Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 16

16 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Dómur Hæstaréttar gæti haft áhrif á þúsundir slysamála
Hundraða milljóna
útgjaldaauki fyrir
tryggingafélög
Hæstaréttardómur frá á fimmtudag get-
ur haft þýðingu fyrir útreikning bóta í
þúsundum óútkljáðra bótamála vegna
minniháttar varanlegrar örorku og valdið
tryggingafélögum hundraða milljóna út-
gjaldaauka. í samantekt Péturs Gunn-
arssonar kemur fram að lögmenn tjón-
þola og tryggingafélög eru ekki á einu
máli um fordæmisgildi dómsins.
er m.a. sjúkrasaga við-
komandi og upplýs-
ingar sem fram eru
komnar um tekjur hans
til að meta hvert það
raunverulegt tjón sé
sem bæta þurfí.
Niðurstaða Hæsta-
réttar liggur hins vegar
aðeins fyrir í málinu
sem dæmt var í á
fimmtudag og Ingvar
Sveinbjömsson og Ól-
afur B. Thors leggja
áherslu á að þótt í dóm-
inum felist sennilega
merkilegt fordæmi
varðandi vaxtaforsend-
ur við bótaútreikning-
Ingvar .Jón Steinar
Sveinbjörnsson Gunnlaugsson.
Ólafur B. Ragnar
Thors. Aðalsteinsson.
STÆRSTU tryggingafélög
landsins segjast hvort um sig
geta orðið fyrir hundraða
milljóna króna útgjaldaauka vegna
dóms Hæstaréttar frá á fimmtudag
þar sem lækkaður var sá vaxtafótur
sem notaður hefur verið við viðmiðun
um ávöxtunarmöguleika örorkubóta
vegna bótaskyldra líkamstjóna.
Hjá Sjóvá-Almennum eru óupp-
gerð um 2.000 slysamál frá því fyrir
giidistöku skaðabótalaganna 1. júlí
1993 og hjá VÍS er um á annað
þúsund mála að ræða. Lögmenn og
talsmenn tryggingafélaganna eru
hins vegar ekki á einu máli um hvort
Hæstaréttur hafi með þessum dómi
hnekkt að öllu leyti verklagsreglum
þeim sem tryggingafélögin tóku upp
í nóvember 1991 og studdust við
fram að gildistöku skaðabótalaganna
um útreikning bóta til þeirra sem
hlotið höfðu varanlega örorku undir
15%.
Lögmennirnir Jón Steinar Gunn-
laugsson og Ragnar Aðalsteinsson
líta svo á að dómur Hæstaréttar
ógildi verklagsreglumar þótt þýðing-
armesta fordæmið sem dómurinn
gefi ijalli um vaxtaviðmiðun við út-
reikning bótanna. Ólafur B. Thors
framkvæmdastjóri hjá Sjóvá-
Almennum og Ingvar Sigurbjörns-
son, hæstaréttarlögmaður hjá VÍS,
telja hins vegar að dómurinn gefi
ekki fordæmi varðandi það að hafna
beri verklagsreglunum eins og þær
eru nú.
Hálshnykkir
f’ólk sem slasast í bótaskyldum
slysum og ekki nær fullum bata fær
varanlega örorku sína metna þegar
svo langt er liðið frá slysi að ljóst
þyki að um frekari bata verði ekki
að ræða. Algengt er að um tvö ár
líði.frá slysi til örorkumats.
Örorkan er metin sem hundraðs-
hluti og á grundvelli þess mats hefur
tíðkast að gera tryggingafræðiiegan
örorkutjónsútreikning þar sem kom-
ist er að niðurstöðu um hvernig
meta skuli fjárhagslegt tjón. Þá er
byggt á þeirri forsendu að örorkan
skerði starfsorku og tekjumöguleika
viðkomandi til loka starfsævinnar.
