Morgunblaðið - 20.04.1995, Qupperneq 33

32 FIMMTUDAGUR 20. APRÍL1995
MORGUNBLAÐIÐ
L
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MÁLEFNIN
MÖRG STÓR verkefni bíða ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks, ef viðræður þessara tveggja
flokka, sem nú standa yfir, leiða til samkomulags um stjórnar-
myndun. Sum þessara verkefna eru mjög brýn. Eins og fram
kemur í frétt í Morgunblaðinu í dag er augljóslega verulegur
þrýstingur á núverandi vaxtastig. Ríkissjóður hefur ekki
getað selt ríkispappíra svo nokkru nemi frá áramótum á inn-
anlandsmarkaði, væntanlega vegna þess, að fjárfestar telja
sig geta fengið betri ávöxtun annars staðar. Af þeim sökum
hefur ríkissjóður orðið að taka erlend lán í auknum mæli.
Talsmenn beggja flokkanna hafa jafnframt Iýst þungum
áhyggjum vegna vaxandi halla á rekstri ríkissjóðs. Ljóst er,
að hallinn á ríkissjóði verður að óbreyttu mun meiri á þessu
ári en fjárlög gera ráð fyrir og fyrirsjáanlegt að hann eykst
verulega á næsta, ári. Skattheimta er í hámarki eftir erfið
kreppuár og erfitt að sjá, hvernig ríkissjóður á að geta auk-
ið skattheimtu að nokkru ráði. Þess vegna hlýtur athyglin
að beinast að auknum niðurskurði á útgjöldum ríkissjóðs.
Þar hefur hins vegar einnig verið tekið til hendi á undanförn-
um kreppuárum og svigrúm því sjálfsagt ekki mikið.
Það er tómt mál að tala um niðurskurð á útgjöldum ríkis-
sjóðs nema beina athyglinni að stærstu útgjaldaliðunum, þ.e.
heilbrigðiskerfinu, tryggingakerfinu, landbúnaðinum og
menntamálum. Samningaviðræður flokkanna tveggja um
myndun nýrrar ríkisstjórnar hljóta því að beinast að ein-
hveiju leyti að þessum málaflokkum. Takist ekki að draga
verulega úr ríkissjóðshallanum er hins vegar ljóst, að þrýst-
ingur á vexti eykst enn frá því sem nú er. Hækkun vaxta
■mundi hins vegar gjörbreyta rekstrarskilyrðum atvinnufyrir-
tækjanna til hins verra og skuldastaða heimilanna versna
mjög.
A síðustu fjórum árum hefur verið unnið myndarlega að
því að draga úr margvíslegum millifærslum í efnahagslífinu
til þess að halda atvinnufyrirtækjum gangandi, sérstaklega
á landsbyggðinni, sem enginn rekstrargrundvöllur var fyrir.
Það skiptir verulegu máli, að haldið verði áfram á þeirri braut
og að Sjálfstæðisflokkurinn standi gegn hugsanlegri viðleitni
Framsóknarflokksins til þess að taka upp þau gömlu og úr-
eltu vinnubrögð. En kannski er nýrri forystu Framsóknar-
flokksins gert rangt til með því að ætla henni að vilja taka
upp fyrri hætti.
Á síðustu fjórum árum hefur náðst verulegur árangur í
því að draga úr útgjöldum skattgreiðenda vegna landbúnaðar-
ins. Búnaðarþing, sem saman kom fyrr á þessu ári hafði
uppi gamaldags kröfugerð á hendur ríkisvaldinu til þess að
ráða bót á vanda sauðfjárbænda, sem er mikill. Til þess má
ekki koma, að ný ríkisstjórn fallist á kröfur Búnaðarþings.
Þvert á móti er ástæða til að leita nýrra leiða til að gera
sauðfjárbændum kleift að hætta búskap. Gjörbreyttum
neyzluvenjum almennings verður ekki breytt í fyrra horf með
stjórnvaldsaðgerðum. Þetta verða menn að horfast í augu
við, þegar kemur að málefnum landbúnaðarins í stjórnar-
myndunarviðræðunum.
Stærsta verkefni nýrrar ríkisstjórnar er að sjálfsögðu gjör-
breyting á fiskveiðistefnunni. Ekki fer á milli mála, að fylgi
við þau sjónarmið, sem Morgunblaðið hefur haldið fram í
þeim efnum, hefur stóraukizt meðal þjóðarinnar. Það fundu
frambjóðendur og forystumenn' flokkanna mæta vel á fram-
boðsfundum um allt land í kosningabaráttunni. Þess vegna
verður að gera ráð fyrir, að ný ríkisstjórn svari því kalli þjóð-
arinnar. Ella verður það enn háværara, þegar kemur að kosn-
ingum eftir fjögur ár.
