Morgunblaðið - 23.05.1995, Blaðsíða 30
30 ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 23. MAÍ 1995 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEIMSMEISTARA-
KEPPNIN í HAND-
KNATTLEIK
HEIMSMEISTARAKEPPNINNI í handknattleik
lauk með úrslitaleik Frakka og Króata í Laugar-
dalshöll á sunnudag. Keppnin var viðamesti íþróttavið-
burður, sem efnt hefur verið til á íslandi til þessa og
jafnframt með stærri alþjóðlegum viðburðum hér.
í stórum dráttum virðist framkvæmd heimsmeistara-
keppninnar hafa tekist með miklum ágætum. Það er
aftur á móti ljóst, að keppnishaldið hefur ekki skilað
þeim mikla fjölda erlendra gesta hingað til lands, sem
spáð var á sínum tíma. Talið var víst, að hátt á annað
þúsund erlendir áhorfendur kæmu til íslands vegna
keppninnar en þær vonir rættust ekki.
Raunar virðast forystumenn í íþróttum og stjórnmál-
um hafa verið stórhuga á fleiri sviðum í upphafi vegna
þess að áform voru uppi um að reisa hér stóra íþrótta-
höll er tæki allt að átta þúsund manns í sæti. Ella var
sögð hætta á því að íslendingar glötuðu réttinum til
að halda keppnina. Niðurstaðan var þó sú að byggt
var við Laugardalshöllina og gerðar endurbætur á
henni og íþróttahúsnæði á Akureyri. Þær framkvæmd-
ir dugðu fyllilega til að hægt væri að halda keppnina.
Árangur íslenzka liðsins í þessari heimsmeistara-
keppni var ekki í samræmi við þ~ær vonir, sem menn
höfðu gert sér og kannski má segja, að hafi verið
byggðar upp af forystumönnum handknattleiksíþrótt-
arinnar og fjölmiðlum. Það er að vísu ekkert nýtt, að
íslenzkum íþróttamönnum sé spáð meiri árangri í al-
þjóðlegri keppni en efni standa til. Spurning er, hvort
nokkrum er greiði gerður með því að byggja upp slík-
ar væntingar. Varla leikmönnunum sjálfum.
Hvað sem því líður er það heiður fyrir ísland að
hafa haldið þessa heimsmeistarakeppni. Við höfum
sýnt, að þótt þjóðin sé fámenn og hafi ekki úr miklu
að spila, getur hún staðið fyrir alþjóðlegum viðburði
af þessari stærðargráðu. Það er nokkurs virði og ekki
óhugsandi að fleira fylgi í kjölfarið, sem skilar meiri
tekjum í þjóðarbúið en líklegt er að heimsmeistara-
keppnin í handbolta hafi gert.
FJÁRHAGSAÐSTOÐ
TIL LAUNÞEGA
SAMKVÆMT upplýsingum frá Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar nutu um fimm þúsund manns
aðstoðar hennar á síðasta ári. Mest sláandi við tölur
Félagsmálastofnunar er, að nær fjórðungur þeirra, sem
njóta fjárhagsaðstoðar, eða 23% styrkþega, eru í fullu
starfi eða stopulli vinnu. Þetta eru ótrúlegar tölur og
hljóta að leiða hugann að því, hvort laun séu orðin
það lág hér á landi, að þau dugi ekki til framfærslu.
í hugum flestra er það hlutverk Félagsmálastofnun-
ar að aðstoða þá, sem eiga við hvers konar félagsleg
vandamál að stríða, sjúklinga, öryrkja, lífeyrisþega og
aðra, sem búa við erfiðar aðstæður. Það á ekki að
vera hlutverk Félagsmálastofnunar að veita fólki í
fullri vinnu fjárhagsaðstoð, nema sérstakar ástæður
komi til. Slíkar ástæður virðast nú vera fyrir hendi
miðað við upplýsingar stofnunarinnar - lægstu laun
duga ekki fyrir framfærslu.
