Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kvótakerfið
Vanskapnaður, sem er svo
vitlaus, að ekki er hægt að
hætta þó í óefni sé komið?
Það er fyrst nú eftir tíu ár, sem
menn eru almennt að byija að átta
sig á eðli þeirrar ófreskju sem
kvótakerfið er. Ófreskju, sem í
reynd hefur í stað uppbyggingar
eytt þeim fískstofnum, sem vernda
átti. Fyrir tíu árum, þegar kvóta-
kerfrnu var þröngvað upp á þjóðina
eftir markvissa uppbyggingu
skrapdagakerfisins með stoppdög-
um og tegundastýringu, upphófst
sú skálmöld, sem varað hefur síð-
an. Höfundar og fylgjendur kvót-
ans áttu fyrsta leik, í stað þess
að sækja „drasl“-fisk suður fyrir
land á vetrum, eins og þeir neydd-
ust til í gamla kerfinu, var nú
hægt að sópa upp afrakstri skyndi-
lokana á mjög þægilegan hátt rétt
við „bæjardymar“. Enda stóð ekki
á kvótakaupum norður fyrstu árin
og voru menn lofaðir fyrir dugnað
og framsýni.
En bullið gat ekki gengið. Þorsk-
stofninn hrundi og stórfelldur nið-
urskurður á þorskkvóta ásamt dul-
búinni sóknarstýringu tók við.
Miklar takmarkanir urðu til þess
að bijálæðisleg sókn í aðra stofna
hófst. Komnar voru aðrar áherslur
með nýrri tækni og nýjum skipum.
Hafín var heilsárs sókn í grálúðu,
sem áður hafði aðallega staðið á
vorin. Gömlu slóðirnar þurrkuðust
upp fljótlega og var þá farið dýpra
en allt bar að sama brunni afli
minnkaði ár frá ári og ef mér
skjátlast ekki, sem ég þó vona, er
stofninn mjög illa farinn.
Síðustu ævintýri og afglöp, sem
af kvótavitleysunni hljótast, eru
nú orðin þeim mönnum ljós, sem
þora og vilja ganga með opin aug-
un. Hrygningarstofn
djúpkarfans í skeija-
dýpi hefur nánast
hrunið á þeim þremur
til fjórum árum, sem
þar hafa verið stund-
aðar gloríuveiðar.
Gloríutroll eða risa-
flottroll er ein stærsta
bylting sem sést hefur
á síðari árum og eiga
hönnuðirnir lof skilið.
En því miður eru auð-
lindir hafsins ekki
ótakmarkaðar og á
þetta risatroll ekkert
erindi fyrir innan land-
helgismörkin og allra
síst til karfaveiða, það
er hrein rányrkja. Menn hafa
stungið höfðinu í sandinn og reynt
að réttlæta þessar veiðar með til-
vist kvótakerfísins og virðast þess-
ir menn loka augunum fyrir þeim
staðreyndum að hrun hefur orðið
á stofninum í Skeijadýpi og sama
er upp á teningnum þar sem troll-
ið hefur verið notað annars staðar
í landgrunnsköntunum.
Af hverju stöndum við nú tíu
árum seinna með þessa harmsögu
að baki? Við upphaf kvótans misst-
um við stjórn á veiðunum. í stað
skynsamlegrar uppbyggingar
skrapdagakerfisins kom sefjun.
Útgerðir með óveidda kvóta eru
eins og soltin dýr og ekki að spyija
sé kvótinn aðkeyptur. Sögur um
einnar sortar skip, sem henda
óæskilegum tegundum í sjóinn,
gerast háværari með hveiju ári og
hef ég heyrt nóg til að sannfærast
um að sá ósómi er stundaður í rík-
ara mæli en margir ætla. Eðli kvót-
ans sem stjórntækis til stjórnar
veiðum á mörgum botntegundum
samtímis, er það að eyra engu
þangað til kvótanum
er náð, burt séð frá
því ástandi, sem sá og
sá fiskstofn er í hveiju
sinni. Þetta er það,
sem við höfum séð
gerast á miðunum
undanfarin ár, en
vegna þröngsýni og
hagsmunagræðgi,
virðumst við ekki geta
snúið af þessari
óheillabraut. Það má
undrun sæta að það
skuli nú vera orðið
hlutverk Sjálfstæðis-
flokksins að keyra
áfram þetta kerfi. Við
upphaf fiskveiði-
stjórnunar var markmiðið að refsa
skussanum og færa sóknarheimild-
ir í hendur þeirra, sem betur gerðu,
en í staðinn er það flokkur einka-
framtaksins, sem hyglar þeim
skræfum, sem ekki þora að standa
jafnfætis öðrum hvað varðar sókn-
arfæri. Hyglar útgerðum, sem
þrátt fyrir einkarétt að auðlind
þjóðarinnar í tíu ár þurfa nú í öllu
„hagræðinu“ að fá heimild til að
veðsetja óveiddan fisk „þjóðarinn-
ar“ í sjónum.
