Morgunblaðið - 23.05.1995, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um togararall o g
veiðistofn þorsks
í mars sl. lauk ell-
eftu stofnmælingu
botnfiska á vegum
Hafrannsóknastofnun-
arinnar, en sá leiðang-
ur hefur gjaman geng-
ið undir vinnuheitinu
„togararall", enda
verkefnið umfangs-
mikið, en 5 togarar
taka þátt í því. Frá
upphafi hefur sá háttur
verið hafður á að
kynna almenningi svo-
kallaðar „bráðabirgða-
niðurstöður" einni til
tveim vikum eftir að
leiðangri lýkur, og
hafa þær niðurstöður
yfírleitt takmarkast við þorsk. Mik-
ill áhugi hefur verið meðal fjöl-
miðlafólks og almennings að fá sem
fyrst upplýsingar um niðurstöður
rannsóknanna, einkum síðustu árin,
og hefur Hafrannsóknastofnunin
talið rétt og skylt að koma til móts
við_ þær óskir.
í Morgunblaðinu 16. maí sl. ritar
Össur Skarphéðinsson, alþingis-
maður, grein með heitinu ;,Um
veiðistofn þorsks“. Þar ræðir Össur
ástand þorskstofnsins á grundvelli
þeirrar bráðabirgðaniðurstöðu Haf-
rannsóknastofnunarinnar að veiði-
stofninn sé 30% stærri í mars 1995
en hann var í mars 1994. Meginmál-
ið í grein Össurar er að rökstyðja
að stofnun á borð við Hafrann-
sóknastofnunina geti ekki sent frá
sér upplýsingar um 30% stækkun
veiðistofns þorsks
nema þær séu pottþétt-
ar og þess vegna geti
stofnunin ekki endur-
skoðað þær niðurstöð-
ur. Össur fer fram á
frekari skýringar Ha-
frannsóknastofnunar-
innar í þessu sambandi
og er vissulega sjálf-
sagt að verða við slíkri
ósk.
í fréttatilkynningu
stofnunarinnar sem
dreift var í mars sl. var
skýrt tekið fram að um
bráðabirgðaniðurstöð-
ur um þorskstofninn
væri að ræða og að
„frekari niðurstöður munu liggja
fyrir í árlegri ástandsskýrslu Haf-
rannsóknastofnunarinnar síðar á
árinu, þegar öll gögn varðandi
ástand stofnins hafa verið skoðuð
til hlítar.“ Ástandsskýrsla þessi er
nú í lokavinnslu og verður lögð fram
í lok þessa mánaðar. Við kynningu
þeirrar skýrslu verður gerð grein
fyrir þeim þáttum sem mat á stærð
þorskstofnsins byggist á. í þessari
grein mun ég því ræða niðurstöður
lítillega með hliðsjón af togararalli.
Þær niðurstöður um stækkun
veiðistofns þorsks sem kynntar voru
í mars sl. voru „bráðabirgða" sem
niðurstaða togararalls og mat á
stærð þorskstofnsins. Aldursgrein-
ing kvamasýna lá ekki fyrir á þeim
tíma og því var ekki unnt að reikna
nákvæmlega stærð hins eiginlega
Ljóst er að „bráða-
birgðaniðurstaða“ um
veiðistofnsvísitölu,
-------?---------------
segir Olafur Karvel
Pálsson, er hærri en
sú niðurstaða sem
nú liggur fyrir.
veiðistofns (fjögurra ára físks og
eldri), heldur var um að ræða frem-
ur gróft mat á því hversu margir
fískar væm í veiðistofninum. Af
sömu ástæðu var ekki unnt að
reikna meðalþyngd físksins eftir
aldri heldur var notast við metið
samband milli lengdar og þyngdar
físksins á gmndvelli eldri athugana.
Af þessum sökum var bráðabirgða-
matið á stærð veiðistofnsins fremur
ónákvæmt þar sem það miðast við
þyngd stofnsins. Aðrar niðurstöður
vom ekki jafn háðar óvissum for-
sendum, enda byggðust þær á fjölda
fiska en ekki þyngd.
í umræðu síðustu ára um aðferð-
ir við mat á stærð fískstofna hefur
Hafrannsóknastofnunin lagt
áherslu á að útskýra að beitt er
margvíslegum aðferðum og að
gögnum er safnað með margvísleg-
um hætti. Mikilvægustu gögn eru
af þrennum toga: 1. Gagnasöfnun
úr afla fiskiskipa, 2. Togararall og
Ólafur Karvel
Pálsson.