Lengi hefur það orð legið á, að fólk misnoti félags-
legt styrkjakerfi ríkis og sveitarfélaga. Það kann að
vera rétt að einhverju marki. En upplýsingar Félags-
málastofnunar benda til þess, að stór hópur launþega
komist ekki af á þeim launum sem greidd eru á vinnu-
markaði. Slíkt er með öllu óviðunandi. í útvarpsumræð-
um á dögunum orðaði Svanfríður Jónasdóttir alþingis-
maður þetta svo, að skattgreiðendur niðurgreiði laun
fyrirtækja. Að sjálfsögðu er það ekki þeirra hlutverk.
*
Eyjamenn hrepptu 1. og 2. verðlaun í HUGVISI - hugmyndasamkeppni í vísindum
Morgunblaðið/Kristján Egilsson
ÞYKKVALURAN reisir sig Iíkt og höggormur áður en hún ræðst á bráðina. Þá myndast hvellt ætishljóð sem ef til vill má nýta við hönnun
nýrrar gerðar veiðarfæra.
HÓPUR 10 nemenda úr
Framhaldsskólanum í
Vestmannaeyjum (FV)
hreppti bæði 1. og 2.
verðlaun í HUGVÍSI - hugmynda-
samkeppni ungs fólks í vísindum og
tækni. Alls bárust 35 verkefni í
keppnina og voru sex þeirra valin
til nánari útfærslu. Úrslit voru síðan
kunngjörð í Menningarmiðstöðinni í
Gerðubergi á laugardaginn var.
Samkeppninni Hugvísi er ætlað
að efla hæfni ungs fólks á aldrinum
15-20 ára til að leysa vandamál á
nýstárlegan hátt og vinna að nýjung-
um og uppfinningum á sviði vísinda
eða tækni. Keppnin er hluti af man-
nauðsáætlun Evrópusambandsins og
þáttur í vaxandi samvinnu skóla og
atvinnulífs í Evrópu.
Atferli og líffræði loðnunnar
Fyrstu verðlaun, að upphæð 100
þúsund krónur, hlaut rannsókna-
verkefni nemenda úr Framhaldsskól-
anum í Vestmannaeyjum sem fjallaði
um atferlj og líffræði loðnunnar við
strendur íslands. Tekin voru sýni úr
loðnubátum á vertíðinni í vetur og
þau rannsökuð. Lifandi loðnur voru
einnig færðar í búr á Náttúrugripa-
safninu og fylgst þar með atferli
þeirra fyrir og eftir hrygningu. At-
ferli loðnanna var bæði kvikmyndað
og ljósmyndað. Ýmsar niðurstöður
komu á óvart, ekki síst það að
hrognafjöldi hverrar hrygnu reyndist
mun minni en talið var áður. Þá kom
í ljós að hrognaprósenta reyndist
ekki eins góður mælikvarði og
vökvainnihald til að áætla hvort
komið var að hrygningu loðnunnar.
í rannsóknahópnum úr FV voru
Aldís Helga Egilsdóttir, Ármann
Fiskur-
inn hefur
fögur
hljóð
Ungír vísindamenn voru heiðraðir síðastliðinn
laugardag fyrir áhugaverðar rannsóknir og
snjallar uppfinningar. Guðni Einarsson var
í hófí ÍSAGA hf. í Gerðubergí þar sem úrslit
í hugmyndasamkeppninni HUGVÍSI - hug-
myndasamkeppni ungs fólks voru kynnt.
Höskuldsson, Björn Matthíasson,
Emil Hadzic, Gunnar Friðfinnsson,
Jóhann Örn Friðsteinsson, Margrét
Þorsteinsdóttir, Markús Orri Más-
son, Reynír Hjálmarsson og Sighvat-
ur Bjarnason. Þau eru 16-19 ára
gömul.
Ætishljóð þykkvalúru
Önnur verðlaun, að upphæð 60
þúsund krónur, komu einnig í hlut
hópsins úr Framhaldsskólanum í
Vestmannaeyjum. Verkefnið sneri
að rannsókn á ætishljóðum flatfisks-
ins þykkvalúru. Lifandi þykkvalúrur
voru settar í búr í Náttúrugripasafn-
inu og þær sveltar í vikutíma. Þá
voru þær fóðraðar á dauðri loðnu
og ætishljóðin hljóðrituð. Hljóðin
þykja minna á þegar steinum er
skellt saman. Þekkingu á ætishljóð-
unum má ef til vill nýta við þróun
veiðarfæris sem lokkaði þykkvalúrur
í gildru.