Það var vart á bullið bætandi.
Ekki er nóg í stéttlausa landinu
að nú mæti tvö börn saman í skól-
ann í fyrsta sinn, annað með sjálft
sig og hæfíleika sína en hitt með
lögskipaðan arf frá ríkinu upp á
t.d. 500 eða jafnvel 1.000 millj.
Var einhver að segja af sér ráð-
herradómi fyrir siðleysi? Vita menn
á alþingi yfírleitt hvað siðleysi er?
Það má breyta þessu ástandi ef
menn vilja og þrátt fyrir ógnvæn-
legar yfírlýsingar Halldórs Ás-
gímssonar o.fl. um að engin leið
önnur en þessi ósómi sé fær þá
Ólafur Örn
Jónsson
sýndu afiaárin ’83 og ’84 hversu
vel hafði tekist til við uppbyggingu
í skrapdagakerfinu, og ætti að
vera ljóst hversu miklu betri
stoppákvæðin yrðu nú, þegar við
höfum öðlast reynslu í utanlög-
söguveiðum, og víst má vera létt
verk að breyta stoppákvæðunum
kerfisins þannig að stoppin nýttust
skipunum sem best til þeirra veiða.
Mín skoðun er sú að, ef passað
yrði vel upp á smáfisk og gegndar-
laust seiðadráp rækjuskipa afnum-
ið, ætti ástand fiskstofna að batna
það mikið að eftir 3-5 ár mætti
beita hér þeim flota, sem við nú
eigum, innan landhelginnar með
eðlilegri sókn. Væri farin sú braut
gætum við kvatt þær illvígu deil-
ur, sem farið hafa vaxandi í tíð
Kvótakerfið hefur ekki,
að mati Olafs Arnar
Jónssonar, skilað Norð-
ursjávarþjóðum neinu í
áralangri baráttu fyrir
uppbyggingu
fískistofna.
kvótakerfisins, því á sóknarmarki
sitja allir við sama borð hvað sókn-
arfæri varðar og stefnu framsókn-
armanna um að sumir séu jafnari
en aðrir í þessu landi yrði að end-
ingu hafnað. Einhveijir hafa haft
uppi þau rök, að bæta þyrfti mönn-
um kvótamissinn, ef annað kerfi
væri tekið upp. í því sambandi vil
ég minna menn á söguna af Ein-
ari Benediktsyni er hann seldi
norðurljósin. Skildist mér á sögu
þeirri að kaupandinn hefði goldið
sinna eigin gerða.
Nú liggur á borði sjávarútvegs-
ráðherra skýrsla um tillögur til
úrræða gegn útkasti fisks og lönd-
un framhjá vigt frá sambands-
nefnd um bætta umgengni um
auðlindir sjávar. Öll vandamálin,
sem upp koma í skýrslu þessari,
mætti leysa með því að taka hér
upp skrapdagakerfí eða sóknar-
mark í einhverri mynd. Að öðrum
kosti er verið að innleiða hér lög-
regluaðgerðir til þess að viðhalda
kvótakerfi, kerfí sem rústað hefur
þorskveiðum Kanadamanna og
ekki hefur skilað Norðursjávar-
þjóðum neinu í áralangri baráttu
við uppbyggingu fiskstofna í Norð-
ursjó. Það verður að spyija það
fólk, sem á alþingi situr, og af ein-
hveijum annarlegum hvötum styð-
ur þennan óskapnað, hvort það
hefur skoðað endinn á því bulli,
sem búið er að troðast áfram með
í tíu ár, til stórskaða fyrir íslenskt
þjóðfélag og þjóðfélagsmynd.