Á sviði utanríkismála bíða brýn verkefni. Þar ber hæst
lausn Smugudeilunnar svonefndu við Norðmenn og Rússa.
Ymislegt bendir til þess, að samkomulag geti tekizt í þeirri
deilu, sem tryggi okkur íslendingum viðunandi aflakvóta í
Barentshafi. Niðurstaða á lokafundi úthafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna síðar á þessu ári skiptir okkur miklu
máli.
Um næstu áramót rennur út samkomulag, sem gert var
við Bandaríkjamenn fyrir rúmu ári um umsvif varnarliðsins
á Keflavíkurflugvelli. Búast má við einhverjum breytingum
í kjölfar nýrra samningaviðræðna.
Að öðru leyti er ljóst, að við Islendingar þurfum eins og
bandalagsþjóðir okkar að huga að þeim breytingum, sein eru
að verða á samskiptum ríkja beggja vegna Atlantshafsins
og gæta hagsmuna okkar í þeim efnum.
Fjölmörg önnur verkefni bíða nýrrar ríkisstjórnar. Væntan-
lega ganga flokkarnir tveir, sem nú taka þátt í viðræðum
um stjórnarmyndun, að því verki með það meginmarkmið í
huga að ýta undir þau nýju viðhorf, sem hafa verið að ryðja
sér til rúms í atvinnu- og efnahagslífi á undanförnum árum
og áttu ríkan þátt í þeim miklu umbótum, sem urðu á síð-
asta kjörtímabili.
STJÓRNSÝSLUBYGGINGIN í Oklahomaborg. Á myndinni sést vel hve stór hluti af henni hrundi saman í sprengingunni.
Fréttir um að allt að 80 hafi farist í hryðjuverkinu í Oklahoma
Ólýsanleg martröð
á örfáum sekúndum
AÐ MINNSTA kosti 12 börn, sem voru á dagheimili í bygging-
unni, týndu lífi I sprengingunni en tvö börn innan við árs gömul
sluppu lífs. Hér er verið að bera burt barn, sem slasaðist.
Oklahomaborg. Reuter.
AÐ ER alltaf ys og þys í
kringum stjórnsýslubygg-
inguna í Oklahomaborg
en í gær breyttist götu-
myndin í ólýsanlega martröð. Gífur-
leg sprenging kvað við, steypubrot-
um og gleri rigndi yfir nágrennið
og reykjar- og eldtungurnar stóðu
upp af hálfhrundu húsinu. Skelfingu
lostið fólk, sumt blóði drifið, hljóp
í allar áttir, á örfáum sekúndum
varð ástandið eins og í Beirut þegar
borgarastyrjöldin var hvað grimmi-
legust. Fréttir um tölu látinna voru
mjög á reiki en talið var í gær-
kvöld, að allt að 80 manns hefði
týnt lífi og raunar hugsanlega fleiri
vegna þess, að ekki var vitað hve
margir voru í húsinu.
Bílsprengingin, mesta hryðju-
verk, sem framið hefur verið í
Bandaríkjunum, gjöreyðilagði um
helming stjórnsýslubyggingarinnar,
sem er Í0 hæðir, og heyra mátti
drunurnar frá henni í tuga km fjar-
lægð. Strax á eftir tíndist starfsfólk-
ið í húsinu út á götu, sumir slasað-
ir og blóðugir og allir eins og í losti
yfir þessum óskiljanlega og hörmu-
lega atburði.
Á götunni lá fólk, sem orðið hafði
fyrir glerbrotum eða öðru braki úr
húsinu, en á dagheimili { stjórn-
sýslubyggingunni fundust lík 12
barna. Tvö önnur, drengur og stúlka
innan við árs gömul, björguðust
með einhveijum yfirnáttúrulegum
hætti.
Onnur sprengja
Fjöldi bíla varð undir brotum úr
byggingunni og varð af þeim sökum
að flytja meira en 100 manns á
sjúkrahús en læknar og hjúkrunar-
fólk komu fljótlega upp neyðarskýl-
um á nærliggjandi götum. Hálfri
annarri klukkustund eftir spreng-
inguna barst síðan út frétt um, að
fundist hefði önnur sprengja
ósprungin og olli það mikilli skelf-
ingu.
Fólk flýði burt eins og fætur tog-
uðu og lögreglan lét loka öllu svæð-
inu af. Fólk, sem verið var að hlynna
að á götunum, var borið í burt í
flýti og slökkviliðsmenn og sjúkra-
liðar fínkembdu svæðið. Þá var ekki
vitað hve margir lágu látnir eða
ósjálfbjarga í rústunum.
