Morgunblaðið - 23.05.1995, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1995
AFMÆLI
MORGUNBLAÐIÐ
OLAFUR ARNASON
VORIÐ 1915, þann
—23. maí, fæddist hjón-
unum í Oddgeirshól-
um í Flóa, þeim Elínu
Steindórsdóttur Bri-
em og Árna Árnasyni,
sveinbam, sem þau
létu heita Ólaf.
Drengurinn varð fljótt
skýrleiksbam og tók
góðum þroska, en
hann var 4. barn
þeirra sem komst upp,
en áður höfðu þau
misst tvo drengi innan
tveggja ára aldurs en
eignuðust síðar 3 böm
til viðbótar, svo börnin urðu 7 sem
komust upp, fjórir drengir og þrjár
dætur.
Faðir Ólafs, Árni Ámason, varð
föðurlaus fyrir fæðingu, en faðir
hans, Árni Gunnarsson frá Dalbæ
í Hrunamannahreppi, dmkknaði í
sjóróðri nokkru áður en pilturinn
fæddist. Föðurmóðir Ólafs, Katrín
Bjarnadóttir, hafði drenginn með
sér, en þegar hann var tveggja
ára giftist hún Guðmundi Jónssyni
í Hörgsholti og ólst Árni þar upp
í stórum systkinahópi við fremur
góðan efnahag og mesta myndar-
skap jafnt úti sem inni.
Fljótt kom í ljós að Ámi var
ágætlega greindur og með trausta
skapgerð, og hann bjó einnig yfir
brennandi menntaþrá. Honum
tókst það sem fáum jafnöldrum
hans lánaðist, en það var að kom-
ast í skóla og hann valdi að kom-
ast á Bændaskólann á Hólum, þar
sem hinn kunni skólamaður Jósep
Bjömsson var þá skólastjóri. Árni
náði svo góðum árangri í náminu,
að skólastjórinn hvatti hann til að
-Vtaka að sér kennslu næsta ár, en
það vildi hann nú ekki, því að átt-
haganir kölluðu á hann heim og
sennilega einnig og fyrst og fremst
ung og gáfuð og gæfuleg heima-
sæta á næsta bæ, prestdóttirin í
Hruna, Elín Steindórsdóttir Briem.
Það mun hafa verið árið 1845
sem sr. Jóhann Briem var kjörinn
prestur að Hruna og fljótlega vann
hann hug og hjörtu sóknarbarna
sinna vegna ræðumennsku og
höfðingsskapar og ekki spillti vin-
sældum prestsins kvonfangið, en
konuefnið var Sigríður Stefáns-
dóttir frá Oddgeirshólum í Flóa,
en hún var afkomandi Finns bisk-
_ ups í Skálholti. Steindór Briem
réðst aðstoðarprestur hjá föður
sínum 1874 og tók síðar við emb-
ættinu af föður sínum 1883 og
gegndi prestsskap í Hruna til árs-
ins 1904, en þá lést hann, aðeins
55 ára að aldri. Óhætt er að full-
yrða, að þau 60 ár sem þeir feðg-
ar gegndu prestsskap í Hruna,
hafði vaxið á ný vegur Hmna í
augum sveitunganna, því prests-
heimilið var á þeirra tíð annálað
sem menningarheimili, og skáld-
mennt og hagmælska lék þar
mörgum af fjölskyldunni á tungu.
Þannig hafa fram á síðustu ár
gengið manna á milli
hnyttnar vísur og
kviðlingar eftir sr.
Steindór og frú Ólöf
systir hans, prestsfrú
á Stóra-Núpi, var
einnig fljúgandi hag-
mælt.
Eg sem þetta rita
kynntist vel frú Elínu
eftir að hún var komin
um sjötugt og er mér
minnisstætt hve hún
hafði sterka skapgerð
og hve hún andaði frá
sér mikilli glaðværð
og góðleika og hve
auðvelt hún átti með að gefa öðr-
um og veita hjálp þeim sem áttu
bágt og áttu í erfiðleikum.
