Morgunblaðið - 01.04.1995, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995 37
AÐSENDAR GREIIMAR
Sátt um sann
gjarnan Lánasjóð
- Tillögur námsmanna snúast um sanngirni en ekki fjáraustur
MIKIL fækkun varð
í hópi námsmanna á
háskólastigi í kjölfar
gildistöku laga um
Lánasjóð íslenskra
námsmanna frá 1992,
eða alls um 1.000
námsmenn heima og
erlendis. Fækkunin
varð þvert á allar spár
um stöðuga Ijölgun í
námi við þessa skóla
um komandi ár. Fækk-
un varð í íslenskum
skólum þrátt fyrir að
fjöldi íslenskra náms-
manna erlendis hafi
hrakist þaðan frá námi
og þessi fækkun varð þrátt fyrir
viðvarandi atvinnuleysi og ládeyðu
á vinnumarkaði. Nú sjást þess
merki að námsmönnum á háskóla-
stigi sé farið að fjölga aftur. Þessi
fjölgun dregur þó fram einar alvar-
legustu afleiðingar hinna nýju laga,
því barnafólki og einstæðum for-
eldrum á námslánum heldur áfram
að fækka. Þetta bendir skýlaust til
þess að Lánasjóðnum í sínum nýja
búningi mistakist hlutverk sitt, að
tryggja jafnrétti til náms á íslandi.
Hávær krafa um breytingar
Lánasjóður íslenskra náms-
manna hefur komist hressilega á
dagskrá Alþingiskosninganna. Og
ekki að ósekju. Námsmenn halda
á lofti háværri kröfu um að stjórn-
málamenn og flokkar bregðist við
þeim afleiðingum sem breytt lög
um LÍN frá 1992 hafa haft. Fram-
bjóðendur flokkanna skiptast nú á
skotum. Eins og oft áður eru þau
um tölur. I þessari orrahríð er
mikilvægt að allir geri sér ljóst að
Lánasjóður íslenskra námsmanna
snýst ekki um tölur heldur fólk.
Hann snýst um möguleika og tæki-
færi heillar kynslóðar til að sækja
sér menntun.
Óumdeildar staðreyndir
Lánþegum hjá LÍN fækkaði úr
5.651 í 3.888 við gildistöku nýrra
laga um LÍN 1992, eða
um 1.763 námsmenn
(31%). Lánþegum með
börn á framfæri hefur
fækkað hlutfallslega
mest. Það virðist í full-
kominni mótsögn við
þær staðhæfingar for-
svarsmanna ríkis-
stjórnarinnar að fækk-
unina megi skýra með
því að námsmenn sem
ekki hafi þurft á lánum
að halda hafi hætt lán-
tökum hjá sjóðnum.
Óumdeilt að stórir
hópar
þurfa lán
Fjöldi námsmanna á daglega
framfærslu síná undir lánum frá
Lánasjóði íslenskra námsmanna.
Það er óumdeilt að barnafólk, ein-
Einstæðir foreldrar og
fjölskyldufólk hefur
ekki hætt á námslánum
„því það þarf ekki á
þeim að halda“, segir
Dagnr B. Eggertsson.
Fækkun þessara lán-
þega þýðir því fækkun
þeirra í skólum.
stæðir foreldrar og fjöldi náms-
manna utan af landi á ekki þess
kost að leita sér menntunar án
öflugs námslánakerfis. Þessir
námsmenn hætta ekki á lánum af
þeirri ástæðu „að þeir þurfa ekki
á þeim að halda“. Ef lánþegum
fækkar í þessum hópum er ljóst
að það á sér fyrst og síðast skýring-
ar í því að barnafólk, einstæðir
foreldrar og landsbyggðarmenn
treysta sér síður í nám eða hafa
hrakist úr skólum. Þótt hægt sé
að líta á það sem árangur ef ein-
hveijir sem komast af án lána
hætta að taka þau hlýtur tilgangur
Lánasjóðsins alltaf að vera sá að
tryggja hinum sem á honum þurfa
að halda sanngjarna meðferð.
Barnafólki fækkar
Með breytingum á lögum um
LÍN hefur tala barnafólks á náms-
lánum hrunið úr 2.746 lánþegum
árið 1991-92 niður í 1.891 lánþega
ári seinna. Þótt heildarfjöldi náms-
manna og-skólafólks á námslánum
hafi aukist er áframhaldandi fækk-
un meðal barnafólks á námslánum.
Einstæðum foreldrum
fækkar mest
Óumdeilt er að námsmaður sem
er einn með eitt eða fleiri börn
þarf að reiða sig á námslán sér og
börnum sínum til framfærslu. Það
hefur því lengi verið álitin mæli-
stika á félagslegt tillit LÍN hvernig
þessum hópi reiðir af. Tölurnar
tala hér sínu máli. Þær sýna að
hrun hefur orðið hjá þessum hópi.
