Morgunblaðið - 28.03.1996, Síða 4

4 FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Almenningur les í ísinn í Perlunni um helgina
Síðasta hlýíndaskeið
skiptist í þrjá hluta
Rannsóknir á borlgomum úr Græn-
landsjökli hafa veitt mikilvægar upplýs-
ingar um náttúm- og veðurfar til foma.
Almenningi gefst kostur á að feta í fót-
spor vísindamanna og lesa í ísinn í
Grænlandsjökli á sýningu í Perlunni 29.
marstil 14. apríl.
SÝNINGIN kemur frá Danmörku
og gefur lifandi mynd af
dansk/íslensku borununum í Græn-
landsjökli í byijun tíunda áratugar-
ins. Með rannsóknum á borkjörnun-
um hefur verið hægt að fá mikilvæg-
ar upplýsingar um náttúru- og veð-
urfar til forna. Sigfús J. Johnsen,
stjórnandi borananna, segir að kom-
ið hafí á óvart að síðasta hlýinda-
skeið hafí ekki verið stöðugt heldur
hafi hiti fallið um 4 til 5 gráður
milli þriggja styttri hlýindaskeiða. í
framhaldi af því hafí verið ákveðið
að bora norðar í jökulinn til að kanna
möguleikana á því að sama mynstur
endurtaki sig:
Sigfús hefur yfírgripsmikla þekk-
ingu á ísborunum í Grænlandsjökul
enda hefur hann Verið virkur í þeim
nánast frá upphafí. Honum var
t.a.m., ásamt prófessor Willi
Dansgaard, falið að mæla fyrsta
langa ískjarnann úr jöklinum árið
1966. Bandaríkjamenn áttu heiður-
inn af því að hafa náð ískjarnanum
úr jöklinum við Camp Century á
Norðvestur-Grænlandi um sumarið.
ísinn reyndist vera 1.390 m þykkur
og neðsti og elsti hluti kjarnans tald-
ist 130 þúsund ára gamall.
Rannsóknirnar urðu Sigfúsi
hvatning til að hanna nýjan og full-
kominn ísbor og var hann fyrst not-
aður við Dye 3, radarstöð Banda-
ríkjamanna á Suðaustur-Grænlandi,
árið 1979. Borinn reyndist með af-
brigðum vel og upp náðist 2.038 m
langur ískjarni. Borstaðurinn reynd-
ist hins vegar ekki eins góður vegna
skriðs við botn jökulsins og bráðnun-
ar á yfírborði hans yfir sumartím-
ann. Þó tókst úrvinnsla gagna með
ágætum og nýjar og öflugar mæliað-
ferðir voru þróaðar.
Með framlagi_ frá Belgíu, Frakk-
landi, íslandi, Ítalíu, Sviss, Stóra
Bretland og Þýskalandi ásamt Evr-
ópu gekkst Vísindasjóður Evrópu
(ESF) svo fyrir samvinnu um þriðju
borunina á hábungu jökulsins árið
ár
Hitafar síðustu 150 þús.
skv. borkjarna úr Grænlandsjökli (GRIP)
-30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 ,10"C
1989. Hábungan er ákaflega
heppilegur borstaður enda
verður engin lárétt hreyfing
á ísnum á hábungunni. Með-
alhiti er -32 gráður og nán-
ast aldrei þíða og því ekki
sumarbráð eins og á Dye 3.
Verkefninu var gefið nafnið
Grip og kostaði um 550 millj-
ónir íslenskra króna. Fram-
lag íslendinga nam um 0,7%
af heildarkostnaði. Danir
greiddu mest eða 23,6% og
Svisslendingar komu næstir
með 22%.
Fjórir íslendingar unnu við
rannsóknirnar á Grænlandi.
Sigfús stjórnaði sjálfri borun-
inni, Pálína M. Kristinsdóttir,
eiginkona hans, sá um kjar-
nagæslu og sýnatöku, Þor-
steinn Þorsteinsson vann við
borun og rannsóknir á krist-
öllum og Arný E. Svein-
bjömsdóttir vann við kjarna- _______
gæslu og samsætur. Einnig
vinna við rannsóknirnar Guðbjörg
Aradóttir, Karl Grönvold og Níels
Oskarsson. Skemmst er frá því að
segja að takmarkinu um að komast
niðurúr jöklinum var náð hinn 12.
júlí árið 1992. Kjarninn reyndist
rúmlega 3.028 m langur og gæðin
frábær ef frá er talinn kafli á 800
til 1.300 m dýpi.
Köldu skeiðin
20-25 gráðum kaldari
Sigfús segir að með rannsóknum
á borkjömunum megi m.a. fá upplýs-
ingar um veðurfarsbreytingar og
orsakir þeirra, samsetningu and-
rúmslofts, eldvirkni og skógarelda.