Það mun svo hafa verið árið
1903 að þau Ámi í Hörgsholti og
Elín Steindórsdóttir í Hruna
ákváðu að gifta sig og taka við
búi í Hruna, en sr. Steindór var
þá orðinn mjög heilsutæpur. Þau
hófu svo búskap í Hrana árið
1904, en það sama ár lést sr.
Steindór og vorið 1905 urðu þau
að flytja burt af prestssetrinu, þar
sem nýr prestur var að flytja á
staðinn.
Ungu hjónin fengu jarðnæði á
hálfum Grafarbakkanum, en það
var ekki til frambúðar, og þar sem
þau höfðu umráð á Oddgeirshólum
í Flóa ákváðu þau að flytja þang-
að, þó að þau ættu bæði erfitt
með að slíta sig burt úr Hreppun-
um, því þar áttu þau bæði svo
djúpar og fastar rætur. Það var
svo árið 1906 að þau fluttu í hin
nýju heimkynni í samfélag þar sem
þau þekktu helst engan mann. En
æskan gefur kjarkinn og þau
höfðu framundan svo mikið að
gera við að koma sér fyrir á þess-
ari stóru jörð, að enginn tími gafst
til að láta sér leiðast eða trega
æskustöðvamar, sem á þeim tím-
um voru í vitundinni orðnar svo
óralangt í burtu.
Oddgeirshólar urðu fljótt í hönd-
um þeirra Árna og Elínar að
mannmörgu menningar- og rausn-
arheimili.
Jörðin Oddgeirshólar reyndist
mikil heyskapaijörð, túnin gáfu
af sér hátt á þriðja hundrað hest-
burði, og þar var mjög víðslægt,
en langt á engjar, og því mátti
segja að Oddgeirshólar væra frem-
ur erfið jörð, en þar mátti reka
stórt bú, en til þess þurfti margt
fólk og það einkenndi nú jafnan
heimilishaldið í Oddgeirshólum
hve þar var margt í heimili, og
mest var þar af börnum og ungl-
ingum. Frú Elín var alveg einstök
við að umgangast og gera nýta
borgara úr munaðarleysingjum
eða börnum sem hafði hlekkst á
í lífínu og sem dæmi um hennar
mikla framlag á þessu sviði má
geta þess, að fyrir utan sín 7 börn
bjó hún til fermingar önnur 7 böm
í sinni búskapartíð, sem voru
meira og minna uppalin í Odd-
geirshólum hjá henni, á seinni
hluta búskaparára hennar. Bömin
fóru fljótt að hjálpa til við bústörf-
in í Oddgeirshólum, en marga erf-
iðleika var að fást við í landbúnað-
inum á fyrsta þriðjungi þessarar
aldar. Þar var erfíðasti hjallinn hið
mikla verðfall búafurða á þriðja
áratugnum, og svo heimskreppan
mikla upp úr 1930, sem kom
bændum landsins næstum á kné
og afturbatinn kom fýrst með af-
urðasölulögunum 1935.
Á þessum áram hóf fjölskyldan
þó ótrauð baráttuna við að bæta
búskaparaðstöðuna. Þannig var
unnið ötullega við þaksléttugerð í
túnunum og áveitu á stór engja-
lönd í sambandi við Flóaáveituna,
sem tók til starfa árið 1927. Vand-
að íbúðarhús var byggt árið 1929,
og það sama ár var hafín mjólkur-
flutningur til MBF.
Þessi framfarasókn reyndi mik-
ið á foreldrana og einnig á börnin,
og enginn bræðranna gaf sér tíma
til að fara í skóla, en allir áttu
þeir létt með að læra. En þeir töldu
sig ekki hafa neitt val, því að á
undan þeirra þörfum og óskum
var að halda uppi reisn hins góða
heimilis og fjöiskyldu í Oddgeirs-
hólum. Systurnar þijár hlutu allar
nokkra skólavist og námsárangur,
enda allar með mjög góðar námsg-
áfur.