Framtíðarsýnin í viðjum kvótans
getur aðeins verið áframhaldandi
reiðileysi. Öll þau vandkvæði, sem
við sjáum í dag eru þess eðlis, að
þau eiga eftir að aukast og þyngj-
ast í vöfum svo að frekari dráttur
á afmámi kvótans er eingöngu til
óþurftar fyrir þjóðina og ama okk-
ur sem höfum þurft að stunda at-
vinnu okkar í þessu fáránlega afsk-
ræmi af fiskveiðistjórnun. Aðgerð-
in er ekki flóknari en það, hvað
sem hver segir, „að afnema hvót-
ann og afskrifa tíu ár í fískveiði-
stjórnun", og byija uppá nýtt þar
sem frá var horfíð fyrir tíu árum.
Að sjálfsögðu yrðu sveiflur í veiði
það eru sveiflur í náttúrunni hag-
fræðin verður bara að lifa við þær
eins og við hinir. Minni fiskur eitt
árið og meiri það næsta er betra
en lítill fiskur alltaf eins og við á
suðvesturhorninu og fleiri horfum
uppá á næstu árum, með nú ríkj-
andi kerfi. Ráði „nútíma rekstrar-
stjórar" ekki við sveiflurnar gætu
þeir ráðið sig í að telja hænur eða
eitthvað viðráðanlegra og látið þá,
sem taka þjóðarhag fram yfir
stundarhagsmunagæslu um að
sveiflast í sjávarútvegi.
Höfundur er skipstjóri á
togarnnum Viðey.
Sj ónhverfingar
og sannleikur
KENNARAVERKFALL hefur
•senn staðið í þijár vikur. Fjölmarg-
ir nemendur og foreldrar hafa á
síðustu dögum rætt við mig og
aðra kennara um verkfallið og af-
leiðingar þess. Sama spuming
brennur á öllum: „Hvers vegna
semjið þið ekki?“ Þessari spurningu
fylgja svo gjarnan glósur um þver-
lyndi kennara og afskiptaleysi
þeirra í garð nemenda.
Sannleikurinn er sá að kennar-
ara vilja umfram allt semja og það
strax. En kennarar eru ekki tilbún-
ir til að semja um hvað sem er.
Ríkisvaldið hefur haft ærinn tíma
til að semja við kennara en kýs
þess í stað eins og oft áður að efna
til átaka við starfsmenn sína.
Kennarar skilja líklega flestum
öðrum betur vanmegna gremju
nemenda sem sjá framtíð sinni
stefnt í óefni, lamandi vonleysi
þeirra sem bíða í algerri óvissu um
árangur margra ára starfs og
brennandi heift þess sem að ósekju
má þola að vera sviptur lögbundn-
um réttindum. Því lengur sem þetta
umsátursástand
dregst því dapurlegri
og erfíðari verður
staða nemenda. Þær
heitu og þungu tilfinn-
ingar sem verkfállið
hefur vakið hjá nem-
endum og foreldrum
hafa þó enn ekki brot-
ist fram í skipulegum
aðgerðum þeirra.
í forgarði helvítis
Kennarar hafa oft
reynt að ná samning-
um- á síðustu árum án
þess að efna til verk-
fallsaðgerða. Þær til-
raunir hafa allar farið
á einn veg. Ríkisvaldið hefur ævin-
lega þverneitað að fallast á neinar
sérkröfur kennara heldur boðið
klippt og skorið það sem samist
hefur um undir merkjum „þjóðar-
sáttar". Við slíkar aðstæður hafa
fulltrúar kennara rætt við samn-
ingamenn ríkisins um launaleið-
réttingar sem fylgja margvíslegum
breytingum sem orðið
hafa á skólastarfi.
Mánuð eftir mánuð
hafa kennarar mætt á
samningafundi til að
hnika málum sínum
áleiðis til þess eins að
heyra sömu svörin,
sömu afneitunina frá
ríkisvaldinu. Þrátt fyr-
ir að stjórnvöld hafi
löngu viðurkennt að
kennarar hafa dregist
aftur úr í launum og
þrátt fyrir að ljóst sé
að breytingar á skóla-
kerfinu kalla á meiri
vinnu kennara hefur
ekki verið vilji til að
leiðrétta kjör þeirra. Langtímum
saman hafa kennarar beðið þess,
samningslausir að ríkisvaldið efndi
heit sín um að efla menntun í land-
inu. Kennarar eru búnir að fá nóg
af þessari bið í forgarði helvítis,
þar sem aldrei gerist neitt. Þess
vegna boðuðu þeir til verkfalls 17.
febrúar.