Enginn þeirra sem hér á í. hlut
hefur hætt á lánum „því hann þarf
ekki á þeim að halda“. Um 42%
fækkun einstæðra foreldra á náms-
lánum er því minnisvarði um afleið-
ingar lánasjóðslaganna frá 1992.
Ekki deilt um upphæðir
heldur svigrúm
Það má segja að það heyri sög-
unni til að námsmenn deili við
stjórnvöld um upphæðir námslána.
Ágreiningurinn stendur um endur-
greiðslukjör lánanna, þá furðulegu
staðreynd að þau eru eftirágreidd
og ekki síst þær ströngu og stund-
um óraunhæfu kröfur sem Lána-
sjóðurinn gerir um námsframvindu,
það litla svigrúm sem hann veitir
námsmönnum til að skipuleggja
nám sitt sjálfir og dreifa vinnuálagi
sínu á heilt ár. Þessi ósveigjanleiki
er ekki síst það sem bitnar illa á
þeim sem hafa fyrir börnum og
heimili að sjá.
Lánþegar með börn á framfæri
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
1990-91 1991-92 1992-93 1993-94
Alls er fækkunin um 34% frá gildistöku
laganna til námsársins 1993-94.
Einstæðir foreldrar á námslánum
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1990-91 1991-92 1992-93 1993-94
Alls er þetta um 42% fækkun frá gildistöku
lagannatil námsársins 1993-94.
Mikil fækkun í
námi erlendis
Breytt löggjöf um LÍN hefur
haft gríðarleg áhrif á möguleika
Islendinga til að sækja nám erlend-
is. Það vekur athygli að fækkunin
sem alls er 25% virðist koma jafn-
hart niður í þeim löndum þar sem
ekki eru skólagjöld (Norðurlönd
25,60% á móti 30% í Bandaríkjun-
um) svo skýringarnar liggja aug-
ljóslega í verri kjörum, óraunhæf-
um námsframvindukröfum og
eftirágreiðslum. Mikil fækkun
verður í öllum námsgreinum en
ekki verður betur séð en að hún
bitni hvað harðast á raunvísinda-
og tæknigreinum (42% í náttúru-
og stærðfræði milli áranna 1990
og 1992). Það sem ekki er síður
alvarlegt er að þessi fækkun er-
lendis virðist ekki skila sér í auk-
inni sókn námsmanna í nám við
íslenska skóla.
Ekki lengur jafnrétti
til náms?
Á námsárinu 1993-94, öðru ár-
inu sem hin nýju lög eru í gildi,
fjölgar lánþegum aftur miðað við
árið áður, einnig virðist fjöldi náms-
manna vera aftur á uppleið. Fyrst
og fremst virðist þar vera um barn-
lausa námsmenn að ræða. Því þó
að heildarfjöldi námsmanna sé að
verða hinn sami og hann var fyrir
gildistöku laganna um LÍN, vitna
tölur um áframhaldandi fækkun
lánþega úr hópi barnafólks og ein-
stæðra foreldra um það að sam-
setning lánþegahópsins sé að breyt-
ast. Það eru alvarleg tíðindi fyrir
þá sem hafa í heiðri tilgang lag-
anna um LÍN um jafnrétti til náms.
Það gera námsmenn.
Höfundur erfulltrúi námsmanna
í ráðherraskipaðri nefnd um
afleiðingar lánasjóðslaganna.
Tannlæknar á villigötum
ÉG ÓSKA tannlæknadeild Há-
skólans til hamingju með fimm-
tugsafmælið.
Fyrir ekki alls löngu varð frétt-
næmt að Háskóli Islands væri
kominn undir hungurmörk
menntastofnana, á vestrænan
mælikvarða, og prófskírteini frá
honum nytu minni virðingar en
áður. Sýnt þótti að hagurinn
breyttist varla til hins betra í ná-
inni framtíð. Umræða þeirra sem
að málinu komu, snerist um hvort
ekki þyrfti að skera niður stórt,
þ.e.a.s. heilar deildir, í stað smá-
vægilegs narts í hverja deild. Sem
sagt: Færri góðar deildir í stað
fleiri misgóðra.
Tannlæknadeild Háskóla Is-
lands varð fyrsta hugsanlega fórn-
arlambið. Það er að vísu eðlilegt,
hún er langsamlega dýrust í rekstri
fyrir Háskólann, kostar tæpa millj-
ón á ári fyrir hvern nemanda og
útskrifar mjög fáa, um átta á ári.
Ótrúlega sannfærandi
lýðskrum
Þegar kom til tals að leggja
hana niður, tókst talsmönnum deil-
arinnar með undraverðum hætti
að kveða í kútinn menntamálayfir-
völd, þingmenn og aðra sem vildu
fylgja málinu eftir.