3. Veiðiskýrslur (afladagbækur)
fískiskipa. Öll hafa þessi gögn sína
kosti og annmarka, en mynda í
heild undirstöðu sem talin er með
því besta sem þekkist á sviði stofn-
stærðarrannsókna í norðanverðu
Atlantshafí. Til að meta gæði þess-
ara gagna og túlka niðurstöður
byggðar á þeim er beitt ýmsum
aðferðum á sviði tölfræði og stærð-
fræði og er vikið stuttlega að þeim
þætti í ástandsskýrslu stofnunar-
innar frá 1994, en þar segir: „Til
að meta stærð þorskstofnsins var
notuð endurbætt aldurs/aflaaðferð
(XS-greining) og tímaraðagreining
(TS-greining). Með þessum aðferð-
um er unnt að nota vísitölur um
stærð einstakra aldursflokka sem
fást úr stofnmælingum botnfíska
og togaraskýrslum til að meta dán-
arstuðla á árinu 1993.“ Hér er ekki
um mjög ítarlegar útskýringar á
aðferðum að ræða, enda er fyrst
og fremst leitast við að skýra helstu
niðurstöður í árlegri ástands-
skýrslu. Frekari upplýsingar og út-
skýringar um þessar aðferðir er að
fínna í ýmsum sérfræðilegum rit-
gerðum sem birtar hafa verið á al-
þjóðlegum vettvangi og fáanlegar
eru á bókasafni Hafrannsókna-
stofnunarinnar.
En hver er þá lokaniðurstaða
varðandi mat á stærð þorskstofns-
ins samkvæmt togararalli? Ljóst er
að „bráðabirgðaniðurstaða" um
veiðistofnsvísitölu er hærri en sú
niðurstaða sem nú liggur fyrir. Það
fer þó eftir forsendum um meðal-
þyngd físks í veiðistofni hvert end-
anlegt mat á stærð vísitölu veiði-
stofnsins er. Ef miðað er við þyngd
físksins á þeim tíma sem togararall-
ið fer fram er stækkun veiðistofns-
vísitölu um 20% frá árinu 1994. Ef
á hinn bóginn er miðað við þyngd
físksins í hinum eiginlega veiði-
stofni, þ.e. þyngd eftir aldri byggða
á sýnum úr afla fiskiskipanna, er
stækkun veiðistofnsvísitölu óveru-
leg eða um 5%. í þessu sambandi
í ÁRSBYRJUN 1994 opnuðust
leiðir fyrir íslensku lífeyrissjóðina
að fjárfesta erlendis. Sjóðimir hafa
að vonum farið gætilega af stað og
námu kaup þeirra í erlendum verð-
bréfum aðeins 1.9 ma. kr. á síðasta
ári, sem er innan við 5% af ráðstöf-
unarfé sjóðanna. Af þessum erlendu
íjárfestingum námu kaup á verð-
tryggðum skuldabréfum Norræna
fíárfestingabankans í íslenskum
krónum um 1.2 ma. kr. Eftir stend-
ur þá um 700 ma. kr., sem eru hin-
ar eiginlegu fjárfestingar í erlendum
verðbréfum. Sú fjárhæð var innan
við 2% af ráðstöfunarfé sjóðanna á
síðasta ári.
Á ársfundi Seðlabankans nú ný-
verið hafði Birgir ísleifur Gunnars-
son nokkrar áhyggjur af þessum
viðskiptum m.a. vegna gengis-
áhættu og hugsanlegs taps vegna
vaxtahækkana erlendis. Áhyggjur
seðlabankastjórans eru skiljanlegar
en ástæðulausar að
mínum dómi. Lífeyris-
sjóðimir hafa fetað sig
hægt en mjög öragg-
lega á hinum erlenda
fjármagnsmarkaði.
Ljóst er að sjóðimir
munu ekki stunda þessi
viðskipti beint á fjár-
magnsmörkuðum er-
lendis, heldur leita til
öruggra erlendra fjár-
festingafyrirtækja,
sem sýnt hafa framúr-
skarandi íjárfestinga-
árangur og þjónustu
fynr stofnanafjárfesta.
Ég held mig við þá
skilgreiningu að erlendar fjárfest-
ingar lífeyrissjóðanna miðast við
það, hvort skuldarinn sé erlendur
eða íslenskur. Þannig eru skulda-
bréfakaup af Norræna fjárfestinga-
bankanum erlend viðskipti, þó fjár-
hæð skuldarinnar sé í
íslenskum krónum.
