Morgunblaðið - 28.03.1996, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996 39
Oljóðafárið
ÉG VIL þakka
Tryggva V. Líndal fyr-
ir athugasemdir í
Morgunblaðinu 15.
febrúar sl. vegna
skrifa minna um óljóð
nýlega, sem hann stílar
til „óljóðabanans GG“.
Vonandi að skoðana-
skipti gætu orðið til-
efni líflegrar umræðu
um stöðu ljóðlistar.
Hann segir m.a.
„Ötulustu ferskeytlu-
bændur nútímans
kunna lítið að meta
hinn bundna kveðskap
gullaldarskáldanna
eða fornskáldanna ís-
lensku“. Býsna hæpin tilvitnun, því
margir slíkir eru sérstaklega vel að
sér einmitt á þessu sviði bók-
mennta. Tryggvi bætir við:
„... enda vakir lítið annað fyrir
mörgum þeirra en að valta yfir öll
skáld, sem upp úr grasi rísa sínum
eigin vísnakveðskap til ímyndaðs
framdráttar. Gagnvart slíkum
mönnum fyltust Pjölnismenn ör-
væntingu.“
Hér þarf mikinn kjark til að
nefna Fjölnismenn til sögu. Þeir
voru réttilega nefndir „Vormenn
íslands" og brautryðjendur í mál-
vernd. — Þótt Jónas Hallgrímsson
væri hvassyrtur í garð rímnafarald-
ursins er algjörlega út í hött að
nefna nafn hans gagnvart því
furðulega rugli, sem tröllríður ljóða-
gerðinni nú á dögum.
Ég vil leiðrétta þann misskilning
að ég sé andsnúinn órímuðum ljóð-
um. Þau hafa alltaf verið merkur
hluti okkar menningar í ljóðlist.
Hinsvegar er afskræmingin á þessu
sviði orðin slík að engu tali tekur.
Þessu gerir Tryggvi sér örugglega
grein fyrir.
Prósi
Því miður er það svo, þegar ég
les nútíma prósa, sem er einkenni-
lega oft mjög torskilinn, þá verður
mér oft hugsað til gerviblóma, án
ilms. Ekki síst þegar ljóðhefð okkar
er höfð í liuga. Mjög mörgum finnst
prósinn ekki áhugaverður og það
er staðreynd, sem alls
ekki þýðir að neita, að
mestur hluti þjóðarinn-
ar er í verkfalli gagn-
vart lestri og kaupum.
— Óljóða- og prósa-
skáldin eru sambands-
laus við þjóðina, þótt
um þá staðreynd sé
rækilega reynt að
þegja!
Vísur og
lágmenning
„Önnur tegund af
rímuðum kveðskap er
í hagyrðinga þáttum
dagblaða ... er þar
oftast um að ræða
nokkurskonar púsluspil meira af
skynsamlegu viti en andagift. Þar
er um að ræða eina af myndbirting-
um lágmenningar nútímans.“ —
Vísnagerð er okkar þjóðaríþrótt
stórvinsæl og að sjálfsögðu misjöfn
Ég vil leiðrétta þann
misskilning, segir Guð-
mundur Guðmundar-
son, að ég sé andsnúinn
órímuðum ljóðum.
að gæðum. — Snjallar lausavísur
hafa alltaf verið mikilsmetnar og
flogið landshornanna á milli. Þær
munu lifa um ár og aldir, því í einni
stöku er oft mikill og áhrifaríkur
boðskapur, sem því miður er ekki
pláss til að tíunda hér. Hef reyndar
fjallað um þær áður með snjöllum
sýnishornum. — Lágmenning nú-
tímans er hinsvegar í endalausu
óljóða-rugli og skal hér aðeins tekið
eitt örlítið sýnishorn eftir ungan
mann, sem alltaf er titlaður skáld,
enda ljóðabók útgefin. Táknrænt
dæmi um, hvað nútímaskáld dirfist
að leggjast lágt. Skáldnafnið er
Sjón. Það er sagt að í flutningi ljóða
sinna sýni hann mikil tilþrif á bak
við míkrófóninn:
Vindlar handa Iitlum stúlkum/
vindlar handa litlum stúlkum (hvísl-
Guðmundur
Guðmundarson
Eftir hverju er beðið,
spyr Björn Ingi
Hrafnsson, ef hver
króna skilar sér
margfalt til baka?
hefur hver ein króna, sem kvik-
myndasjóðurinn hefur lagt í púkkið,
oft fengið á endanum félagsskap
tveggja til fjögurra erlendra systra
sinna og stuðlað þannig að verð-
mætasköpun í stöðnuðu íslensku
hagkerfi, aukningu erlends fjár-
magns í umferð, verðmætri land-
kynningu og síðast en ekki síst;
stuðlað að atvinnu fyrir fjölda fólks.