Prófessor Sigmundur Guðbjarna-
son, formaður dómnefndar, gat þess
að bæði verkefni nemendanna úr
Eyjum hefðu fengið aðstöðu í Rann-
sóknasetrinu og Náttúrugripasafn-
inu í Vestmannaeyjum. Verkefnin
hefðu notið mjög virks stuðnings sjó-
manna og annarra heimamanna.
Óskaði Sigmundur Eyjamönnum öll-
um til hamingu með árangurinn.
Kristján Egilsson, forstöðumaður
Náttúrugripasafnsins, og Gísli Ósk-
arsson, kennari og kvikmyndagerð-
armaður, veittu nemendunum úr FV
bæði ráðgjöf og aðstoð.
Frostmoli
Anna Sigríður Arnardóttir og Eð-
varð Jón Bjarnason, nemendur í
Menntaskólanum í Reykjavík,
hrepptu þriðju verðlaun að upphæð
40 þúsund krónur fyrir Frostmola.
Molinn sýnir hvort hitastig frystivöru
hefur farið yfir æskilegt hitastig eft-
ir að geymsluhita var náð. Ef frysti-
varan þiðnar breytist liturinn á frost-
molanum og helst liturinn þótt varan
sé endurfryst. Þetta getur reynst
hagnýtt við að tryggja gæði frysti-
vöru.
Brennisteinn og botnhreinsun
Auk þeirra sem hrepptu verð-
launasætin voru veitt viðurkenning-
arskjöl vegna hinna verkefnanna
þriggja sem tóku þátt í undanúrslit-
unum. Jón Þ. Einarsson, Jón H.
Hallsson og Pálmar I. Guðnason úr
Fjölbrautaskóla Suðurlands rannsök-
uðu oxunarferli brennisteins í and-
rúmslofti og m.a. hvernig súrt regn
getur myndast frá háhitasvæðum.
' Verkefnið kölluðu þeir Súlfíð-Súlfat.
Soffía H. Björnsdóttir úr Mennta-
skólanum í Reykjavík kallaði sitt
verkefni Poseidon. Hún hannaði tæki
til að botnhreinsa skip án þess að
þau þurfi að taka á land.
Jón Á. Guðmundsson úr Folda-
skóla var með verkefnið Plöntur til
Mars. Þar velti hann því fyrir sér
hvað hann þyrfti margar plöntur til
að fullnægja súrefnisþörf sinni í
ímyndaðri geimferð til Mars og aftur
til jarðar.
Frumraun íslendinga
Sigurvegararnir munu taka þátt í
samkeppni Evrópusambandsins fyrir
unga vísindamenn sem haldin verður
í haust í Newcastle á Englandi. Það
verður frumraun ungra íslenskra vís-
indamanna á þeim vettvangi. ESB
greiðir ferðir og uppihald þátttak-
enda.
Það voru ÍSAGA hf., menntamála-
ráðuneytið og Fræðsluskrifstofa
Reykjavíkur sem gengust fyrir
keppninni hérlendis að þessu sinni í
samvinnu við fagfélög á sviði vísinda
og tækni. ÍSAGA hf. var kostunarað-
ili og lagði til verðlaunafé og rann-
sóknastyrki til þátttakenda auk ýmiss
annars kostnaðar. Einnig veitti
menntamálaráðuneytið keppninni
íjárhagslegan stuðning. Sigmundur
Guðbjamason, formaður dómnefndar,
sagði það ánægjulegt að sjá hvernig
þessi samkeppni leitaðist við að vekja
og virkja sköpunargleði og ímyndun-
arafl keppenda, framtakssemi og
framlega hugsun. Hann þakkaði þeim
sem veittu keppendum aðstoð, svo
og þeim sem störfuðu við framkvæmd
keppninnar.
