Morgunblaðið - 08.04.1995, Qupperneq 32

32 LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Glæslur útflutnings-
árangur hrossabænda
SEM kunnugt er
hefur verðmæti út-
flutnings landbúnaðar-
vara verið mjög lítið
sem hlutfall af heild-
arútflutningi iands-
manna á undanfömum
árum, aðeins um 1% á
ámnum 1990-1993
(eidisfiskur ekki með-
talinn). Hins vegar
jókst útflutningurinn
um 55% í fyrra í krón-
um talið og komst upp
í 1,4% af verðmæti
heildarútflutnings. Það
er athyglisverð þróun
í ljósi þess að útflutn-
ingsbætur hafa verið
aflagðar.
Hlutur hrossabænda í þessum
árangri er athyglisverður. Þeir hafa
jafnt og þétt verið að auka útflutn-
ing reiðhrossa á undanfömum ámm
og gert það að mestu leyti sjálfír,
án afskipta bændasamtakanna og
án afskipta ríkisins.
Verðmæti lifandi hrossa í út-
flutningi var komið í 13% af verð-
mæti útflutnings landbúnaðarvara
árið 1994 og fer vaxandi. Flutt
vom út lifandi hross fyrir kr. 204
milljónir í fyrra og hefur sú upphæð
Jón Baldvin
Hannibalsson
tvöfaldast frá árinu
1989 (sjá töflu 1). Um
85% hestanna fóm til
ESB-landa (Austurríki,
Finnland og Svíþjóð
meðtalin), um 11% fóm
til EFTA-landa og um
4% til Norður-Ameríku
(sjá skiptingu eftir
löndum á töflu 2).
Þessi góði árangur
hefur náðst þótt
hrossaræktin sé skött-
uð báðum megin landa-
mæranna. Hross til
ræktunar fara að vísu
tollfrjálst inn í Evrópu-
sambandið, en 18%
tollur leggst á geld-
inga. Niðurfelling þessa tolls er eitt
lítið dæmi um ávinning af aðild ís-
lands að ESB.
í Noregi gerðist það um sl. ára-
mót að lagður var rúmlega kr.
50.000 tollur á hvert hross. Ég er
að láta kanna það hvort unnt sé
að fá tollfrjálsa kvóta fyrir ísland
vegna útflutnings til Noregs og
ESB.
Mikilvægt er að tryggja viðun-
andi markaðsaðgang fyrir öll hross.
Slíkt myndi auðvelda það að halda
ræktuninni sem mest innanlands.
Engum er betur treystandi en ís-
lenskum bændum til þess að rækta
íslenska hestinn. Hlýtur það að
auka verðmæti hans og gæði ef
hann kemur frá íslandi.
Útflutningur til Bandaríkjanna
var háður hindrunum til skamms
tíma vegna ákvæða sóttvamarlaga
um að hrossin skyldu vera þijár
vikur í einangmn. Geymslugjöldin
gerðu útflutninginn óarðbæran.
Utanríkisráðuneytinu tókst að fá
undanþágu fyrir ísland frá þessum
ákvæðum, sem stytti biðtímann úr
þremur vikum í þijá daga. A yfírlit-
inu (tafla 2) sést að tiltölulega lítið
Árangurinn í útflutninffl
reiðhesta og hrossa-
kjöts, segir Jón Baldvin
Hannibalsson, sýnir
að íslenskir bændur
eru fullfærir um að
fínna sér markaði við
hæfí o g byggja þá
upp án styrkja eða
ríkisafskipta.
hlutfall útflutningsins fer til Banda-
ríkjanna. Þar em sjálfsagt mögu-
leikar til þess að efla útflutning á
komandi ámm. Vel kæmi til greina
að styðja markaðsátak þar.
Hagsmunasamtök bænda geta
unnið mikilvægt starf í því að efla
útflutning íslenskra hesta með því
að bæta flokkun og skráningu
þeirra. Slíkt auðveldar útflytjendum
að uppfylla hinar margvíslegu kröf-
ur sem em gerðar í mismunandi
löndum.
Árangurinn í útflutningi reið-
hesta sýnir að íslenskir bændur em
fullfærir um að fínna sér markaði
við hæfi og byggja þá upp án
styrkja eða ríkisafskipta. Annað
dæmi er útflutningurinn á fersku
hrossakjöti á Japansmarkað, sem
einnig er til fyrirmyndar. Hvort
tveggja skilar gjaldeyri til þjóðar-
búsins. Hvort tveggja byggir á alís-
lenskri framleiðslu. íslenskir bænd-
ur geta því staðið sig í samkeppn-
inni á heimsmarkaði. Vonandi
munu hagsmunasamtök þeirra
brátt komast á sömu skoðun.
Höfundur erformaður
Alþýðuflokksins,
Jafnaðarmannaflokks íslands.
TSTI* 1; WfUjUUnau/ llUnði hfOSM ItU-U HW llykkjflfjíiaj

T»fla 2: útflutnlnflur tifanai hrc**fl 19M «fUr *tykkjafiðt<U ojj tðndum
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
791. þáttur
Sverrir Páll sendir mér enn
snöfurlegt bréf, og rímar þá
„snöfur“ við jöfur og kröfur.
