Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995 45
Frá Bretlandi til Frakklands:
Parlez
vous fran§ais?
Meðal annarra orða
Um leið og við gerum kröfu um ensku sem
alþjóðlegt samskiptamál erum við, að áliti
Njarðar P. Njarðvík, að afhenda ensku-
mælandi þjóðum eins konar yfírburði.
Kennaraháskóli Islands
mennti kennara
allra skólastiga
ÞAÐ er ekki löng leið frá Bret-
landi til Frakklands, en umskipti
eru veruleg, ekki síst fyrir íslend-
ing, því að Frakkland er okkur
undarlega fjarlægt. Því veldur
kannski fyrst og fremst tungumál-
ið.
Algengt er að heyra kvartað
undan því, að Frakkar tali ekkert
annað tungumál en frönsku. „Þeg-
ar maður kemur á flugvöllinn í
París, þá talar enginn annað en
frönsku," segir fólk mæðulega.
„Já,“ svara ég, „og þegar þú kem-
ur á Heathrow-flugvöllinn við
London, tala menn þá eitthvað
annað en ensku?“ „Nei,“ er þá
svarað, „en það er allt annað mál.“
Þetta er auðvitað dálítið ein-
kennileg afstaða og segir kannski
meira um okkur en Frakka. í henni
felst í rauninni, að eðlilegt sé að
gera meiri kröfur um tungumála-
kunnáttu Frakka en Breta. En er
það sanngjarnt? Vitaskuld ekki.
Og reyndar er mér sagt, að miklu
fleiri FYakkar tali ensku en Bretar
frönsku.
Sjálfkrafa
yfirburðir
Þegar íslendingar kvarta undan
því að aðrar þjóðir tali ekki ensku,
þá felst um leið í því yfírlýsing
um hin geysimiklu áhrif enskrar
tungu og breskrar, en þó umfram
allt amerískrar menningar á ís-
landi. Við tölum flest öll einhveija
ensku. En um leið og við gerum
kröfu um ensku sem alþjóðlegt
samskiptamál, þá erum við jafn-
framt að afhenda enskumælandi
þjóðum eins konar yfirburði. Þá
erum við að segja það eðlilegt, að
enskumælandi menn mæti öðrum
á sínum forsendum og aðrir eigi
að mæta þeim á þeirra forsendum.
Sá sem talar móðurmál sit hefur
sjálfkrafa yfirburði. Finnskur vin-
ur minn Antti Tuuri sagði einu
sinni: „Þegar ég tala móðurmál
mitt, þá segi ég það sem ég vil.
Þegar ég tala annað tungumál,
þá segi ég það sem ég get.“
Ég heyri landa mína líka stund-
um kvarta undan því, að Frakkar
séu stirðlyndir og afundnir, ef
þeir reyni að tala ófullkomna
frönsku. Því hef ég aldrei kynnst,
og er ég þó oft í Frakklandi. Ég
hef aldrei vitað til annars en að
þeir kunni að meta það, að ég
reyni að tala tungu þeirra. En það
er auðvitað ekki sama hvemig það
er gert. Frakkar gera aðrar og
meiri kurteisiskröfur í samskiptum
en við, og sýna um leið meiri kurt-
eisi.
Stolt þjóð
Frakkar eru stolt þjóð, hreyknir
af menningu sinni og unna tungu
sinni heitt. í þeim tilfinningahita
sínum eru þeir sannfærðir um að
ekkert tungumál taki frönsku
fram um fegurð og fjölbreytni í
tjáningu. Og þrátt fyrir fjölmenni
þjóðar sinnar bera þeir ákveðinn
ugg í bijósti um framtíð franskrar
tungu og franskrar menningar.
Ógnunina sjá þeir í bresk-amerísk-
um áhrifum, ekki síst vegna yfir-
burðastöðu í fjölmiðlun og
skemmtiiðnaði. Þetta gekk svo
langt, að sú hugmynd kom fram
að banna ensk orð í opinberum
fjölmiðlum. Það tókst að vísu ekki,
en sýnir okkur að hreintungu-
stefna er víðar til en á íslandi.
Fyrir bragðið er allt erlent efni
í sjónvarpi talsett, og svo er al-
mennt einnig um kvikmyndir, sem
sýndar eru í kvikmyndahúsum.