Kaup á íslenskum ríkis-
skuldabréfum í erlendri
mynt er hins vegar
ekki erlend fjárfesting,
þar sem skuldarinn er
íslenska ríkið. Á áran-
um 1989 til 1992
keyptu íslensku lífeyr-
issjóðirnir skuldabréf
af Húsnæðisstofnun
ríkisins fyrir rúmlega 8
milljarða króna, sem
vora tengd ECU-gengi.
Bréfín vora seld með
föstum vöxtum og 15
ára lánstíma. Engum
hefur dottið í hug að kalla þessi
kaup erlenda fjárfestingu, þar sem
skuldarinn er íslenskur, þó gengi-
sviðmiðunin sé ekki íslenska krónan
heldur ECU-gengi. Hitt er þó næsta
víst að raunávöxtun þessara ECU-
bréfa hefur fram á þennan dag ver-
ið mjög góð fyrir lífeyrissjóðina.
Vakin er athygli á þessari staðreynd
nú þegar því er haldið fram að lffeyr-
issjóðirnir hafí á síðasta ári tapað á
því að kaupa íslensk ríkisskuldabréf
í dolluram, svokölluð „Yankee-
bréf“. Þessi bréf era til 10 ára og
keypt með 6-7% ávöxtunarkröfu.
Lífeyrissjóðimir munu að öllum lík-
indum eiga þessi bréf til loka líf-
tímans, þ.e. næstu 10 árin, og því
er ekki hægt að halda því fram að
um tap sé að ræða á þessum kaup-
um, nema sjóðimir þurfí að losa sig
við bréfín núna, sem er fjarri sanni.
Síst af öllu er um gengistap að
ræða, þar sem sjóðirnir geta hvenær
Með erlendum verð-
bréfakaupum, segir
Hrafn Magnússon, er
hægt að jafna út tíma-
bundnar sveiflur í
atvinnulífínu.
sem er yfirfært peningana yfír í ís-
lenskar krónur við raungengissveifl-
ur. Niðurstaðan er því sú að þau
skuldabréf í verðbréfasafni lífeyris-
sjóðanna, þar sem skuldarinn er ís-
lenskur en gengisviðmiðunin er
ECU eða dollarar, hafa fram til
þessa sýnt framúrskarandi ávötun
og mun betri, heldur en ef lánað
hefði verið í íslenskum krónum.
Eins og fram hefur komið byggj-
ast áhyggjur seðlabankastjórans á
erlendum verðbréfakaupum lífeyris-
sjóðanna, sem þó era langt innan
við 1% af eignum þeirra. Það er því
rétt að upplýsa að í upphafi árs
1994 vora 14% af eignum lífeyr-
issjóðanna bundnar í húsbréfum,
sem lækkuðu í verði á síðasta ári
um 3% að raungildi, ef menn vila
færa slík bréf á markaðsvirði í
reikningum sjóðanna. Þessi „nei-
kvæða“ raunávöxtun hafði því mun
meiri áhrif á heildarávöxtunina en
hin erlenda verðbréfaeign. Hvað
Sumarnámskeið fyrir börn
7-11 ára
Sumarnámskeið Heimilisiðnaðarskólaíis, Laufásvegi 2 í Reykjavík,
verður baldið 1. -16. júní, kl. 13 -17.
Mikil áhersla er lögð á skapandi handavinnu undir handleiðslu
fagmemitaðra kennara.
íhverjum hópi eru 7 börn og einn kennari.
Námskeiðið kostar kr. 8.000 ogallt efiii er innifalið.
Boðið er upp á gteslu frá kl. 12.30 ogfrá kl. 17.00 til 17.30.
Systkinaafsláttur er 15%.
Allar upplýsingar og skráning fer fram á skrifstofu
skólans í síma 551-7800 eða bréfsíma 551-5532.
■■ ■
Eiga lífeyrissjóðimir
að fjárfesta erlendis?
Hrafn Magnússon
ber einnig að hafa í huga að „rall-
veiðistofn" (vísitala veiðistofns) er
í raun ekki sambærilegur við hinn
eiginlega veiðistofn, nema tekið sé
tillit til ýmissa breytilegra þátta,
svo sem breytileika í aldurssam-
setningu stofnsins og mun í veiðan-
leika eftir stærð físks og hafsvæð-
um. Þessi munur á bráðabirgðanið-
urstöðu og lokaniðurstöðu staðfest-
ir það sem Hafrannsóknastofnunin
hefur jafnan lagt mikla áherslu á,
en það er, að ekki séu efni til að
túlka bráðabirgðaniðurstöður of
sterkt heldur beri að bíða lokaniður-
stöðu og heildarmats stofnunarinn-
ar um ástand fískstofna á íslands-
miðum í árlegri skýrslu.