En gefum Sverri orðið:
„Erindi þessa bréfstúfs er að
bera undir þig framburð tveggja
orða sem heyrast nú af og til í
vörpunum. Einhvern veginn fer
um mig sama tilfinning og þegar
tannlæknir lendir á viðkvæmri
taug þegar ég heyri þau borin
fram eins og fréttamenn okkar
gera, þeir sem á annað borð grípa
til þessara orða, sem eru nokkuð
sjaldgæf orðin en málskraut, ef
rétt er með farið. Annað orðanna
er trafali, að eitthvað sé til traf-
ala. Ég man ekki til þess að hafa
heyrt fyrr en í fyrra eða hitteð-
fyrra að þetta orð væri borið fram
með f-hljóði eins og í safarí, sem
er auðvitað útlenska. Mér finnst
orðið trafaii samskonar útlenska
þegar það er borið fram með
þessu óraddaða f-hljóði. Sam-
kvæmt málvitund minni á hér
ekki að vera f heldur raddað v-
hljóð, og þá mætti sýna orðið traf-
ala með framburðarstafsetningu
svona: thravala. Alveg eins og í
orðunum afi og hafa. Mér fínnst
hér gæti verið einhver regla, að
f sé borið fram raddað (v) ef á
eftir fer sérhljóð, nema ef f-ið er
í upphafi orðs eða síðari hluta
samsetts orðs, eins og fara, ófar-
ir, áferð. Síðast heyrði ég þetta
í kvöld, 16. mars, hjá Kristínu
Þorsteinsdóttur í seinni fréttum
Sjónvarps.
Hitt framburðaratriðið er sama
eðlis, fellur undir sömu reglu skv.
því sem hér ofar segir. Þar er um
að ræða orðið snöfurlegur. Ákaf-
lega litríkt orð, en í eyrum mér
er það bæði ónýtt og útlenskulegt
þegar það er borið fram með sama
óraddaða f-hljóðinu og ég nefndi
áðan í trafala. Mér fínnst ég ekki
hafa heyrt það fyrr en nú, 16.
mars 1995. Fyrr man ég ekki
eftir því að snöfur... í þessu
orði væri borið fram öðruvísi en
svona: sdnövur... Sá sem ég
heyrði fyrstan og einan segja
svona: sdnöfur ..., með óraddaða
hljóðinu f í orðinu sófí (æææ,
brast þá reglan? Nei, segjum bara
að sófí sé útlenska líka) er Ómar
Þ. Ragnarsson, sem notaði þetta
orð í kynningu í spurningaþætti
Sjónvarpsins.
Mér þykir undarlegt að heyra
þetta sem ég hef nú sagt. Er það
rétt hjá mér að hér sé um nýjung-
ar að ræða?“
Ég hef alveg sömu tilfinningu
að þessu leyti, en hversu gamall
sá framburður er, sem við aðhyll-
umst ekki, veit ég því miður ekki
og hef ekki getað fengið fræðslu
um.
★
Inghildur austan kvað:
í Frans er nú foringinn Ballaður,
mörpm finnst hann víst dálítið gallaður,
en hver hefur þar ekki
óhreint mjelið i sekki,
svona unandvið spilltur og spjallaður.
★
Enska orðið lifetime merkir
ævi eða lífstíð. Ég veit ekki til
þess að „líftími" sé til í dugandi
íslensku. Orðið lífshlaup er líka
hvimleitt. Betra væri æviskeið.
Líf er víst andstætt dauða og illa
þykir mér fara á því að tala um
„líftíma“ dauðra hluta, sbr. grein
hér í blaðinu um flugvélar ekki
fyrir löngu. Ég held að þær hafí
engan „líftíma“. Hins vegar get
ég vel hugsað mér að ending
þeirra sé ekki söm og jöfn, frá
einni tegund til annarrar t.d.
★
Alþekkt er að orðtök, sem hafa
svipaða merkingu ogjafnvel svip-
aða gerð, ruglist saman. Þetta
er held ég oftast kallað samruni
(kannski samsláttur), en á erlend-
um málum t.d. contaminatio(n).
Uppi í sundi var ég minntur á
gott dæmi af þessu tagi. Lærður
Islendingur hafði sagt um eitt-
hvað, að „það drægi langan dilk
á eftir sér“, í merkingunni að það
hefði illar afleiðingar. í máli þessa
manns gætir samruna.
Hins vegar er til að leiða
ófagran dilk eftir sér (sig), og
mun það elsta gerð orðtaksins.
Oftast er þó einkunninni sleppt
og látið nægja að segja að eitt-
hvað dragi (leiði) dilk á eftir
sér. Merkingin er eftir sem áður
að hafa illar afleiðingar.
En hvaðan kom orðið langur
hjá manninum? Augljóst má vera
að það er úr öðru orðtaki, tengdu
landbúnaði og með svipaða merk-
ingu: að draga langan slóða (á
eftir sér). Þetta orðtak er æva-
gamalt og kemur t.d. fyrir í
Njálu.