Það eru einmitt þessi mikilvægu
atriði sem vilja ávallt gleymast þeg-
ar málefni íslenska kvikmynda-
sjóðsins eru til umræðu. Fólk horfir
á þær milljónir sem eru til skipt-
anna og miklar þessar „gjafir" til
kvikmyndagerðarmannanna fyrir
sér. Menn sjá jafnvel fyrir sér heilu
hallirnar rísa hjá þessum krógum
fyrir peningana og telja að meiru
en nóg sé nú þegar varið til þessa
vafasama málaflokks. Eða einsog
Bryndís Schram, framkvæmdastjóri
kvikmyndasjóðs, segir í viðtali í
nýjasta tölublaði alþjóðlega kvik-
myndaritsins Screen; „Á hveiju ári
þurfum við að berjast fyrir aukn-
ingu til sjóðsins. En við fáum sömu
svörin, aftur og aftur. Tölfræðingar
segja okkur að á móti hverri krónu,
sem ríkið leggur í kvikmyndasjóð,
komi fimm aftur í ríkissjóð. Vand-
inn er að meðlimir ijárlaganefndar
eru mestmegnis utan af landi.
Þeirra hlutverk er að vernda bænd-
ur og fiskimenn. Þeim er sama um
kvikmyndaiðnaðinn, jafnvel þótt
hann sé ábatasamur."
Þarna erum við einmitt komin að
kjarna málsins. Það virðist einu gilda
þótt um ábatasaman atvinnuveg sé
að ræða, aukningar til sjóðsins era
ekki á dagskrá. Björn Bjarnason,
menntamálaráðherra, segist í sömu
umfjöllun Screen ekki vera þessu
sammála. Hann segir ennfremur:
„Framlag til sjóðsins var samþykkt
án mótbára á Alþingi, þannig að
breið samstaða er um málefni kvik-
myndaiðnaðarins á þingi. Ríkis-
stjómin viðurkennir fúslega menn-
ingarlegt mikilvægi íslenskrar kvik-
myndagerðar, annars myndi hún
ekki leggja til hennar fé.“
Svo mörg voru þau orð. Mennta-
málaráðherra er sannfærður um
menningarlegt gildi íslenskra kvik-
mynda en virðist að öðru leyti ekki
gera sér grein fyrir þeirri þróun sem
hefur orðið í greininni. Þessi vafa-
sama hagfræði kemur betur í ljós
í sama blaði. Þar segir, í samantekt
Þorfinns Ömarssonar, að íslenskir
kvikmyndagerðarmenn hafi hug á
að stofna nefnd til að kynna landið
sem vænlegan tökustað fyrir er-
lenda kollega þeirra. Þeir benda á
þessa viðleitni um allan heim,
stjórnvöld veiji oft miklum upphæð-
um til að kynna ágæti síns lands
og ekki að ástæðulausu. Erlend
tökulið séu oft afar fjölmenn og
komi þannig með gífurlegt fjár-
magn með sér inn í landið auk þess
sem þau skapi störf fyrir íslenskt
vinnuafl. Meðal annars segist hinn
virti franski kvikmyndagerðarmað-
ur, Jean-Jacques Annaud, sem með-
al annars gerði Nafn rósarinnar og
Björninn, alltaf velta íslandi fyrir
andi): Sú litlasta fær þann stórasta/
ha!ha!ha! ha!ha!ha! ha!ha!ha!/ af því
hún er minnstustust/ (hrópandi):
Vindlar handa litlum stúlkum/
vindlar handa litlum stúlkum/ (í
fylgd með glæpamanni).
Og æskufólkið klappar óspart
fyrir skáldinu sínu!! Hver var ann-
ars að tala um lágmenningu? Hve-
nær á að taka fíflskapinn í ljóða-
gerð yngri kynslóðarinnar á dag-
skrá og veita ruglukollunum verð-
uga hirtingu!?