Auk örorkuprósentunnar hafa tekjur
og aldur viðkomandi áhrif á bótafjár-
hæðina.
Tryggingafélögin hafa talið að
þegar um minniháttar örorku er að
ræða — ekki síst af völdum svokall-
aðra hálshnykkja sem eru algengir
við árekstra — sé sjaidnast um það
að ræða að fólk verði fyrir raunveru-
legu fjárhagstjóni, þ.e.a.s. að áverk-
arnir séu ekki þess eðlis að þeir dragi
úr möguleikum viðkomandi á að afla
sér tekna í framtíðinni. Félögin hafa
talið að læknar meti örorku af völd-
um þess háttar áverka of hátt og
óeðlilegt sé að greiða þeim sem hljóta
slíka áverka bætur samkvæmt ör-
orkutjónsútreikningi sem byggist á
að heilsutjónið leiði til tekjuskerðing-
ar.
31. október 1991 gerðu trygginga-
félögin breytingu á áralangri fram-
kvæmd þessara mála þegar þau settu
sér sameiginlegar verklagsreglur um
hvernig staðið skyldi að uppgjöri
slysamála vegna minniháttar líkams-
tjóna, þ.e. þar sem varanleg örorka
er metin lægri en 15%. Samkvæmt
þeim skyldi bjóða tjónþolum í þessum
málum bætur sem lögmenn hafa tal-
ið að nemi um það bil 25-35% af
því sem áður hafði tíðkast.
Með gildistöku skaðabótalaganna
voru hins vegar lögfestar ákveðnar
reiknireglur sem styðjast skyldi við
í þeim slysamálum af þessu tagi sem
upp koma eftir 1. júlí 1993. Þær
reglur hafa einnig sætt gagnrýni lög-
manna og fram hafa komið kröfur
um að alþingi endurskoði reikniregl-
ur laganna en þær deilur snerta ekki
þennan fjölda eldri mála sem óupp-
gerður er frá fyrri tíð og verklags-
reglum tryggingafélaganna var ætl-
að að taka til.
Hörð viðbrögð lögmanna
Verklagsreglurnar kölluðu strax á
hörð viðbrögð lögmanna sem annast
höfðu bótamál fyrir slasaða og ekki
hefur enn náðst samkomulag_ um
hundruð mála af þessu tagi. í lok
ársins 1993 kom fram að meira en
200 mál af þessu tagi biðu þess að
Héraðsdómur Reykjavíkur skæri úr
ágreiningi um bótafjárhæðir og Ólaf-
ur B. Thors sagði að Sjóvá-AImennar
ættu enn 60-80 dómsmál óútkljáð
en alls væru óuppgerð slysamál frá
því fyrir 1. júlí 1993 um 2.000 tals-
ins. Ingvar Sveinbjömsson sagði vel
á annað þúsund mál óuppgerð hjá
VÍS.
Fjölmargir aðilar hafa sæst á að
ljúka fullnaðaruppgjöri sinna mála í
samræmi við forskrift nýju verklags-
reglnanna. Þar með geta þeir aðilar
ekki tekið málin upp að nýju þótt
Hæstiréttur úrskurði verklagsregl-
urnar ógildar, að sögn lögmanna.
Ingvar Sveinbjörnsson upplýsti að í
nokkrum tilvikum hefði verið fallist
á slíkt uppgjör með fyrirvara og
væri hugsanlegt að þeir aðilar gætu
tekið mál sín upp að nýju nú.
Allmargir dómar hafa þegar fallið
fyrir héraðsdómi þar sem fjallað er
um mál af þessu tagi. Ingvar Svein-
bjömsson lagði áherslu á að í fjöl-
mörgum þeirra hefðu kröfur trygg-
ingafélaganna verið teknar til greina
og þá á því byggt að tryggingafélög-
unum hafi tekist að sanna annað-
hvort að upprunalegt læknisfræði-
legt örorkumat væri of hátt eða þá
að viðkomandi hefði ekki orðið fyrir
íjárhagslegu tjóni í samræmi við ör-
orkustigið.
