Morgunblaðið - 23.05.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Góð baktería í Norræna húsinu
Skáld eru höf-
undar allrar rýni
Málrækt og skáldskapur nefndist fundur sem
*
Islensk málnefnd og Rithöfundasamband
Islands héldu í Norræna húsinu á föstudag-
inn. Jóhann Hjálmarsson var á fundinum.
Morgunblaðið/Sverrir
„MÁLRÆKT getur orðið rithöfundum fjötur um fót.“
„SKÁLD eru höfundar allrar
rýni,“ segir í fyrstu íslensku mál-
fræðiritgerðinni. Það var engin til-
viljun að Kristján Ámason, formað-
ur íslenskrar málnefndar, sem setti
fundinn og Jónas Kristjánsson, pró-
fessor, sem var frummælandi vitn-
uðu til þessara orða.
Góð baktería
Undir má taka með Kristjáni
Ámasyni að málræktaráráttan sé
„góð baktería“ og einnig ættu skáld
ekki að snúast gegn þeirri staðhæf-
ingu hans að ef íslenskan væri ekki
bókmenntamál væri hún ekki mál
tækni og vísinda.
Orð á réttum stað
Málræktin var þáttur í sjálf-
stæðisbaráttunni eins og Jónas
Kristjánsson benti á. En málræktin
getur líka reynst rithöfundum fjötur
um fót þótt hreinsunarstefnan geti
verið gagnleg í því skyni að aga sig.
Það sem rithöfundur eins og
Halldór Laxness skrifar verður sí-
gild íslenska þótt dönskuskotin sé.
I augum rithöfunda er ekkert orð
skrípi ef það stendur á réttum stað.
í þessu sambandi má rifja upp
að það er afar hættulegt rithöfund-
um verði þeir orðfælnir, þori ekki
að nota orð fijálslega af ótta við
að fara ekki rétt með þau. Góðir
rithöfundar sem skrifa vitlaust mál
geta huggað sig við að smám sam-
an verður það sem er rangt hjá
þeim rétt. Þetta kemur þó ekki í
veg fyrir að rithöfundar eiga að
vanda sig og forðast flatneskjulega
málnotkun.
Eftir þennan útúrdúr sem ræða
Jónasar hleypti af stað er við hæfi
að birta að mestu leyti orðrétt ráð
sem hann gaf ungum rithöfundum:
„Byijaðu á því að læra íslensku
sem best þú getur, hlustaðu á gamla
fólkið, lestu Njálu, Laxdælu og
Grettis sögu. Varðveittu samhengi
íslenskrar tungu og bókmennta,
skrifaðu þannig að barnaböm þín
geti lesið það sem þú hefur skrifað."
Að hugsa og vera hugsaður
Einar Már Guðmundsson rithöf-
undur kallaði sína ræðu Á valdi
orðanna, en vildi brýna fyrir mönn-
um að fara varlega með orð. „Allt
sem við segjum og gerum er háð
aðstæðum, við erum málpípur,"
sagði Einar Már og sótti liðveislu
til höfuðskáldsins franska Arthurs
Rimbauds: „Ég er ekki ég. Ég er
annar.“ Annars vegar að hugsa og
hins vegar að vera hugsaður er líka
ættað frá Rimbaud.
Innrætingin
Við erum vitanlega hugsuð frem-
ur en við hugsum vegna þeirrar
gífurlegu innrætingar sem fjöl-
miðlaöldin kemur okkur í. Það að
vera forritaður og láta orðin ráða
því hvað við hugsum leist Einari
Má ekki á. Það er að nokkru rétt
hjá honum þótt ýkt sé að framsókn
myndmiðlanna veldur því að nú
segja menn ekki lengur að einhver
hafi komist vel að orði heldur að
hann hafi komið vel fyrir í sjón-
varpi. Samkvæmt þessu spurði Éin-
ar Már: „Hvernig hefði Egill Skalla-
grímsson tekið sig út í sjónvarpi?"