Rökin voru þau, að
menntun tannlækna
hér á landi væri ekki
svo kostnaðarsöm, í
nágrannalöndum okk-
ar væri hún allt að
helmingi dýrari og því
myndi ríkið árlega
þurfa að borga hálfa
aðra milljón með
hverjutn þeim sem
kysi að fara utan að
læra til tannlæknis.
Þessi sjálfumglaða
sannfæring yfirmanna
Bormanna íslands um
að ríki hljóti alfarið að
kosta menntun lærl-
inga í greininni á sjálfkræfan hátt
vekur upp mjög krefjandi spurn-
ingar um skyldur ríkisins gagnvart
námsfólki yfirleitt.
Höfundur þessarar greinar
stundaði nám við bandarískan tón-
listarháskóla sl. sumar og fékk lán
hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna
til framfærslu, en til stærsta hluta
námskostnaðarins, skólagjaldanna,
fékkst ekkert nema venjulegt
bankalán fyrir um 40% þeirra. Eft-
irstöðvarnar þurfti ég að finna sjálf-
ur eða sitja heima ella.
Af Jóni og séra Jóni
Hvers vegna ætti
ríkið sjálfkrafa að
greiða að fullu skóla-
gjöld verðandi tann-
lækna, án þess að þeir
verði einu sinni varir
við það sjálfir, á með-
an aðrir námsmenn í
útlöndum fá ekki einu
sinni lán fyrir skóla-
gjöldum sínum?
Ég bar þess spurn-
ingu einhvern tíma
upp við tannlækna-
nema sem ég er mál-
kunnugur. Hann gerði
mér ljósa þá staðreynd
að tannlækningar væru mun nauð-
synlegri þjóðfélaginu en tilgang-
slítil tónvísindi og hljóðfærasláttur
án sérstaks markmiðs!
Ég vona að forsvarsmenn tann-
læknadeildar HÍ séu ekki slíkir óvit-
ar að þeir noti rökleysur sem þess-
ar til varnar málstað sínum. Hag-
nýtt gildi menntunar snýst um
framboð og eftirspum. Þörfin á
tannlæknum ræðst af fjölda
skemmdra tanna í skoltum þjóðar-
innar og spurn eftir tónlistarmönn-
um er háð því hve margir íslending-
Hvers vegna ætti ríkið
að greiða full skólagjöld
varðandi tannlækna,
spyr Sigurður Hrafn
Guðmundsson, meðan
aðrir námsmenn ytra fá
ekki einu sinni lán fyrir
skólagjöldum sínum?
ar vilja hlusta á þá eða læra tónlist
af menntuðu fólki. Auk þess þarf
heldur ekki að útskýra fyrir hugs-
andi fólki, að háskólamenntun í
ýmsum greinum, óháðum markaðs-
íögmálum, er jafn eðlileg sjálf-
stæðri þjóð og stjórnarskráin.
Hvað er opinber aðstoð
við námsmenn?
Námslán eru verðtryggð sam-
kvæmt lánskjaravísitölu. Aðstoðin
felst í lægri vöxtum en gengur á
almennum markaði. Þau þarf alltaf
að greiða upp í topp á endanum.
Hér eru dæmi um mismunandi
námsaðstoð, en skv. núverandi
Sigurður Hrafn
Guðmundsson
kerfi fellur aðstoð LÍN við flesta
nema undir flokk fjögur til sex:
1. Framfærsla og öll skólagjöld
greidd af ríkissjóði.
2. Framfærslulán, öll skólagjöld
greidd.
3. Framfærslulán og fullt lán fyrir
skólagjöldum.
4. Framfærslulán og takmarkað
skólagjaldalán (hámark 2.500
dollara fyrir hveija önn, á al-
mennum bankavöxtum, til 10
ára mest.)
5. Aðeins framfærslulán.
6. Ekkert lán.
Ef tannlæknadeildin yrði lögð
niðui', er geit ráð fyrir að allir ís-
lenskir tannlæknanemar í útlönd-
um færu sjálfkrafa í 1. flokk, á
meðan aðrir námsmenn erlendis,
geta í núverandi kerfi, prísað sig
sæla fyrir að fá að vera í besta
falli 4. flokks.
Ég ber fyllstu virðingu fyrir
tannlæknavísindum og tannlækna-
stéttinni. Samt gæti ég aldrei fall-
ist á sjálfgefna greiðslu ríkissjóðs
íslands til erlendrar menntunar
þeirra, sem eiga í vændum ein-
hveijar hæstu tekjur íslenskra há-
skólamanna, á meðan aðrir skjól-
stæðingar LÍN, í t.d. Bandaríkjun-
um, geta étið skít.
Því legg ég til að umræðan um
framtíð tannlæknadeildar HÍ verði
tekin upp aftur — á raunverulegum
og eðlilegum forsendum.
Höfundur er tónlistarmaður.