenn á
Sólheimum sem geta nýtt sér þau.
Þorri þeirra er það getulítill, að
það mun aldrei arðbært að hafa
þá í vinnu eins og stefnt virðist að
á Sólheimum með fjárhagslega
sjálfstæðum atvinnugreinum.
bærilegar en munurinn á þeim er
ekki marktækur, þannig að ólíklegt
er að um miklar breytingar sé að
ræða á þeim átta árum sem fyrri
könnun guðfræðistofnunar var
gerð.
Afstaða íslendinga til
sambandsríkis og kirkju:
1987 %
1. Óbreytt 34
2. Endurskoða fyrir kirkjuna 15
3. Endurskoða fyrir ríkið 5
4. Slíta sambandinu 4
- Annað 5
- Ekkiskoðun 33
- Svarvantar 4
100
Heimildir: Ritröð Guðfræðistofnunar nr.
3, 1990, bls. 206.
Það er því vart nema 4% þjóðar-
innar sem vill aðskilnað ríkis og
Hvað verður um þá?
Það er líka erfitt að sjá fyrir sér
hvað Pétur á við, þegar hann talar
um að heimilisfólk fái vinnu við
heilsuheimili þar sem því er ekki
treyst til að þvo yfir gólfið í litlu
íbúðinni sinni. Það kemur starfs-
kraftur úr sveitinni til þess og í
stað þess að þjálfa þau til sjálfs-
bjargar er starfskrafturinn nýttur
til að vinna flest störf fyrir þau á
þeirra eigin heimili.
Pétur fullyrðir í viðtali að þróun-
in á Sólheimum sé nákvæmlega
sú sama og sé að verða í nágranna-
löndunum. Auk þess segir hann,
að alls staðar hafi þessar breyting-
ar kostað mikil átök við starfsfólk
og sveitarstjórnir. Þessi fyllyrðing
er út í bláinn. Eins og kom fram
í máli Eggerts Jóhannessonar,
framkvæmdastjóra Svæðisskrif-
stofu Suðurlands, í viðkomandi
frétt, þá hefur alls staðar í ná-
grannalöndunum stefnan verið sú
að leysa upp þessi stóni heimili
fyrir fatlaða. Þar með fellur einnig
um sjálfa sig tilraun Péturs til
þess að útskýra sem eðlilegan hlut
stöðugar deilur milli stjórnar Sól-
heima og starfsfólks og fjármála-
ráðuneytis.
Pétur Pétursson.
Enn er Pétur misskilinn
kirkju - í hæsta lagi 10%, en ekki
60% eins og könnun Hagvangs
(eins og hún er túlkuð í nefndri
grein) gefur til kynna. Samband
ríkis og kirkju er það margbrotið
málefni að ekki er hægt að mæla
viðhorf fólks til þess með því að
spyija það hvort það sé með eða á
móti aðskilnaði. Það er eins og
þegar maðurinn var spurður hvort
hann væri hættur að beija konuna
sína. Hann gat hvorki svarað já
eða nei og því síður hvort hann
væri hættur að beija hana mikið
eða lítið.
Þjóðkirkjan er þjóðkirkja einkum
og sérílagi vegna þess að meiri
hluti þjóðarinnar tilheyrir henni.
Hins vegar gætum við hugsað okk-
ur að aðskilnaður yrði á morgun -
sem væntanlega er það sem SARK
helst vildi - þá mundi hlutur þessar-
ar sömu kirkju aukast og verða
96% í einni svipan vegna þess að
þá myndu evangelískir lútherskir
fríkirkjusöfnuðir í landinu, sem nú
eru þrír, teljast til hennar (eða hún
til þeirra). Ekkert greinir þessa
fríkirkjusöfnuði frá þjóðkirkjunni
nema það eitt að þeir vilja aðgreina
sig frá ríkinu.
Höfundur er prófessor við
guðfræðideild Háskóia Isiands.
Á félagsmálaráðuneytið
að gerast aðili að hótel-
rekstri, spyr Ólöf Jón-
asdóttir, sem hér skrif-
ar um málefni Sólheima
í Grímsnesi.
Að lokum segir Pétur að rekstur
gistiþjónustu á Sólheimum muni
styrkja þá sem stunda þennan at-
vinnurekstur í sveitinni. Það
hversu margir vilja eyða sumar-
leyfinu á Sólheimum eða hvort það
verði bændagistingu í sveitinni til
framdráttar verður reynslan að
skera úr um. Hitt er annað, að
allt það fé sem Sólheimar hafa til
umráða kemur inn í gegnum hina
fötluðu, hvort sem það eru framlög
frá ríkinu eða gjafafé. Með því að
Sólheimar fari út í hótelrekstur
(eða heilsuheimilis þegar þar að
kemuij í ábataskyni þá gerist fé-
lagsmálaráðuneytið með óbeinum
hætti aðili að þeim rekstri: Er ekki
kominn tími til að ráðuneytið geri
hreint fyrir sínum dyrum og komi
þessari starfsemi á eðlilegan
grundvöll?
Höfundur er fyrrverandi
starfsmaður á Sólheimum.