Fyrir þá, sem óvanir eru sveita-
lífí, er það að segja að dilkur er
■ afkvæmi (oftast lamb) sem geng-
ur undir móður sinni og sýgur
hana. Dilkur er skylt fjölda orða
sem merkja bijóst eða sog. Slóði,
sem sumir nefndu síðar herfi, er
verkfæri til að mylja húsdýraá-
burð á túni.
★
Hlymrekur handan kvað:
Var það ekki Ragnar sem réð hana
Rúnveldi og hafði aldrei séð hana,
en líkaði fasið,
fyllti á glasið
og fór svo í launkofa með hana?
★
Foreldrar verða ekki „uppvísir"
að hassneyslu barna sinna, eins
og sagt var í fréttum á Stöð 2.
Eða var þetta aprílgabb? Foreldr-
ar geta hins vegar komist á snoð-
ir um hassneyslu barnanna, og
þá eru bömin orðin uppvís að
henni. Hér hefði verið einfalt og
fljótlegt að fletta upp í Orðastað.
Þá hafa skilríkir menn tjáð mér
að i Bylgjufréttum hafi verið sagt
„gæmótt“ um það sem gerðist í
fyrrinótt - eða nótt sem leið.
Auk þess þætti mér mun betra
að segja á fimmtudaginn var
heldur en „síðasta fímmtudag".
Og mikill unaður og munaður
er að hlusta á Þorleif Hauksson
(sem ég nefni í heiðurs skyni) lesa
Passíusálmana.
Nokkrar dag-
setningar fyrir
utanríkisráðherra
ÞEIR alþýðuflokks-
menn hafa verið bros-
legir upp á síðkastið.
Þeir fínna að hlutur
þeirra hefur legið eftir
í rikisstjóminni og eru
nú önnum kafnir við
að reyna að skreyta
sig með stolnum fjöð-
mm. Átakanlegt
dæmi um þetta er þeg-
ar þvi er slegið upp í
Alþýðublaðinu að Jón
Baldvin Hannibalsson
hafi átt allt frumkvæði
að því að ég ákvað að
láta lækka gjaldskrá
Pósts og síma vegna
gagnaflutninga til útlanda. Hann
lagði að visu fram erindi um þetta
á ríkisstjómarfundi 21. mars sl.,
en meira og merkilegra var fram-
tak hans ekki. Sannleikurinn um
þessi mál er:
Ég tók þetta mál upp við póst-
og simamálastjóra á sl. ári og voru
haldnir fundir með yfirmönnum
Pósts og síma um þessi efni í jan-
úar- og febrúarmánuði. í framhaldi
af þvi voru haldnir fundir með
Surfa-mönnum, 8. og 9. mars sl.
og 14. mars áttu Ragnhildur
Hjaltadóttir, skrifstofustjóri, og
Þorvarður Jónasson, fram-
kvæmdastjóri, fund með sænska
fyrirtækinu Tella AB, þar sem við
fórum fram á að Svíarnir lækkuðu
leigugjöld sín til samræmis við
lækkunina hér á landi. Svar við
þessu erindi hefur ekki borist. Það
var fyrst viku síðar sem Jón Bald-
vin rankaði við sér á ríkisstjórnar-
fundinum.
Ástæða fyrir því að ég ákvað
lækkun á töxtum fyrir gagnaflutn-
inga til annarra landa er sú, að
við íslendingar verðum að tileinka
okkur nýjungar í fjarskiptum engu
síður en aðrar þjóðir. I þeim efnum
má fjarlægðin ekki vera okkur
hemill og þess vegna taldi ég rétt
að Póstur og sími gæfi
væntanlegum notend-
um svigrúm með því
að stilla leigugjöldun-
um í hóf. Það þýðir
meiri viðskipti og þó.
svo að Póstur og sími
kunni að tapa ein-
hveiju í bili mun
reynslan sýna að til
lengri tíma litið græða
báðir, Póstur og sími
og notendur Intemets-
ins._
Ég hripa þessar lín-
ur niður á Ólafsfírði.
Þó að ég haldi að visu
að þá megi telja á
fingrum annarrar handar hér í bæ
sem sjá Alþýðublaðið, taldi ég rétt
að koma þessum leiðréttingum á
framfæri. Það er kannski vegna
þess að mér þykir rétt að minna
Það þýðir meiri viðskipti
og þó svo að Póstur og
sími kunni að tapa ein-
hverju í bili, segir Hall-
dór Blöndal, mun
reynslan sýna að til
lengri tíma litið muni
báðir græða, Póstur og
sími og notendur
Intemetsins.
formann Alþýðuflokksins á að það
dugir ekki alltaf að vera með þenn-
an blástur og fyrirgang. Þegar til
lengdar lætur er betra að vera
maður fyrir því sem maður segir.
Halldór Blöndal
i
í
Í
t
l
:
I
i
l
I
I
í
6
í
!
i
1
í
1
Höfundur er samgönguráðherra.