Af grein Ossurar má draga þá
ályktun að hann telji að stofnun á
borð við Hafrannsóknastofnunina
geti ekki leyft sér að birta niður-
stöðu með slíkum skekkjumörkum,
þ.e. bráðabirgðaniðurstöðu. Þetta
er vissulega álitamál. Sú mikla
umræða sem fram hefur farið í
þjóðfélaginu um ástand þorsk-
stofnsins og stjórn þorskveiða að
undanförnu hefur kallað á mikið
og vaxandi upplýsingastreymi frá
stofnuninni og hefur verið reynt að
mæta þeirri þörf eins og frekast
er kostur. Komi hinsvegar fram
almenn krafa stjórnmálamanna um
að Hafrannsóknastofnunin láti ekki
annað frá sér fara en „pottþéttar"
niðurstöður gæti stofnunin þurft
að taka upplýsingamiðlun sína til
endurskoðunar.
Hvað sem líður þessu tíma-
bundna og fremur léttvæga karpi
um mun á „bráðabirgðaniðurstöðu"
og „lokaniðurstöðu" er ekki ástæða
til að ætla annað en að stjómmála-
menn, jafnt sem aðrir, taki tillit til
þeirra upplýsinga sem áreiðanleg-
astar eru taldar á hveijum tíma,
ekki síst þegar í húfí era jafn mikil-
vægar auðlindir og fískstofnar ís-
landsmiða.
Höfundur er fiskifræðingur.
sem öðra Iíður er nauðsynlegt að
dreifa eignasafni íslensku lifeyris-
sjóðanna og velja bréf í safnið með
ólíka þróun hvað varðar ávöxtun.
Þegar gengi á einu verðbréfí lækkar
er annað sem hækkar og vegur það
tap upp. Þess vegna er m.a. nauð-
synlegt að lífeyrissjóðimir fjárfesti
á erlendum verðbréfamarkaði.
íslenindgar eru fámenn þjóð, nán-
ast eins og úthverfí í stórri borg
erlendis. Ef illa gengur hér á landi,
m.a. vegna þess hve einhæft at-
vinnulífíð er, þá er með erlendum
verðbréfakaupum hægt að jafna út
tímabundnar sveiflur í atvinnulífínu,
sem að öðrum kosti myndu lenda á
fullum þunga á almenningi. Ekki
síður er mikilvægt að með erlendum
fjárfestingum lífeyrissjóðanna
myndast dijúgur gjaldeyrisvara-
sjóður erlendis. Þá hefur verið á það
bent, m.a. af fjármálaráðherra og
seðlabankastjóra, að frá sjónarmiði
þjóðfélagsins í heild sé alls ekki
óhagkvæmt að eignir myndist er-
lendis á móti skuldum, þar sem líf-
eyrissjóðirnir geti náð betri kjöram
erlendis, þannig að vaxtamunurinn
skilar sér inn í landið sem aukið
fjármagn. Mikilvægast er þó að sjálf-
sögðu að arðsemi erlendra verðbréfa,
einkum hlutabréfa, hefur verið mjög
góð, þegar litið er til lengri tíma.
Fjárfestingar evrópskra lífeyris-
sjóða á heimamarkaði er um 75%,
sem að sama skapi segir okkur að
um 25% af eignunum hafí verið
varið til íjárfestinga erlendis. Ef
íslensku lífeyrissjóðimir hefðu fjár-
fest miðað við þetta meðaltal, næmu
eignir þeirra erlendis nú um 60 ma.
kr. Engar líkur era á því að lífeyris-
sjóðimir hér heima nái þessu meðal-
tali á næstu áram, enda ekki að því
stefnt í sjálfu sér. Hitt er þó jafn
ljóst að lífeyrissjóðimir munu hægt
en öragglega feta sig áfram með
fjárfestingar erlendis, enda mæla
öll rök fyrir því að slíkt sé bæði
hagkvæmt sjóðfélögum lífeyrissjóð-
anna og í reynd þjóðarbúinu í heild
sinni, þegar til lengri tíma er litið.
Höfundur er framkvæmdasijóri
SAL, Snmbands nlmennra
Iífeyrissjóða.