Friðrik Rafnsson, ritstjóri Tíma-
rits Máls og menningar, nefndi
dæmi úr starfí sínu sem þýðandi
og ritstjóri. Hann taldi bókmennt-
imar besta málaskólann og vék að
því að á móðurmálinu segjum við
það sem okkur langar að segja, á
erlendu máli það sem við getum
sagt. Hann taldi það forréttindi ís-
lendinga að muna langt aftur og
geta að minnsta kosti lesið 800 ára
gamlar bókmenntir hjálparlaust.
Hann sagði að Frakkar hefðu ekki
eldi bókmenntir en 400 ára á valdi
sínu, þeir þyrftu til dæmis að lesa
Gargantúa og önnur verk Rabelais
í nútímaþýðingu eða með stuðningi
orðabókar.
Farið á Hlemm
Guðrún Helgadóttir rithöfundur
talaði meðal annars um það að
skrifa fyrir börn. Þorsteini Gylfa-
syni prófessor varð tíðrætt um mik-
ilvægi íslenskra fombókmennta.
Rödd ungs skálds úr salnum að
rithöfundar ættu að leggja leið sína
á Hlemm og láta fortíðina eiga sig
fékk ekki góðar viðtökur. En
kannski var einhver lærdómur fólg-
inn í orðunum þótt þeim virtist
stefnt gegn hinni annáluðu sam-
hengisást rithöfunda og mennta-
manna?
Fundurinn í Norræna húsinu var
eins konar undirbúningur þings sem
haldið verður í Kaupmannahöfn í
haust og mun íjalla um samband
málræktar og fagurbókmennta.
Ærlegar
yngismeyjar
KVIKMYNDIR
Stjörnubíó
LITLAR KONUR
(LITTLE WOMEN) ★ ★ ★ Vi
Leiksfjórí Gillian Armstrong. Hand-
rit Robin Swicord, byggt á sam-
nefndrí skáldsögu Louise May Alc-
ott. Tónlist Thomas Newton. Aðal-
leikendur Winona Ryder, Susan Sar-
andon, Kristen Dunst, Samantha
Mathis, Trini Alvarado, Claire Da-
nes, Eric Stoltz, Gabríel Byme,
Christian Bale, Mary Wickes. Banda-
risk. Columbia Pictures 1994.
HIN sígilda skáldsaga Louise
May Alcott, Yngismeyjar, einsog
hún nefnist í íslenskri þýðingu, er
að verða sígilt viðfangsefni banda-
rískra kvikmyndagerðarmanna.
Fyrsta og besta Hollywoodútgáfan
sá dagsins ljós árið 1933 með Kat-
herine Hepbum, Paul Lukas og
fleira góðu fólki undir ömggri stjóm
Georges Cukor. Þessi gersemi hefur
verið af og til á boðstólum hér á
myndbandaleigum sem leggja
áherslu á gamlar (textalausar)
myndir. 1949 kom MGM með
stjömum prýdda (June Allyson,
Elizabet Taylor, Peter Lawford,
Janet Leigh), auðgleymda glans-
KVIKMYNDIR
Bíðborgin
TVÖFALT LÍF
(SEPERATE LIVES) ★
Leikstjóri David Madden. Framleið-
endur Ted Field og Robert W. Cort.
AðaUeikendur James Belushi, Linda
Hamilton, Vera Miles. Bandarísk.
Trimark 1995.
SÁLFRÆÐINGURINN Lísa
(Linda Hamilton) á í vandræðum.
Á kvöldin hvolfist yfir hana minnis-
leysi, á morgnana vaknar hún svo
mynd og David Lowell gerði svo
rösklega þriggja tíma langa sjón-
varpsmynd árið 1978 þar sem
gömlu stjömumar Dorothy McGu-
ire og Greer Garson stálu senunni
frá þeim yngri.
Það var vel til fundið að fá hina
áströlsku Gillian Armstrong til að
leikstýra nýjustu kvikmyndagerð-
inni, en hún á m.a. að baki My
Brílliant Career, eftirminnilega
mynd um hlutskipti hugrakkrar,
sjálfstæðrar konu á öldinni sem leið.
Litlar konur §allar um March-fjöl-
skylduna, fímm konur, fjórar systur
og hina hreinskiptu móður þeirra
(Susan Sarandon). Myndin gerist
að miklu leyti á tímum borgara-
styijaldarinnar þar sem heimilisfað-
irinn berst með Norðanmönnum.