Umsjón með keppninni höfðu
menntaskólakennararnir Björn Búi
Jónsson og Georg Douglas.’ Dóm-
nefndina skipuðu prófessor Sig-
mundur Guðbjarnason formaður,
Geir Þórarinn Zoega tæknilegur
framkvæmdastjóri ÍSAGA hf., dr.
Kristinn Andersen verkfræðingur,
dr. Grétar ívarsson jarðfræðingur,
Páll Theódórsson eðlisfræðingur,
prófessor Guðmundur Eggertsson,
Skarphéðinn Pálmason raungreina-
kennari, prófessor Þorsteinn Ingi
Sigfússon og Guðrún Þórsdóttir, sem
einnig var ritari dómnefndar.
Morgunblaðið/Kristján Egilsson
LOÐNUHRYGNUR bera mun færri hrogn en áöur var talið. Myndin
er af loðnum sem rannsakaðar voru í Náttúrugripasafni Vestmannaeyja.
Morgunblaðið/Kristinn
FORSVARSMENN Hugvísis ásamt ungum vísindamönnum sem tóku við verðlaunum í Hugvísi.
F.v.: Geir Þórarinn Zoega, tæknilegur framkvæmdastjóri ÍSAGA hf. sem var kostunaraðili keppn-
innar, Emil Hadzic, Eðvard Jón Bjarnason, Anna Sigríður Arnardóttir, Björn Matthíasson, Jóhann
Örn Friðsteinsson, Gunnar Friðfinnsson, Aldís Helga Egilsdóttir, Ármann Höskuldsson, Margrét
Þorsteinsdóttir, Reynir Hjálmarsson, prófessor Sigmundur Guðbjarnason, formaður dómnefndar.
Annað bindi minninga Margaret Thatcher
MARGARET Thatcher flytur ræðu í þinginu 22. nóvember 1990, daginn sem hún sagði af sér emb-
ætti flokkleiðtoga og forsætisráðherra. Hægra megin sést brosleitur John Major sem sigraði þá Micha-
el Heseltine og Douglas Hurd í baráttunni um leiðtogaembættið og naut til þess stuðnings Thatcher.
Major sakaður um
svik og ráðleysi
MARGARET Thatcher,
fyrrverandi forsætisráð-
herra og flokksleiðtogi
íhaldsmanna í Bret-
landi, gagnrýnir harkalega eft-
irmann sinn, John Major, í öðra
bindi æviminninga sinna er nefnist
Leiðin til valda. Sunday Times birti
útdrátt úr bókinni um helgina en
hún kemur út í næsta mánuði. Blað-
ið gaf í skyn að Thatcher hvetti til
þess að einhver byði sig fram gegn
Major en í yfirlýsingu frá skrifstofu
hennar í gær var bent á að þar
væri um augljósa rangtúlkun á
ummælum í bókinni að ræða.
Skrifstofa Thatcher sendi frá sér
yfirlýsingu þar sem því er mótmælt
að Thatcher hvetji til mótframboðs
gegn Major; ummæli Thatcher hafi
verið rifín úr samhengi. í bókinni
segi: „Á næstu blaðsíðum, - í um-
fjöllun um Evrópu, alþjóðamál í víð-
ara samhengi, félagsmál og efna-
hagsmál - segi ég frá hugleiðingum
mínum um leiðir til að gera betur
í þessum efnum. Á hinn bóginn
verða nú aðrir að hrinda þessum
aðgerðum í framkvæmd.“
Síðasta setningin var birt í
Sunday Times, eftir að gagnrýni
Thatcher á stefnu og störf Majors
hafði verið rakin og þannig látið
að því liggja að Thatcher væri að
hvetja til uppreisnar gegn Major.
Thatcher sakar í bókinni Major
um svik við hugsjónir og hefðbund-
in gildi íhaldsmanna og segir hann
skorta markvissa stefnu. Hún segir
að Bretland sé á „hraðri leið í ranga
átt“ í málefnum laga og reglu og
hvetur til þess að fé til velferðar-
mála verði fremur notað til baráttu
við glæpafárið.