Kastaði sér
á bak við borð
„Ég er heppinn að vera á lífi,“
sagði dýralæknir, dr. Espy að nafni,
sem vann á vegum bandaríska land-
búnaðarráðuneytisins á fimmtu hæð
hússins. „Ég var staddur í öðru
herbergi en vanalega, í fundarher-
berginu, og gat kastað mér á bak
við borðið.“ Skrifstofan hans og
helmingur fundarherbergisins hurfu
í sprengingunni en Espy komst lífs
af.
Rétt tvö ár voru í gær liðin frá
því að liðsmenn FBI réðust eftir
nokkurra vikna umsátur á samastað
sértrúarhópsins Branch Davidian
við borgina Waco í Texas en leið-
togi hópsins, David Koresh, og lið-
lega 70 félagar hans fórust í eldi
sem upp kom í húsunum. Var talið
að liðsmenn hópsins gætu hafa vilj-
að hefna fyrir árásina með tilræðinu
í gær en FBI er ein þeirra stofnana
sem hefur skrifstofur í stjórnsýslu-
húsinu og mun atlagan gegn Koresh
hafa verið skipulögð þar. Einn af
þeim sem komust lífs af 1993, Clive
Doyle, sagði að grunurinn væri með
öllu tilhæfulaus og að félagar í
Branch Davidian fordæmdu tilræðið.
„Þjóð íslams“ kennt um
Hringt var í sjónvarpsstöðina
KFOR í borginni skömmu eftir at-
burðinn og sagt að samtökin Þjóð
íslams, sem er öflug hreyfing
svartra múslima í Bandaríkjunum,
hefði staðið fyrir sprengjutilræðinu.
Samtökin, sem Louis Farrakhan
stjórnar, vísuðu því á bug í gær-
kvöldi að þau hefðu átt nokkurn
þátt í sprengjutilræðinu sem væri
„hræðilegur verknaður.“ Þjóð ísl-
ams hefur ekki verið staðin að
hryðjuverkum.
Hópur öfgasinnaðra múslima
stóð fyrir tilræðinu í World Trade
Center í New York 1993 en þá létu
sex manns lífið.
Oklahomaborg er höfuðstaður
Oklahomaríkis og þar búa um
450.000 manns. Mikil friður og ró
þykja einkenna mannlífið þar og
hún þykir ólíklegur vettvangur fyrir
hryðjuverk af þessu tagi.
Orri Vigfússon stöðvaði iaxveiðar við Færeyjar og Grænland
ÁRANGURINN ER
MIKILL OG AUGLJÓS
Orri Vigfússon hefur náð að uppræta
úthafsveiðar á laxi úti fyrir Grænlandi
og Færeyjum. Orri stofnsetti Norður-
Atlantshafs-laxveiðisjóðinn (North Atlantic
Salmon Fund - NASF), en því fer fjarri
að starfinu sé lokið. Guðmundur Guðjóns-
son ræddi við Orra og kom meðal annars
fram í því viðtali að enn eru furðu
margir sem vita ekki í hve mikilli
útrýmingarhættu laxinn er.
ORRI Vigfússon ætlar að beijast áfram fyrir friðun laxins í Atlantshafi.
AÐ ER alveg rétt, laxastofn-
ar í Atlantshafinu hafa
dregist saman um rúmlega
90 prósent síðustu 100 árin.
í sumum löndum er laxinn horfínn
og annars staðar hefur honum fækkað
geigvænlega. Það er ekki von að ís-
lendingar geri sér almennilega grein
fyrir þessu, því við höfum ekki horft
upp á svona miklar kollsteypur hér á
landi. Þó held ég að við höfum séð
merki úthafsveiða í Iaxagöngum hér
á landi síðustu árin áður en þeim var
hætt við Færeyjar, a.m.k. höfum við
séð ár á Norðurausturlandi taka við
sér eftir að þær voru aflagðar. Hins
vegar er eðlilegt að þessa gæti eitt-
hvað minna hér á landi, því þótt hér
séu margar góðar laxveiðiár, þá er
hlutur íslands í heildarlaxveiðinni í
Norður-Atlantshafi mjög lítill,". segir
Orri. En hvað veldur því að laxastofn-
um hefur hnignað svo mjög síðasta
árhundraðið?