Hann segist ekki hafa orðið fyrir
vonbrigðum með kjarnann úr há-
bungunni í því sambandi því úr ísn-
um hafí verið hægt að lesa afar
mikilvægar upplýsingar. Af því
markverðasta nefnir Sigfús að hægt
hafí verið að komast að því að hita-
stig hinna svokölluðu köldu skeiða
150þúsuhdár
-30 -25 -20 -15
SIGFÚS hampar elsta hluta
borkjarnans af hábungunni.
Hann er tveggja til þriggja
milljóna ára gamall.
hafí ekki verið 10 gráðum kaldara
heldur 20 til 25 gráðum kaldara en
í dag.
Ekki segir hann síður hafa komið
á óvart að síðasta hlýinda-
skeið hafi ekki verið stöðugt
heldur hafi hiti fallið um 4
til 5 gráður milli þriggja
styttri hlýindaskeiða. Hann
nefnir í því sambandi að á '
svipuðum tíma og Grip-hóp-
urinn náði takmarkr sínu
hafi Bandaríkjamenn náð
öðrum kjarna á svipuðum
slóðum. Sá kjami hafi ekki
sýnt sömu vísbendingar um
óstöðugleika og hafi í fram-
haldi af því komið upp efa-
semdir um niðurstöður
Grips. Nú hafi hins vegar
hafsbotnsrannsóknir í sjón-
um kringum Grænland og í
Suður-Atlantshafi rennt
stoðum undir niðurstöðu
hópsins. Hjá honum kom
fram að í framhaldi af niður-
stöðunni hafi verið ákveðið
að fara aftur af stað og
kanna möguleikann á því að
sama mynstur endurtaki sig
með því að bora í jökulinn
norðan við hábunguna í sum-
ar.
Sigfús vildi lítið segja um
hugsanlegar afleiðingar af
því að hitastig lækkaði
skyndilega um 4 til 5 gráður
á jörðinni eins og gerst hefði
á síðasta hlýindaskeiði. Að-
eins að væntanlega mætti
rekja slíka hitabreytingu til
breytinga á golfstraumnum
og hugsanlega mætti miða
við að veðurfar á íslandi yrði
___ eins og veðurfar á Græn-
landi og veðurfar í Dan-
mörku eins og veðurfar á íslandi en
þess má geta að niðurstöður boran-
anna sýna fram á að loftslag hefur
farið stöðugt kólnandi á jörðinni síð-
ustu 8.000 ár. Hið svokallaða landn-
ámsöskulag er samkvæmt niður-
stöðum rannsóknarinnar frá árinu
871. Nýja verkefninu, sem er til
þriggja ára, hefur verið gefið nafnið
Nordgrip og sagðist Sigfús vona að
íslendingar sæju sér fært að vera
með í fjármögnun á því eins og fyrra
verkefninu.
Markmið sýningarinnar í Perlunni
er að kynna Grip-verkefnið á að-
gengilegan hátt fyrir almenningi. Á
sýningunni eru m.a. myndband,
myndir, teikningar og líkan af litlu
samfélagi vísindamannanna á há-
bungunni. Sýningin hefur verið sett
upp í níu stórborgum í Evrópu og
aíltaf fengið mikla athygli. Hún er
opin milli kl. 15 og 20 virka daga
og um helgar og hátíðisdaga milli
kl. 11 og 18.
Nýstárleg tilraun á vegum Grandaskóla með stuðningi einkafyrirtækis
Hugmyndasam-
keppni 1 gerð
kennsluforrita
GRANDASKÓLI hefur ákveðið að
efna til hugmyndasamkeppni í gerð
kennsluforrita í íslensku, dönsku eða
raungreinum fyrir 6-12 ára nemend-
ur. Er þetta í fyrsta skipti sem opin-
ber skóli á grunnskólastigi auglýsir
á þennan hátt, að því best er vitað.
Þrenn verðlaun verða veitt. samtais
að upphæð 600.000 krónur. „Það
er fyrirtækið Rafhönnun sem gerir
okkur þetta kleift með því að safna
styrktaraðilum," sagði Órn Halldórs-
son, aðstoðarskólastjóri Granda-
skóla.
Hann segir að forsaga málsins sé
sú að Rafhönnun hafí gefið út aug-
lýsingadisk á margmiðlunarformi í
fyrra í sambandi við jarðhita en
hafí ekki nýtt sér allt plássið á diskn-
um. „Grandaskóli hefur verið fram-
arlega í tölvuvinnslu og greiddi Raf-
hönnun laun forritara en nemendur
gerðu sýnieintak um skólann. Vegna
verkfalls kennara gátum við ekki
unnið verkið eins og við vildum.
Okkur tókst þó að setja inn verkefni
sem tengist jarðvarma og við vorum
að vinna að í 4. bekk,“ sagði Örn.
Hann bætti við að hægt væri að
nýta einhvern hluta efnsisins til
kennslu, þ.e. texta um jarðhita auk
spurninga sem nemendur svara til
að komast áfram í forritinu.