„Valdið úr landi“
Leiðtoginn fyrrverandi vill að
Major taka skelegga og ótvíræða
afstöðu í Evrópumálunum, hann
beiti sér gegn sameiginlegri mynt
fyrir sambandið. Hún segir stefnu
Majors í þessum málum einkennast
Enn valda æviminningar
. Margaret Thatcher úlfúð
meðal breskra íhalds-
manna. Hún gagnrýnir
m.a. John Major forsæt-
isráðherra fyrir undan-
látssemi gagnvart
Brusselvaldinu og telur
ríkisstjórn hans reyna
að blekkja breskan
almenning.
af „málamiðlunum, vandanum er
sópað undir teppið, beðið með að
taka á þessu í von um að breska
þjóðin taki ekki eftir því sem er
verið að gera við hana, hvernig
smám saman er verið að flytja vald-
ið úr landi.“
Margir minnast þess að Thatcher
þurfti sem leiðtogi að kljást við and-
róður Edwards Heaths, sem hún
velti af leiðtogastóli á sínum tíma,
segja að hún sé að reyna að leika
sama leikinn við sinn eftirmann.
Þessu vísar hún eindregið á bug.
Verja Major
Kenneth Clarke fjármálaráðherra
varði Major. Ráðherrann taldi leið-
togann fyrrverandi ekki segja fylli-
lega satt og rétt frá Iiðnum atburð-
um, hún lagaði sannleikann svolítið
til. Betra væri fyrir íhaldsmenn að
beijast við Verkmannaflokkinn en
innbyrðis.
Clarke sagði að mörg vandamál
Ihaldsflokksins sem nú þyrfti að
leysa hefðu orðið til á valdaskeiði
Thatcher. „Undirrót kreppunnar,
sem skall á í öllum vestrænum lönd-
um, var röng stefna í peningamál-
um. Þetta gerðist þegar Margaret
var við völd,“ sagði hann í viðtali við
RBC-sjónvarpið.
Michael Heseltine iðnaðarráð-
herra sagði að þegar Thatcher hefði
orðið að víkja úr leiðtogastól 1990
hefði hún verið mjög óvinsæl og
allt stefnt í kosningaósigur íhalds-
flokksins. Fleiri ráðamenn flokksins
tóku upp hanskann fyrir Major og
sögðu hann hafa tekið við klofnum
flokki og slæmum efnahag. Fyrrver-
andi ritari Thatcher á þingi, Sir
Archie Hamilton, sagði: „Hún hefur
megnið af ferlinum haldið á lofti
þeirri ágætu reglu að fyrrverandi
forsætisráðherrar gagnrýni ekki
arftaka sína og ég hygg að það
hefði verið gott ef hún hefði fylgt
henni í bókinni."
Sjálfur hefur Major ekki tjáð sig
um skoðanir Thatcher í bókinni en
heimildarmenn í fiokknum sögðu
hann hafa reiðst mjög þessari at-
lögu. „Tímasetningin [á gagnrýn-
inni] hefði aldrei getað verið góð en
þessi var afar slæm;“ sagði ónefnd-
ur heimildarmaður. Ihaldsflokkurinn
hefur um langt skeið staðið mjög
illa í skoðanakönnunum og tapað
hverjum aukakosningunum á fætur
öðrum; nýjasta áfallið var afhroð í
sveitarstjórnakosningum.
Gagnrýni Thateher á Major og
einkum Evrópustefnuna er talin
verða vatn á myllu íhaldsandstæð-
inga aukinnar Evrópusamvinnu en
ekki er ljóst hve mikil áhrifin verða.
Fyrstu viðbrögð meðal öflugustu
Evrópuandstæðinganna voru var-
kár. Michael Portillo atvinnumála-
ráðherra, sem er eftirlæti skoðana-
bræðra Thatcher í flokknum, gerði
lítið úr deilunni. Hann sagðist ekki
trúa því að Thatcher væri í reynd
að gagnrýna leiðtogahæfileika Maj-
ors. En Portillo bætti við lítt dulbú-
inni gagnrýni á forystu hæfileika
Majors. „Hún [Thatcher] hefur
hæfileikann til að sjá hlutina með
augum almennings, vita hvað fólk
er að hugsa.“