Samverkandi þættir
„Það eru að sjálfsögðu ýmsir samverk-
andi þættir," segir Orri og tekur það
saman í huganum. „í fyrsta lagi má
nefna til stíflumannvirki sem hindruðu
laxinn í að komast á æskuslóðirnar
til hrygningar. Eftir því sem tækni
og kunnáttu fleygði fram, þeim mun
hraðar fjölgaði stíflum, stórum og
smáum. Beggja vegna Atlantsála. I
öðru lagi má nefna netaveiðimenn í
ármynnum, þeir veiddu mest af lax-
inum áður en hann náði að ganga í
ána. í þriðja lagi úthafsveiðimenn sem
mokuðu laxinum upp á hafbeitarslóð-
unum, einnig stórveiðar á ætisfiski
laxins s.s. loðnu, sandsíli og síld. Þá
má nefna slæmar afleiðingar iðnbylt-
ingarinnar, úrgang og mengun sem
saurgar laxveiðiárnar og síðast en
ekki síst má nefna nýja ógn sem staf-
ar af anga fiskræktarinnar, ræktun
eldislaxa sem geta valdið stofnablönd-
un.“
Hvað segja vísindamennirnir?
„Fiskifræðingarnir vinna mjög gott
starf og rannsóknir og fiskrækt eru
að sjálfsögðu af hinu góða. Hvað varð-
ar laxinn, þá er hins vegar enn verið
að klifa á því að enn sé svo margt
sem við vitum ekki um laxinn, upp-
vöxt hans og atferli í úthafinu. En
hvað þarf svo sem að vita í þeim efn-
um? Fyrir 100 árum vissum við ekki
neitt og þá var nóg af laxi. Skilaboð-
in þar eru skýr. Nauðsynlegt er að lax
komist upp og niður fyrir stíflur, nauð-
synlegt er að rækta upp ár. Hreinsa
þarf upp mengun og þar sem hrygn-
ingarstöðvar hafa skemmst þarf að
lagfæra þær.
En ekkert af þessu skiptir máli ef
megninu af laxinum er mokað upp í
úthafinu og afganginum í ármynnum.
Þessu þarf að bregðast við strax og
þolir ekki einhverra ára bið á meðan
vísindamenn eru að rannsaka óljósa
þætti. Svo er önnur sáraeinföld líf-
fræðileg ástæða fyrir því að ekki eigi
að veiða lax í sjó. Hún er, að hinir
ótalmörgu laxastofnar blandast í haf-
inu. Laxar úr mörgum ám frá mörgum
löndum deila hafbeitarslóð og þar með
er engin leið að stjórna veiðum. Stjórn-
un laxveiða hlýtur að byggjast á
stjórnun á veiðum úr einstökum stofni
og það verður ekki gert nema i heima-
ánni. Oðru vísi munu menn aldrei vita
hvað verið er að gera.“
Minnkandi gæði
Tengjast úthafsveiðarnar þeirri
staðreynd að meðalþungi laxa hefur
minnkað mikið síðustu áratugi?
Það er rétt, laxinn hefur farið
smækkandi, hlutdeild smálaxa hefur
aukist, meðalþungi sums staðar hrap-
að úr 9 pundum í 5 pund. Það er
slæmt, ekki síst vegna þess að ég tel
að stærri laxar skili fleiri og betri ein-
staklingum í hrygningu heldur en
smærri fiskar. Athyglisvert er að
sömu sögu má segja um þorskinn og
grunar mig að samband sé einnig
þarna á milli. Of mikil veiði, bæði á
tegundunum og einnig á fæðufiskum
þessara tegunda. Því meira sem tekið
er, því meiri skaði er unninn. Þetta
vitum við vel, það má ekki ofnýta
stofna. Samt er erfitt að snúa taflinu
við og það getur tekið fiskistofna
mörg ár að rétta úr kútnum."
Eigi að síður heppnaðist að kaupa
upp úthafsveiðar Grænlendinga og
Færeyinga?
„Já, það var mikil vinna og við
marga að tala. Fyrst þurfti að koma
hugmyndinni þannig á framfæri með-:
al hagsmunaaðila og stjórnvalda í lax-
veiðilöndum að fjármagn væri tryggt.
Síðan hefur mér reynst best að vinna
mína heimavinnu vel, mæta með gröf
og töflur og útskýra á minn einfalda
hátt að ástandið sé því miður eins og
fram hefur komið.
Sjómenn og útgerðarmenn eru eng-
ir bjánar, þeir gera sér grein fyrir því
að það sé hvorki í eigin þágu eða
annarra að eyða nytjastofnum og því
sé allra hagur að hætta veiðunum.