„Nú kemur aftur hugmynd frá
Rafhönnun um aðstoð og að þessu
sinni til að búa til kennsluforrit.
Áhuginn sem Rafhönnun sýnir skól-
anum kemur til vegna þess að for-
eldri barns í skólanum starfar hjá
fyrirtækinu," sagði Örn. Hann sagði
að tilfinnanlega vantaði kennslufor-
rit í raungreinum, auk þess sem allt-
af væri þörf fyrir kennsluefni í ís-
lensku og ekkert kennsluforrit væri
til í dönsku. „Það skortir algjör-
lega,“ sagði hann.
Örn tók fram að almennt hefðu
fáir forritarar velt fyrir sér mögu-
leikum á að búa til kennsluforrit,
en með þessari hugmyndasamkeppni
vonaðist hann til að áhugi þeirra
glæddist. Hann sagði að hér væri
um tilraunastarf að ræða og menn
rynnu því svolítið blint í sjóinn. í
raun gæti hver sem er skilað inn
hugmynd og því þyrfti viðkomandi
hvorki að vera forritari né kennari.
„Ef viðkomandi þekkir til tölvuleikja
getur hann skilað inn hugmyndum
um hvernig forritið eigi að virka,“
sagði Örn en tók fram að einhverja
þekkingu þyrftu menn að hafa á
námsefninu.
Skilafrestur er til 18. maí og má
skila inn tillögum sem sýnisútgáfu
að kennsluforriti í sínu einfaldasta
formi eða ljósmyndum/teikningum
af skjámyndum kennsluforritsins.
Keppnisgögn verða afhent í Granda-
skóla til 12. apríl nk.
Stöðugur
vöxtur í
Skeiðará
HÆGUR en stöðugur vöxtur
setti svip sinn á Skeiðará í gær
að sögn Stefáns Benediktssonar
þjóðgarðsvarðar í Skaftárfelli.
„Það hefur greinilega bæst vatn
í Gígkvísl sem var ekki í gær,
en annað er í sjálfu sér ekki
stórvægilegt," segir hann.
Hann segir von til að hægt
sé að spá betur um hvenær
hlaupið nær fullum þunga síð-
ari hluta föstudags, að lokinni
athugun vatnamælingamanna
frá Orkustofnun.
„Þá hafa þeir samanburð frá
seinasta föstudegi þannig að
þeir geta strax búið til yfirlit
yfír rennslið sem hægt er að
bera saman við fyrri hlaup og
sjá með sæmilegri nákvæmni
hvenær toppsins er að vænta,“
segir Stefán.
Sjómaður sótt-
ur á hjólabát
BJÖRGUNARSVEIT Slysa-
varnafélagsins í Vík í Mýrdal
sótti í gær sjómann sem slasað-
ist við vinnu sína í Jóni á Hofi
ÁR-62. Báturinn var þá stadd-
ur austur í Meðailandsbug.
Maðurinn hafði misst framan
af fingri.
Haft var samband við Björg-
unarmiðstöð Slysavarnafélags-
ins kl. 13:15. Félagar í björgun-
arsveit félagsins í Vík fóru á
hjólabát austur á Mýrdalssand
til móts við Jón á Hofi. Við
Blautukvís! austan Hjörleifs-
höfða tók báturinn stefnu til
hafs og kom hann að Jóni á
Hofi um kl. 16. Maðurinn var
fluttur í land þar sem læknir
beið til að hlúa að honum.
Hann var síðan fluttur með
bifreið björgunarsveitarinnar
til Reykjavíkur. Líðan hans er
eftir atvikum.
Sameiginlegt
kosninga-
sjónvarp
RÍKISÚTVARPIÐ-Sjónvarp og
Stöð 2 hafa náð samkomulagi
um sameiginlega útsendingu á
kosningadagskrá frá talningu
í forsetakosningunum í júní
næstkomandi.
Jafnframt munu stöðvarnar
bjóða frambjóðendum þátttöku
í umræðuþætti sem sendur
verður í beinni útsendingu á
báðum stöðvunum kvöldið fyrir
kjördag. Stöðvarnar skipa á
næstunni fulltrúa til nánari
undirbúnings kosningadag-
skránni.
Þetta er í fyrsta sinn sem
útsending sjónvarpsstöðvanna
er sameiginleg, en þær hafa
áður átt samvinnu um einstaka
þætti í kosningadagskrám.
Gæludýrafóður
Innflutningur
ekki stöðvaður
INNFLUTNIGNUR á bresku
gæludýrafóðri verður ekki
stöðvaður fyrst um sinn, að
sögn Brynjólfs Sandholt yfir-
dýralæknis.
Að sögn Brynjólfs var
ákvörðunin tekin í samráði við
fóðureftirlitið eftir að í ljós kom
að um niðursoðið fóður er að
ræða, sem hitað er upp í 135°,
en það hitastig á að drepa
smitefnið. „Við teljum því ekki
ástæðu til að loka fyrir inn-
flutning að sinni,“ sagði hann.