Árið 1929 fór Ólafur fyrst að
heiman til þess að afla fjár, en
nóg var við peninga að gera í
Oddgeirshólum þetta ár, m.a. til
húsbyggingarinnar. Það var svo
árið 1932 að Ólafur fór til sjós á
vetrarvertíð í Keflavík, og árið
1933 í Grindavík, og síðan næstu
þijú ár var hann á vetrarvertíð í
Vestmanneyjum. Ólafur hafði þá
verið 5 ár á vetrarvertíð og hafði
tekist að efla veralega hag heimil-
isins, og vafalaust efldist hann
sjálfur mjög að manndómi þessi
ár. í þessum harða skóla lærðist
honum að bera þungar byrðar án
þess að kvarta, og rétta þeim
hjálparhönd sem stóðu höllum
fæti í lífínu.
Á þessum áram hreifst hann
af jafnaðarstefnunni, eins og hún
var boðuð í upphafi, og hefur jafn-
an síðan treyst best Alþýðubanda-
laginu að fara með völdin fyrir
hinar vinnandi stéttir, til sjávar
og sveita.
Það var svo árið 1936, að faðir
Ólafs, Árni Árnason, lést eftir
langvarandi veikindi, 59 ára að
aldri. Árið eftir dó svo elsti bróðir-
inn, Steindór, en hann hafði aldrei
verið heilsusterkur, en ágætlega
gefínn og góður heimilismaður.
Um þetta leyti varð nokkur breyt-
ing á heimilisháttum í Oddgeirs-
hólum. Eftir fráfall þeirra feðga,
Árna og Steindórs, færðist öll
ábyrgð á búrekstrinum yfir á
bræðurna þijá, en yngri bræðurn-
ir, Guðmundur og Jóhann, stund-
uðu sjóinn á vetrarvertíð, Guð-
mundur í nokkur ár en Jóhann í
nokkra áratugi. Ólafur var nú orð-
inn elstur af karlmönnunum og
alltaf heima, og aðalhúsbóndinn,
þó að gott lýðræði væri í heiðri
haft hjá þeim bræðrum.
Þegar ég kom fyrst að Odd-
geirshólum haustið 1945, fyrir
nærri 50 árum, er mér mjög minn-
isstætt þetta sterka samfélag í
Oddgeirshólum.' Elín, húsmóðirin,
þessi kyrrláta og gáfulega kona,
var þar leiðtoginn og bjó þá þar
með sonum sínum þremur. Dæt-
urnar þijár vora farnar að heim-
an, en hópur ungs fólks sem var
þar til lengri eða skemmri dvalar
aðstoðaði við bústörfín, bæði inni
og úti. Ólafur var þá þrítugur og
var um margt mjög sérstæður
maður. Hann var ljos yfírlitum,
vel meðalmaður á hæð með gáfu-
legan og festulegan svip, með al-
varlega og örugga framkomu, en
hafði mikið skopskyn og því glað-
værð að jafnaði í kringum hann.
Ólafur var alla tíð mjög bók-
hneigður og við lestur góðra og
uppbyggilegra bóka aflaði Ólafur
sér víðtækrar menntunar, fyrst og
fremst þekkingar á fornsögunum,
en einnig á margvíslegum þjóðleg-
um fróðleik, og fjölda ljóða og
kviðlinga kann hann utanbókar.
Ólafur gaf sér aldrei tíma til að
stunda félagsskap ungs fólks,
nema þá helst að spila, en hann
er snjall bridsspilari og hefur gam-
an af að spila keppnisbrids með
sveitungum sínum, vinum og fjöl-
skyldu.
Haldið var áfram að bæta jörð-
ina og búskaparaðstöðuna í Odd-
geirshólum. Árið 1948 var byggt
vandað fjós yfír 40 nautgripi og
næstu árin voru endurbyggðar all-
ar heygeymslur, byggt verkfæra-
hús, skemma, hesthús, geldneyta-
fjós og ijárhús yfír 300 fjár. Arið
1950 tóku svo bræðurnir þrír
formlega við rekstri búsins, en frú
Elín dró sig í hlé, enda að verða
sjötug, og hafði lánast að skila
óvenjumiklu og fallegu ævistarfí,
og átti síðan ólifuð 15 ár, sem hún
hagnýtti til að dvelja hjá börnum
sínum til skiptis og veita barna-
börnunum stuðning og tryggja
ættartengslin.