Þegar við hjónin fluttum okkur frá
Bretlandi og hingað til Suður-
Frakklands urðu umskiptin því
mikil. Við getum að vísu hlustað
á fréttir frá BBC World Service á
stuttbylgju, en að öðru leyti heyr-
um við ekkert nema frönsku í út-
varpi og sjónvarpi, því að í íbúð
okkar höfum við ekki aðgang
nema að fjórum frönskum sjón-
varpsstöðvum. í rauninni er þetta
ágætt fyrir okkur, af því að við
erum komin hingað öðrum þræði
til þess að bæta kunnáttu okkar í
frönsku.
Tungumálakunnátta
lykill
Skortur á frönskukunnáttu okk-
ar íslendinga felur einnig í sér
vanþekkingu á frönsku þjóðfélagi
og franskri menningu, því að
tungumálakunnátta er lykill að
sérhveiju þjóðfélagi. Þótt ég þyk-
ist sæmilega að mér, svona al-
mennt séð, þá finn ég sárt til þess,
hvað ég veit í rauninni lítið um
franskt samfélag. Ég kann auðvit-
að skil á meiri háttar atburðum í
franskri sögu og get nefnt helstu
þjóðarleiðtoga og klassíska höf-
unda, málara og tónskáld. En þeg-
ar ég stend svo allt í einu frammi
fyrir hinu lifandi samfélagi Frakka
og geysilega gróskumiklu menn-
ingarlífi, þá veit ég, og ég held
við íslendingar almennt, alltof lítið
um þá sem setja svip sinn á
franska samtíð. Það er auðvitað
heppilegt að vera hér meðan
stendur yfir baráttan um forseta-
embættið, því að það skýrir stjórn-
málin býsna vel. Én það þarf lengri
tíma til að kynnast frönsku menn-
ingarlífi.
Þessi reynsla vekur hjá mér þá
hugsun, að þau menningaráhrif,
sem berast til íslands, séu alltof
einhæf og alltof bundin enskumæl-
andi svæðum. Með síauknum
áhrifamætti Evrópusambandsins,
þar sem ekkert eitt tungumál er
alls ráðandi, mun okkur verða
mikil nauðsyn að leggja aukna
áherslu á kennslu í öðrum tungu-
málum en ensku, einkum þýsku
og frönsku. Þótt við getum ekki
gerst aðildarríki Evrópusam-
bandsins, þá munum við eiga við
þau mikil samskipti. Og til þess
að eiga samskipti við þjóð er nauð-
synlegt að þekkja vel til hennar
og skilja hana. Og enginn getur
kynnst þjóð að neinu marki nema
skilja og tala tungu hennar.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Islands
en dvelst sem stendur við
rannsóknir og ritstörf í
Montpellier.
UM hríð hafa allflestir nemend-
ur sem fengið hafa inngöngu í
Fósturskóla íslands verið með
stúdentspróf. Það þýðir að þeir
hafa skráð sig í framhaldsskóla
eftir að hafa lokið námi frá fram-
haldsskóla. Nám Fósturskólans
hefur færst aé meir að háskólanámi
en skólinn er enn skilgreindur á
framhaldsskólastigi.
Eitt helsta baráttumál leikskóla-
kennarastéttarinnar síðastliðin 15
ár hefur verið að sameina menntun
uppeldisstétta með stofnun Upp-
eldisháskóla þar sem
menntun kennara
allra skólastiga fari
fram. Félagið hefur
bent á mörg atriði
sem mæla með slíkri
sameiningu. Þar má
nefna sameiginlegan
námsgrunn sem mið-
ar að samvinnu kenn-
ara á öllum skólastig-
um og gagnkvæmri
þekkingu á störfum
hvers annars og
stuðlar þar með að
samfellu í lífí og starfí
barna. Einnig að það
geti auðveldað fólki
að afla sér menntunar
til kennslu á fleiri en einu skóla-
stigi, sem veitir meðal annars meiri
víðsýni og að menntun uppeldis-
stétta verður sambærileg. Uppeld-
isháskóli eykur svo og möguleika
á samnýtingu húsnæðis og búnaði
skólanna svo sem bókasöfnum og
öðrum tækjakosti til rannsóknar-
starfa. Möguleiki leikskólakennara
á að ljúka framhaldsnámi hérlend-
is eykst og þannig geta leikskóla-
kennarar sinnt kennslu- og rann-
sóknarstörfum innan eigin fræði-
greinar. Leikskólauppeldi er sér-
tæk fræðigrein og er ólík bæði því
uppeldi sem fram fer á heimilum
barnanna og í grunnskólum.