Er þá oft þröngt í búi hjá mæðgun-
um en þær hafa ráð undir rifi
hveiju. Jo (Winona Ryder) er hin
útötuð í annarra manna blóði. Lísa
rekur kvöldskóla fyrir verðandi sála
og einn af hennar eftirlætisnemend-
um er Julio (James Belushi), fyrram
lögreglumaður, ábúðamikill og
traustvekjandi. Hún rekur fyrir
honum raunir sínar og í framhaldi
af því tekur hann að sér að njósna
um þann persónuleika sem tekur
yfir öðlinginn Lísu um aftanskeið.
Hin dökka hlið kallar sig Línu og
er fordæða hin mesta. Stundar
sorabúlur og félagsskapurinn af
örgustu gerð. Löggan gefst þó ekki
upp enda farinn að elska Lfsu og
hata Línu. Saman leysa þau geð-
klofavandamálið og morðgátuna.
hressa og káta í hópnum, í raun
Louise May, höfundurinn sjálfur.
Jafnframt því að vera leiðtogi systr-
anna er hún ákveðin í að verða rit-
höfundur og í myndarlok er hún
með skáldverkið sem færði henni
frægð og frama, Litlar konur -
dramatíseraðar æskuminningar
sínar, tilbúið til útgáfu. Systur
hennar, Meg (Trini Alvarado), Beth
(Claire Danes) og Amy (Kirsten
Dunst, Samantha Mathis), ólíkar
einsog dagur og nótt, eru bak-
grannur myndarinnar, ásamt pilt-
unum í nágrenninu og mennta- og
yfirstéttinni í Boston sem March-
fólkið tilheyrir en á ekki samleið
með vegna bágrar fjárhagsstöðu á
erfiðum tímum.
Þetta er fjarlægt mannlíf og per-
sónur, ekki aðeins í tíma heldur
afar ólíkt lífsmunstri samtímans og
umhverfið er ámóta framandi. Nýja
Hvernig í ósköpunum stendur á
því að David Madden, hinn gamal-
kunni framkvæmdastjóri hjá Para-
mount og 20th Century Fox, er
hættur að stjórna risunum en farinn
að leikstýra alvondum B-myndum?
Von að maður spyiji, þetta er það
eina sem er umhugsunarvert að
sýningu lokinni. Hér gerist ekkert
sem ekki hefur sést áður. Söguflétt-
an er fyrirsjáanleg og með eindæm-
um ómerkileg. Það er allt á sömu
bókina lært. James Belushi hefur
sjaldan sýnt það betur hvað hann
er afleitur leikari sem á allt frægu
eftirnafninu að þakka. Linda Ham-
ilton nær sér aðeins á strik sem
England hefur löngum verið vagga
bandaríska aðalsins, þar ríkti jafnan
meiri velsæld og blómlegra menn-
ingarlíf en annarstaðar í Vestur-
heimi. Uppúr þessum jarðvegi
spretta Jo og systur hennar og
hann blasir við okkur í snjallri kvik-
myndagerð þar sem allt hjálpast
að til að gera hana sem áhrifarík-
asta; leikstjórn, leikur, svið, búning-
ar og tónlist. Við erum leidd inn í
aristókratískan andblæ liðinnar ald-
ar, hann er nánast í snertingar-
færi. Sagan er tilfínningarík, um
hlý, einlæg uppvaxtarár ungra,
ólíkra blómarósa, leit þeirra að ást-
inni og hamingjunni í mótlæti og
meðbyr. Eini gallin er kannske sá
hversu yfirmáta heilsteyptir öðling-
ar þetta eru upp til hópa, en
kannske hefur mannlífið verið
svona undurfagurt hjá afkomend-
um pílagrímafeðranna. Armstrong
og leikararnir túlka hrífandi söguna
nánast óaðfinnanlega og leggja
mikla rækt við ljúfsárar endurminn-
ingar æskuáranna sem engin skilar
betur en hin fínlega og tjáningaríka
Ryder. Þessum forlátamannskap
hefur tekist að gera einkar mann-
eskjulega mynd sem hefur góð áhrif
á áhorfandann og skilur við hann
á jákvæðu nótunum.