Árið 1953 stofnaði Guðmundur
Ámason nýbýli á þriðja hluta jarð-
arinnar og byggði vandað íbúðar-
hús, aðeins nær Oddgeirshóla-
klettunum en hin bæjarhúsin, en
allar þessar reisulegu byggingar
voru til þess að prýða aðkomuna
að Oddgeirshólum. Þrátt fyrir
byggingu nýbýlisins hélst áfram
félagsrekstur búsins, öll verk voru
unnin í félagi og skepnurnar voru
félagseign nema féð. Þar átti Guð-
mundur nálægt því þriðja hlutann,
en Ólafur tvo þriðju hluta.
Það er ánægjulegt til þess að
vita hve þeim bræðram í Oddgeirs-
hólum búnaðist vel og ræktunar-
störf þeirra í búfjárrækt heppnuð-
ust vel. Þar vora gerð fjárskipti
eins og annars staðar á Suður-
landi árin 1951-53 og þeir fengu
fjárstofn aðallega úr Áðaldal af
norður-þingeyskum stofni. Þeir
vora ekki nógu ánægðir með þenn-
an fjárstofn og fóra því þriðja ár-
ið, og í lok fjárskiptanna, norður
í Kelduhverfí og fengu þar nokkur
lömb, aðallega frá Hóli og Undir-
skólar/námskeið
handavinna
ýmislegt
■ Ódýr saumanámskeið. Samvinna
við Burda. Sparið og saumið fötin sjálf.
Mest 4 nemendur í hóp. Faglærður
kennari.
Sigríður Pétursd., s. 551 7356.
■ Tréskurðarnámskeið
Fáein pláss laus í maí og júní.
Hannes Flosason,
sfmi 554 0123.
tölvur
STJÓRNUNARFÉLAGS ÍSLANDS
AOG NÝHERJA __
69 77 69 CQ)
62 1 □ 66 NÝHERJ
■ Tölvuskóii f fararbroddi
Öll hagnýt tölvunámskeið.
Fáðu senda námsskrána.
fulloröinsfræðslan
Gerðubergi 1, sími 557 1155
■ Framhaldsskólaprófáfangar,
samræmdu prófin, aukatímar
Skráning er hafin í matshæfa prófáfanga
á sumarönn í kjamagreinum + sænsku
og norsku: 0, 10, 20, 30 áf.
■ PLEXIFORM er nýstofnað fyr-
irtæki í Dalshrauni 11, Hafnar-
firði. Fyrirtækið annast alla ný-
smíði úr acrýlplastgleri, hillur og
standa fyrir verslanir, símahillur og
póstkassa fyrir fjölbýlishús. Einnig
tvöfalt Sólarplast í sólskála, garð-
hús og skjólveggi. Eigendur eru
hjónin Valþór Sigurðsson og Guð-
rún Magnúsdóttir.