Menntun leikskólakennara þarf að
vera í nánum tengslum við rann-
sóknarstofnanir sem stunda rann-
sóknir á sviði uppeldis- og leik-
skólamála.
Stjórnmálalag
viðhorf
Á undanförnum árum hafa
menntamálaráðherrar tveggja rík-
isstjórna markað svipaða stefnu
um að sameina menntun kennara
á öllum skólastigum. Senn líður
að því að landsmenn gangi að kjör-
borðinu og kjósi sér forystu til að
stjórna landinu. Félag íslenskra
leikskólakennara ritaði kosninga-
stjórum allra stjórnmálaflokka sem
bjóða fram á landsvísu til Alþingis
nú í vor og bað um svör við eftirfar-
andi spurningum:
1. Á hvaða skólastigi telur
flokkurinn að menntun leikskóla-
kennara eigi að vera?
2. Hver er skoðun flokksins á
hugmyndum um uppeldisháskóla?
3. Hvernig telur flokkurinn að
hægt sé að leysa leikskólakennara-
skortinn?
4. Hyggst flokkurinn beita sér
í þessum málum á næsta kjörtíma-
bili? Ef svo er, þá hvernig?
Svör bárust frá eftirfarandi
flokkum: Fyrir hönd Alþýðubanda-
lags svaraði Svavar Gestsson. Fyr-
ir hönd Þjóðvaka svaraði Svanfríð-
ur Jónasdóttir. Fyrir hönd Fram-
sóknarflokks svaraði V algerður
Sverrisdóttir. Fyrir hönd Kvenna-
lista svaraði Guðný Guðbjörnsdótt-
ir. Of langt mál væri að gera ítar-
lega grein fyrir þeim svörum sem
félaginu bárust og því verður að-
eins stiklað á stóru. Svörin eru
hins vegar birt í fullri lengd í
Fréttabréfi leikskólakennara 2.
tbl. 1995.
Alþýðubandalag
1. í stefnu menntamálaráðu-
neytisins Til nýrrar aldar, sem við
höfum í raun fallist á, höfum við
gengið út frá því að þessi menntun
verði á háskólastigi.
2. Ég get tekið undir meginnið-
urstöðuna en hef ekki mótað mér
skoðun á einstökum atriðum
skýrslunnar.
3. Það er auðvitað ekki unnt
nema með því að:
a) halda áfram
öflugu starfi Fóstur-
skólans og tryggja fag-
leg gæði þeirrar
menntunar sem þar er
veitt,
b) halda áfram
myndugu starfi við
dreifða og sveigjanlega
fóstrumenntun sem var
komið á fyrir baráttu
leikskólakennara og
ráðuneytisins í tíð síð-
ustu ríkistjórnar og
c) með því að grípa
ekki til þess ráðs að
hraðútskrifa fólk með
lakari menntun en
nauðsynleg er talin nú fyrir leik-
skólakennara. Það er hins vegar
hætt við því að leikskólakennurum
gæti beinlínis fækkað við að taka
námið inn í uppeldisháskóla og á
því þarf að taka.
4. Já. Meðþví að byggja áþeirri
stefnu sem mótuð er í fram-
kvæmdaáætluninni Til nýrrar ald-
ar og því sem gerst hefur síðan.
Þjóðvaki
1. Þjóðvaki telur að menntun
leikskólakennara eins og annarra
uppeldisstétta, eigi að vera á há-
skólastigi.
2. Þjóðvaki mun fylgja eftir
hugmyndum um uppeldisháskóla.
3. Leikskólakennaraskorturinn
verður ekki leystur nema á lengri
tíma og með því að það verði eftir-
sóknarvert af fleiri ástæðum en
hugsjónarástæðum að annast um
og kenna ungu kynslóðinni. Þar
vega starfskjörin og sú virðing sem
starfíð nýtur þungt.
4. Þjóðvaki mun fylgja eftir
hugmyndum um uppeldisháskóla.
Framsóknarflokkur
1. Staðreyndin er sú að þessi
menntun hefur verið að færast
meira og meira upp á háskólastig-
ið og er í raun aðeins orðin spurn-
ing um framkvæmd hvenær hún
fer alfarið á háskólastig.
2. Komist Framsóknarflokkur-
inn til valda mun hann nýta þá
vinnu sem liggur fyrir til undirbún-
ings stofnun uppeldisháskóla.