Heimtufrekja kennara
Laun kennara eru nú lægri en
annarra sambærilegra hópa sem
starfa hjá ríkinu. Það er staðfest í
opinberum gögnum og viðurkennt
af öllum, jafnvel Samninganefnd
ríkisins. Kennarar vilja fá þennan
mun leiðréttan skilyrðis- og undan-
bragðalaust.
Hnífamenn í ríkisstjórn og á
þingi hafa á liðnum árum keppst
við að skera niður fé til mennta-
* *
WÉV 'ELL/ 5 88 55 22

Ársæll
Friðriksson
mála og annarra nytsamlegra
hluta. Þessi stefna, sem frekar
ætti að kenna við svelti en niður-
skurð, hefur leitt til þess að nem-
endur í grunnskólum fá mun færri
kennslustundir nú en fyrir áratug.
Þrátt fyrir færri kennslustundir
hefur námsefnið ekki minnkað,
þvert á móti hefur það stóraukist.
Nú er svo komið að allstór hluti
grunnskólakennara nær ekki að
inna af hendi kennsluskyldu sína
þótt hann annist algerlega eina
bekkjardeild. Sveltistefnan hefur
leitt til þess að kennslustundum
hefur fækkað verulega, kröfur til
nemenda og þó enn frekar kennara
hafa aukist en kennsluskyldan er
sú saman. Þannig hefur kennari
t.d. 29 stunda kennsluskyldu á viku
en nemendur í vissum árgöngum
Beitum áhrifum okkar
til að knýja fram samn-
inga þegar í stað, segir
Arsæll Friðriksson, og
tryggjum vinnufrið í
skólum landsins.
fá aðeins 26 stundir. Af þessum
sökum og öðrum breytingum .á
skólastarfí, sem krefjast aukinnar
vinnu af kennurum, vilja kennarar
að kennsluskyldan verði lækkuð,
þannig að það teljist fullt starf að
kenna og hafa umsjón með einni
bekkjardeild. Þetta eru meginkröf-
ur kennara: Launaflokkahækkun
til að færa kjör þeirra til samræm-
is við aðra háskólamenntaða ríkis-
starfsmenn og lækkun kennslu-
skyldu sem leiðir af breyttu skóla-
starfí.
Sjá, allt þetta mun ég gefa þér!
Smaningamenn ríkisins hafa
boðið kennurum nokkra launa-
hækkun gegn því að starfsdögum
þeirra fjölgi. Þessa auknu vinnu á
þó alls ekki að greiða fullu verði,
fjarri því. Þetta telja þeir leiðrétt-
ingu til samræmis við aðrar stéttir
og hlýtur hver heilskyggn maður
að sjá í gegnum þessar klaufalegu
sjónhverfíngar. Hvaða leiðrétting
felst í því að bjóða aukna vinnu á
smánarkjörum?
Þá hafa samningamenn ríkisins
krafíst þess að bundnum viðveru-
tímum verði fjölgað verulega. Slík
binding þýðir í raun ekkert annað
en aukið vinnuframlag kennara en
fyrir það á ekki að greiða neitt.
Ofan á þessi kostaboð býðst okk-
ur að fá sömu hækkanir á launum
og náðust fram í samningum VSÍ
og ASÍ.
Að endingu er vert að nefna þá
staðreynd að meginhluti þeirra
launahækkana sem í boði eru koma
ekki til framkvæmda fyrr en Iangt
er liðið á næsta ár.
Kemur þér þetta við?
Þrátt fyrir að verkfall kennara
skaði nám fjölmarga nemenda
heyrist lítið í þeim og enn minna
í foreldrum. Nemendur, foreldrar
og aðrir sem láta sér annt um
menntun og skólastarf í landinu
verða að slást í lið með kennurum
og krefjast samninga strax.
Samninganefnd ríkisins starfar
í umboði fjármálaráðherra og ríkis-
stjórnarinnar allrar. Það er því eðli-
legt að ráðherrar, og þá einkum
ráðherrar fjármála og menntamála,
séu kallaðir til þeirrar ábyrgðar
sem þeir hafa tekist á hendur og
sýni í verki að tal þeirra um gildi
menntunar er ekki bara orðin tóm.
Þetta Verkfall kemur okkur öll-
um við. Foreldrar, nemendur og
kennarar beitum áhrifum okkar til
að fá samninga strax. Þannig
tryggum við vinnufrið í skólum
landsins sem er forsenda öflugs
skólastarfs og menntunar.
Höfundur er kennari og á sæti í
fulltrúaráði HÍK.