Hins vegar hefur spurningin hvað eigi
að veiða eða gera í staðinn alltaf ver-
ið fyrir hendi. Það er alveg sérstak-
lega mikilvægt gagnvart Grænlend-
ingum og Færeyingum sem hafa ver-
ið I tilvistarkreppu seinni árin.“
Þú lalar um tryggt íjármagn. Hvað
þarf mikið fjármagn til að standa
undir samningum við grænlenskar og
færeyskar útgerðir? .
„Óll starfsemi NASF er upp á 1,4
milljónir dollara á ári og þegar lagt
er til hliðsjónar að öll velta laxveiða
á ári nemur 500 milljónum dollara,
sýnist nauðsynleg velta NASF ekki
ýkja mikil. Samt er það mikið hark
að ná endum saman og erfitt að fá
suma þá sem hagsmuna eiga að gæta
til að standa með okkur á borði en
ekki bara í orði.“
Eins og hverja?
„Eins og Norðmenn. Þeir teljast
eiga mjög háa prósentu af laxinum
sem veiddur er í hafinu, því er útreikn-
aður hlutur þeirra í samningunum
stór eftir því. Það er erfiður eftirrekst-
ur að eiga við þá. Rússar eru einnig
erfiðir, en það er kannski skiljanlegra,
því skipulagsmálin þar eru mun
skemmra á veg komin“.
En hvað með árangur, er hann sjá-
anlegur eftir þessi ár án úthafsveiða?
„Uthafsveiðarnar eru aðeins einn
þáttur, að vísu veigamikill. En jú,
árangur er sjáanlegur. Á sama tíma
og heildarlaxveiði héfur hrunið úr 3,4
milljónum laxa niður í 1,5 milljónir
laxa, öll veiði og hafbeit meðtalin, þá
hefur samt hlutdeild laxveiða í ánum
aukist úr 20 prósentum af heild í 45
prósent og er þó hafbeit aftur talin
með. Hitt er svo annað mál að menn
verða að gera sér grein fyrir því að
það eru alltaf samverkandi þættir sem
ráða því hvað laxinn er sterkur frá
ári til árs. Ef menn verða til dæmis
fyrir vonbrigðum í sumar þá er brýnt
að raddir fari ekki á kreik að kvóta-
kaupin skipti engu máli, því það er í
rauninni alvarlegt ástand i uppvaxta-
rumhverfi laxins í hafinu um þessar
mundir,“ segir Orri.
Hvaða ástand er það?
„Það er sú staðreynd, að i vetur
hefur verið lægsti sjávarhitinn fýrir
norðanverðu landinu sem mælst hefur
í 30 ár. Svæði sem að öllu jöfnu
mælist þetta 2-3 gráður í mars reynd-
ist vera 0 til 1 gráða. Þetta eru hroll-
vekjandi tölur og taldar stafa af lang-
vinnum norðlægum áttum og kulda í
vetur. Hver áhrifin verða á uppvax-
andi laxa verður að koma í ljós í sum-
ar og það næsta.“
Er eitthvað hægt að ráða í það?
„Ja, færeyskt rannsóknarskip hefur
orðið vart við talsvert af laxi á hafbeit-
arslóðinni við eyjarnar. Stærri fiskur-
inn er á beit í 2-3 gráðu heitum sjó
utan við 200 mílna landhelgismörkin
austur af íslandi en smálaxinn í örlít-
ið hlýrri sjó. Óvenjulega lítið er af
flökkulaxi og stærðin er góð. Eitthvað
hefur komið af merkjum, þau hafa
verið frá Svíþjóð, Skotlandi, írlandi
og Rússlandi. Ástandið við Færeyjar
segir þó ekki alla söguna.“
En þú sjálfur, Orri, einu sinni sagð-
ir þú að þitt starf yrði að koma samn-
ingunum við Grænland og Færeyjar
á koppinn, síðan tækju aðrir við. Þetta
hefur ekki gengið eftir?
„Nei. Málið er, að starfið hefur
verið byggt upp í kring um nafn mitt.
Orri Vigfússon er persónugervingur
þessa átaks. Það er sagt við mig, -
ef þú kemur, þá skal ég hjálpa þér.
Ég er viss um að einhver annar getur
vel unnið þetta starf, en það er erfitt
að breyta þessum áherslum."
„Þá fylgir starfinu gífurlegur per-
sónulegur kostnaður. Lengi framan
af lagði ég sjálfur allt út, en síðar fór
sjóðurinn að greiða niður hluta af
kostnaðinum. En þó kostnaðurinn sé
hár þá höfum við ekki efni á að láta
laxinn deyja út. Það hefur líka gefið
mér mikið að vinna fyrir laxinn og
árangurinn er mér afar dýrmætur.
Mér er löngu orðið ljóst að laxvemdin
er helsta áhugamál mitt í lífinu."