3. í því sambandi er mikilvægt
að fjölga leikskólakennaranemum
og endurskoða starfskjör leikskóla-
kennara. Það hefur sýnt sig að það
eru meiri líkur á því að fólk sem
stundar nám á landsbyggðinni setj-
ist þar að til frambúðar. Því teljum
við ráðlegt til að vinna gegn þessu
vandamáli á landsbyggðinni, að
hefja jafnframt leikskólakennara-
nám úti á landi og mætti nefna
Háskólann á Akureyri í því sam-
bandi.
4. Já. Komist Framsóknarflokk-
urinn í ríkisstjóm mun hann vinna
að málefnum leikskólakennara. Á
síðasta Flokksþingi framsóknar-
manna, sem haldið var í nóvember
sl. var ákveðið að útgjöld ríkissjóðs
til menntamála skuli hafa forgang
og á það að sjálfsögðu einnig við
um leikskólann.
Kvennalistinn
1. í stefnuskrá samtakanna fyr-
ir komandi kosningar segir ekkert
um að breyta skuli þeirri menntun
sem leikskólakennarar fá nú, enda
er það skoðun okkar að Fóstur-
skóli Islands hafi veitt leikskóla-
kennurum trausta menntun og
þess vegna sé ekki þörf á miklum
breytingum. Það er þó umhugsun-
arverð staðreynd að í raun eru
flestir nemar í Fósturskóla íslands
með stúdentspróf, því er margt
sem mælir með að viðurkenna
formlega að þetta nám krefjist
stúdentsprófs og sé samkvæmt
þeirri viðmiðun á háskólastigi. Það
sem helst mælir gegn því að færa
menntun leikskólakennara á há-
skólastig er að við það mun mennt-
unin verða dýrari, m.a. vegna
rannsóknaskyldu kennara, og að
þá mun starfsmenntaleiðum á
framhaldsskólastigi sem höfða til
stúlkna fækka.
2. Hugmyndir um uppeldishá-
skóla eru mjög áhugaverðar og
þess virði að þróa þær áfram í
tengslum við nýja löggjöf um há-
skólastigið í heild. Ef af stofnun
nýs uppeldisháskóla verður, á
Menntun leikskólakenn-
ara, segir Guðrún
Alda Harðardóttir,
þarf að vera í nánum
tengslum við rannsókn-
arstofnanir.
menntun leikskólakennara að flytj-
ast þangað.
3. Ein leið til að leysa skortinn
er að hækka launin þannig að þeir
leikskólakennarar sem hafa
menntað sig haldist í starfí. Önnur
leið er að hafa fjarnám í svipuðum
farvegi og tíðkast hefur í Fóstur-
skóla íslands. Þriðja leiðin er að
taka upp nám á fleiri stöðum á
landinu t.d. við Kennaradeild Há-
skólans á Akureyri ef það verður
á háskólastigi eða í völdum fram-
haldsskólum úti um land. Einnig
kæmi til greina að bjóða upp á
tvenns konar menntun, þ.e. annars
vegar á framhaldsskólastigi og
hins vegar á háskólastigi, en slíka
stefnumörkun yrði að vinna í sam-
ráði við Félag íslenskra leikskóla-
kennara.
4. Menntamálin eru allt i senn
uppeldismál, jafnréttismál og efna-
hagsmál og Kvennalistinn mun
beita sér fyrir bættu menntakerfí
á næsta kjörtímabili sem hingað
til ef hann fær til þess kjörfylgi
og völd.
Síðastliðin ár hefur verið starf-
andi nefnd á vegum menntamála-
ráðuneytisins sem fjallað hefur um
rammalöggjöf fyrir kennara-
menntun. Nefndin hefur nýlega
skilað skýrslu til menntamálaráð-
herra og leggur til að Fósturskól-
inn, Þroskaþjálfaskólinn, íþrótta-
háskólinn á Laugarvatni verði
sameinaðir Kennaraháskóla Is-
lands. Félag íslenskra leikskóla--
kennara fagnar þessum niðurstöð-
um. Ef marka má ofangreind svör
stjórnmálaflokkanna, má ætla að
þessari vinnu verði framhaldið og
frumvarp þess efnis verði lagt fram
til samþykktar á Alþingi nk. haust.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra leikskólakennara.
Guðrún Alda
Harðardóttir