Sæbjörn Valdimarsson
Lína hin lostafulla, sem er vita-
skuld mun forvitnilegri persóna en
sálfræðingurinn. Gallinn er sá að
hún er engu skárri leikari en Belushi
en sýnir þó dulítinn kynþokka í
tæfugervinu. Aðrir leikarar eru á
sama plani og hið dularfyllsta mál
hversvegna vanur og klár kvik-
myndagerðarmaður ræður yfír höf-
uð nokkurn af þessum mannskap
til starfa. Engu Iíkara en hann hafi
gert allt til þess að myndin fengi
skell. Madden er heillum horfinn
leikstjóri. Handritið er að vísu í
ámóta gæðaflokki og meðalsjón-
varpsmynd en sæmilegur fagmaður
hefði getað framkallað einhverja
dulúð og örfáar spennusenur. Hvor-
ugt er fyrir hendi í þessari flatn-
eskju sem á þó að flokkast undir
sálfræðiþriller.
Sæbjörn Valdimarsson
Þegar Lína hljóp í Lísu
Morgunblaðið/Rax
Sýningar
Birgis
Schinth
BIRGIR Schioth listmálari held-
ur sýningar á verkum sínum
dagana 25. maí til 20. júní á
eftirtöldum stöðum á Austfjörð-
um; Á Seyðisfirði í félagsheimil-
inu Herðubreið 25.-30. maí,
Egilsstöðum í húsakynnum Ra-
riks 2.-6. júní, Reyðarfirði í
safnaðarheimilinu 9.-13. júní
og í Neskaupstað í fundarsal
Egilsbúðar 16.-20. júní.
Á sýningunum verða alls 55
myndir flestar unnar með
pastellitum, einnig vatnslitum,
svartkrít og blýantsteikningar.
Flestar myndanna eru gerðar á
þessu og sl. ári. Hann hefur
áður haldið níu einkasýningar.
Blásarasveit
og barnakór
TÓNLEIKAR Blásarasveitar
Tónlistarskólans í Grindavík og
Barnakórs Grindavíkurkirkju
verða haldnir á uppstigningar-
dag 25. maí kl. 14 í kirkjunni.
Eftir tónleikana munu for-
eldrafélög hópanna sjá um
kaffisölu og rennur ágóðinn í
ferðasjóð bamanna, sem stefna
að því að fara í tónleikaferð til
Danmerkur næsta vor.
Veitingar eru á 300 kr. fyrir
fullorðna og 150 kr. fyrir böm.
Allir eru velkomnir.
TRIO Nordica
Annir hjá
Trio Nordica
ÞÆR Auður Hafsteinsdóttir,
Bryndís Halla Gylfadóttir og
Mona Sandström sem saman
skipa Trio Nordica hafa ekki
getað kvartað yfir verkefna-
skorti undanfarið. Þær eru ný-
komnar úr tónleikaferðalagi í
Bandaríkjunum, fyrstu tónleik-
amir voru haldnir í San Franc-
isco í lok apríl, þaðan lá leiðin
til Berkeley, síðan lék tríóið í
íslenska sendiráðinu í Washing-
ton D.C. og loks við Obortin
háskólann í Ohio.
Til marks um þær undirtekt-
ir sem tríóið hlaut í ferðinni,
segir í kynningu, má geta þess
að þeim var boðin þátttaka í
tónleikahátíðinni I Weathers-
field í Vermont í sumar, þar sem
þær munu bæði koma fram sem
flytjendur og kennarar. Fyrir
dyrum standa einnig tónleikar
í Siguijónssafni í júní og tón-
leikaferð um Svíþjóð í lok ág-
úst. Fyrsti geisladiskur Tríósins
er væntanlegur í sumarlok.
Hörpusystur
á Akranesi
HÖRPUSYSTUR og sönghóp-
urinn Sólarmegin halda söng-
skemmtun í Tónlistarskólanum
á Akranesi miðvikudaginn 24.
maí kl. 21.
Allar veitingar. Kynnir er
Guðrún Geirsdóttir.