Véfengt örorkumat
í þessu skyni hafa tryggingafélög-
in dómkvatt sérfræðinga, lækna
og/eða lögfræðinga; látið gera nýtt
örorkumat og einnig svokallað fjár-
hagslegt örorkumat þar sem könnuð
ínn, þá sé þetta mál
ekki þess eðlis að í því hafí verið
kveðinn upp endanlegur dómur yfír
verklagsreglunum.
„Verklagsreglumar hafa breyst
frá því að þær voru fyrst settar og
ég held að þessi dómur hafí ekkert
fordæmisgildi um þær venjur sem
eru almennt tíðkaðar hjá félögunum
núna,“ sagði Ólafur B. Thors fram-
kvæmdastjóri hjá Sjóvá-Almennum.
Hann ítrekaði að útreikningur fjár-
hagslegrar örorku hefði ekki verið
byrjaður þegar þetta mál var höfðað.
Ingvar Sveinbjömsson benti á að
í þessu máli hefði ekki verið gerð
tilraun til að hnekkja Iæknisfræði-
lega örorkumatinu með dómkvöddum
matsmönnum eins og algengast væri
nú og ekki hefði verið reynt að sýna
fram á lægra tjón með fjárhagslegu
örorkumati. Legið hefði fyrir álit
Iæknaráðs um að meta skyldi örork-
una 5% en ekki 10% eins og krafa
var gerð um og því hefði ekki verið
reynt að hnekkja matinu frekar.
Hæstiréttur hefði hins vegar ýtt áliti
læknaráðs til hliðar vegna formgalla.
„Þar af leiðandi segir þessi dómur
ekkert til um gildi þeirrar uppgjörs-
venju sem hefur verið tíðkuð hjá £é-
lögunum undanfarin ár,“ sagði Ólaf-
ur B. Thors og kvaðst telja að í þessu
máli hefði ungur aldur hins slasaða
haft mikla þýðingu fyrir niðurstöð-
una og einnig hefði hinn „sérstæði
þáttur læknaráðsins" tmflað gang
málsins fyrir Sjóvá-Almennar. Málið
hefði farið fyrir læknaráð og því
ekki verið leitað annarra leiða til að
hnekkja upphaflega matinu.
Vaxtafótur
„Þessi dómur er fyrst og fremst
athyglisverður af því að það er miðað
við vaxtafót sem ekki hefur verið
venja að miða við og gjörbreytir öll-
um uppgjörum ef unnt er að byggja
á þessum dómi sem fordæmi," sagði
Ingvar. „Verði hann lagður til grund-
vallar í þeim slysum sem enn eru
óuppgerð mun það hafa í för með
sér gífurlega útgjaldaaukningu fyrir
Vátryggingafélagið og þá erum við
að tala um hundruð milljóna króna.“
Ingvar og Ólafur lýstu sig báðir
ósammála þeirri niðurstöðu Hæsta-
réttar að miða við 4,5% en ekki 6%
ávöxtunarmöguleika við útreikningu
bótafjárhæða. Ingvar sagði fjármál-
asérfræðinga á einu máli um að það
væri engum vandkvæðum bundið að
ávaxta fé með 5,9-6% vöxtum á
innlendum eða erlendum mörkuðum.
„Ég bendi á að á verðbréfamarkaði
núna er unnt að ávaxta peninga í
allt að tíu ár með u.þ.b. 8,5% ávöxt-
un í ríkisskuldabréfum sem menn
geta losnað við hvenær sem er,“
sagði Ólafur B. Thors.
Þeir sögðu að áfram yrði látið
reyna á þennan þátt málsins í þeim
málum sem dæmd yrðu í Hæstarétti
á næstunni og Ingvar sagði að einn
þáttur niðurstöðunnar hefði verið
tryggingafélögum í hag og það væri
að Hæstiréttur ákvað að bótafjár-
hæðin skyldi ekki bera dráttarvexti
heldur mun lægri vexti frá slysadegi.