vegg. Með frábærri skarpskyggni
í fjárvali og skynsamlegri meðferð
hefur þeim bræðrum tekist að
rækta einn kostamesta fjárstofn á
landinu, og á 20 ára starfsafmæli
sauðfjársæðingastöðvarinnar var
þeim úthlutað heiðursskjali með
eftirfarandi áletran: „í tilefni 20
ára starfrækslu Sf. sæðingastöðv-
arinnar í Laugardælum hafa sam-
tök sunnlenskra sauðfjárbænda
ákveðið að veita þeim bræðrum
Guðmundi og Ólafí Ámasonum í
Oddgeirshólum viðurkenningu fyr-
ir frábært kynbótastarf í sauðijár-
rækt á undanförnum áram.“
Aðeins á einu sviði tók Ólafur
að sér að starfa að félagslegum
verkefnum í sveitinni, en það var
þegar hann tók að sér að vera
formaður nautgriparæktarfélags-
ins, en því starfi gegndi hann með
fádæma dugnaði og framsýni í 12
ár, frá 1942 til 1954. Eftir sýning-
arnar 1951 hlaut Ólafur eftirfar-
andi viðurkenningu af aðaldómara
sýninganna: „Sá maður sem hefur
haft mest að segja í Nautgripa-
ræktarfélagi Hraungerðishrepps
er formaður þess, Ólafur Árnason
bóndi í Oddgeirshólum. Hann er
einhver allra áhugasamasti kyn-
bótafrömuður í nautgriparækt, og
fylgist með öllum nýjungum í
nautgriparækt af stökustu ár-
vekni. Honum má þakka fyrstum
manna hve langt menn í Hraun-
gerðishreppi hafa komist í kynbót-
um þennan síðasta áratug.“
Rétt er einnig að minna á ág-
ætt kynbótastarf, sem unnið hefur
verið í Hraungerðishreppi fyrr og
síðar, í hrossarækt. í Oddgeirshól-
um hafa lengi verið ágætis yfir-
ferðargæðingar og nægir að benda
á Jarpskjóna Steindórs, Bráin
Guðmundar, Þyt og Gust Jóhanns
og á hveiju ári koma þar fram
ný mjög efnileg reiðhestsefni.
Árið 1956 fékk Ólafur ráðskonu
til sín, Guðmundu Jóhannesdóttur.
Hún var ekkja og með tvo litla
drengi með sér, 2 og 7 ára. Þetta
reyndist góður ráðningarsamning-
ur, því hún er ennþá hjá Ólafi og
síðan era þá liðin 39 ár. Þau Ólaf-
ur og Guðmunda giftu sig og eign-
uðust eina dóttur, sem heitir Krist-
ín, fædd 1962 og er nú gift Krist-
jáni Jónssyni garðyrkjumanni í
Hveragerði og eiga þau 2 börn.
Árið 1985 ákvað Ólafur að
bregða búi í Oddgeirshólum, þar
sem heilsan var ekki lengur nægi-
lega traust og einkadóttirin, Krist-
ín, hafði aðrar fyrirætlanir en að
taka við búi í Oddgeirshólum. Ólaf-
ur bauð þá bróðursyni sínum,
Steinþóri Guðmundssyni, að taka
við húsi, jörð og búi í Oddgeirshól-
um, en Ölafur fengi nýlegt íbúðar-
hús Steinþórs að Suðurengi 14 á
Selfossi. Þessir samningar tókust,
og þó að sporin væru þung fyrir
Ólaf frá Oddgeirshólum að Sel-
fossi, hafði hann nú tryggingu
fyrir því að framfarasóknin héldi
áfram í Oddgeirshólum, og sam-
stæðar hendur og hugir ynnu þar
saman að ræktun landsins og búfj-
árins og heilbrigt æskufólk héldi
áfram að hefja þar lífsbaráttuna
í hollu umhverfi.
Ólafur hafði verið bóndi í Odd-
geirshólum í tæp 50 ár og unnið
þeirri jörð og fjölskyldu sinni,
óskiptur og eins og hann megnaði
allt sitt líf. Þegar hann nú er knú-
inn til að taka sér hvíld, þá er
hann vel að því kominn að hægja
á sér og horfa yfir farinn veg. Eg
veit að margir samferðamannanna
hugsa til hans nú á áttræðisaf-
mælinu og er ég einn þeirra, og
er ég stoltur af að hafa verið vitni
að hans óeigingjarna lífsstarfí, þar
sem honum tókst að búa fyrir-
myndarbúi í um hálfa öld, í samfé-
lagi við sína góðu fjölskyldu. Ólaf-
ur verður ekki heima á afmælis-
daginn, en margir samferðamenn
hans munu hugsa til hans þann
dag með þakklæti fyrir hans líf
og hans störf og óska honum
langra og góðra lífdaga.
Hjalti Gestsson.