Staðfestir að verklagsreglur
voru út í hött
„Mér sýnist að þessi dómur stað-
festi að viðbrögð tryggingafélaganna
með verklagsreglunum í nóvember
1991 voru gjörsamlega út í hött,“
sagði Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.,
sem hefur undanfarin ár rekið fjöl-
mörg þeirra mála sem höfðuð hafa
verið vegna verklagsreglna trygg-
ingafélaganna. „Það er eins víst að
tryggingafélögin hafi með því að
komast upp með uppgjör á grund-
velli þessara verklagsreglna gagn-
vart óvissum fjölda tjónþola hagnast
stórkostlega á kostnað þeirra og því
miður hafa einhveijir lögmenn geng-
ið frá málum á grundvelli þessara
verklagsreglna."
Jón Steinar sagði að tryggingafé-
lögin hefðu að meginstefnu til tapað
þeim málum málum sem farið hefðu
fyrir héraðsdóm og biðu niðurstöðu
Hæstaréttar: „Það verður að koma
í Ijós hvernig tryggingafélögin taka
á þessum dómi og hvort þau ætla
að gera upp bætur til þess fjölda tjón-
þola sem þau hafa haft bætur af
undanfarin ár. Það var ósæmileg
framkoma hjá íslenskum vátrygg-
ingafélögum að reyna að knýja fram
uppgjör á grundvelli heimasmíðaðra
reglna sem áttu enga stoð í dóma-
framkvæmd. Að mínum dómi er það
vátryggingafélögunum til mikils
hnjóðs."
Lægri vaxtafótur — hærri
bætur
Ragnar Aðalsteinsson hrl. var lög-
maður unga mannsins sem voru
dæmdar bæturnar í Hæstarétti á
fímmtudag og var málið eitt nokk-
urra af svipuðu tagi sem hann hefur
til meðferðar. Ragnar sagði að hann
hefði valið að fylgja þessu máli eftir
fyrst þar sem það hefði verið heppi-
legt til að knýja á um viðurkenningu
á lækkun vaxtaviðmiðunar og þar
með hærri bætur. Hæstiréttur féllst
á þá kröfu. Ragnar sagðist Ieggja
þann skilning í niðurstöður dómsins
að Hæstiréttur hafnaði með öllu að
byggja á verklagsreglum trygginga-
félaganna.
„Það kemur ekki á óvart þvi við
lögmenn höfum yfirleitt reiknað með
að þær stæðust ekki þar sem það
er ekki hægt að breyta lögum með
einkaaðgerðum," sagði Ragnar Að-
alsteinsson. „Menn þurfa þess vegna
ekki að velta verklagsreglunum fyrir
sér lengur. Um öll mál sem urðu til
fyrir tilkomu skaðabótalaganna gild-
ir það réttarástand sem þá var í
gildi og var skapað af dómafram-
kvæmd," sagði Ragnar og vísar þar
til þess að leggja beri læknisfræði-
lega örorkumatið eitt til grundvallar.
Ragnar sagði að þýðingarmesta
niðurstaða málsins væri þó lækkun
á vaxtaviðmiðun við útreikning
skaðabótanna, sem væri tjónþolum
til gífurlegra hagsbóta. Þessa niður-
stöðu hefði Hæstiréttur rökstutt
annars vegar með tilliti til vaxtaþró-
unar og hins vegar með þeirri nýj-
ung að viðurkenna í dóminum þá
þróun að kjör launþega í landinu
fari almennt batnandi þegar litið sé
til langs tíma en örorkubótum er
ætlað að bæta það tjón sem menn
verði fyrir um ókomin ár. Síðast-
nefnda atriðið kvaðst Ragnar telja
eitt merkilegasta nýmælið í dómin-
um.