Óbundin ljóð
„Þó er óhætt að fullyrða að mátu-
lega víðsýnir menn, sem kunna að
meta innihaldsríkan kveðskap yfir-
leitt, telja að skáldlist nútímans nái
oftast hærra í óbundnum en bundn-
um ljóðum...“ Sæll er hver í sinni
trú. Ég vil vekja athygli á að hljóm-
ur orða og fagurt tungutak í sannri
ljóðlist er vissulega heillandi langt
umfram prósann. Utanað lærdómur
barna á fögrum ljóðum er í reynd
kennsla í að njóta ljóðlistar, kennsla
í smekkvísi og fegurðarást. Ómet-
anleg til verndar okkar menningu.
Öll vorkunnsemi í þessu efni er frá-
leit!
Hinsvegar á Tryggvi öfluga
stuðningsmenn um óbundið mál í
hópi prósa-liðsins og þeirra mörgu
sem fást við ljóðagerð á þessum
nótum. Óbundin ljóð geta átt rétt
á sér, þegar hæfir menn eiga hlut
að máli. Ekki verður framhjá þeim
gengið, þegar meirihluti ljóðagerðar
er því miður kominn í þennan far-
veg. Þessi hópur afneitar „stuðl-
anna þrískiptu grein“, sem við einir
þjóða í veröldinni varðveitum enn!
— Okkar frábæru ljóðskáld virtust
eflast að dáð við að hagnýta sér
ljóðstafi, sem óneitanlega sigtuðu
leirinn frá góðmálminum.
Fram undir miðja þessa öld
blómstraði ljóðmenning okkar.
Ljóðsnillingar fóru á kostum. Þjóðin
fagnaði og mörg ljóðin voru lærð,
lög samin og sungin.
Umskiptin nálgast að vera skelfí-
leg og sannarlega er frost á Fróni,
þegar enginn kann eitt einasta ljóð
eftir hin nútímalegu ljóðskáld!
Ég hef haldið því fram og full-
yrði enn og aftur að atómkveðskap-
ur, hverskonar óljóð og prósinn
geta aldrei orðið kjölfesta í ís-
lenskri ljóðagerð!
Höfundur er frmnkvæmdastjóri.
Fjölskyldan
- skólinn -
samfélagið
Aldís
Yngvadóttir
er
sér sem tökustað við undirbúning
mynda sinna. Landslagið sé einfald-
lega engu öðru líkt.
En menntamálaráðherra getur
ekki einu sinni verið þessu sam-
mála. Hann segist ekki vera viss
um að reyna eigi að fá erlenda
aðila hingað. „Okkar einstaka nátt-
úra og landslag auk birtunnar er
of dýrmæt. Kannski ættum við bara
að halda því fyrir okkur. Auðvitað
mega allir koma — en ég er efins
um að stjórnin eigi að hafa að því
frumkvæði." í sama blaði segir Sig-
uijón Sighvatsson; „Án kynningar
ríkisins er ólíklegt að aukning verði
á komu erlendra aðila hingað."
Þá vitum við það. Stjórnvöld eru
svosem til í að leyfa erlendum aðil-
um að koma hingað og greiða fyrir
fúlgur fjár, en að stuðla að því með
einhverjum ráðum, nei ekki aldeilis.
Alveg sama hvað aðrar þjóðir gera,
ísland fyrir íslendinga og af pening-
um eigum við hvort eð er nóg!
Öllum hlýtur að vera ljóst, sér-
staklega á tímum atvinnuleysis, að
með fjölgun fagfólks verður einnig
að fjölga verkefnum. Ef sýnt er,
að hver útlögð króna skili sér marg-
falt til baka, eftir hveiju er þá beð-
ið? Ef breið samstaða er um málið
á þingi, hvar er þá flöskuhálsinn?
Islenskir kvikmyndagerðarmenn
eru ekki að biðja um neina ölmusu,
þeir hafa sýnt fram á ábatasemi
sinna hugmynda og nú er komið
að íslenskum stjórnvöldum að
gjalda líku líkt. Aukum framlög til
kvikmyndasjóðs og sýnum einu
sinni framsýni. Það væri þó alltjent
góð viðleitni.
Höfundur er blmkinuiöur og sngn-
fræðinemi.
UNDANFARIN
fimm ár hafa grann-
skólar átt kost á að
bjóða nemendum og
foreldrum þeirra að
fást við námsefni sem
allt í senn stuðlar að
félags- og persónu-
þroska einstaklingsins,
eflir samskiptahæfni
hans og sjálfstraust og
gerir honum grein fyrir
þeirri áhættu sem felst
í því að neyt tóbaks,
áfengis og annarra
fíkinefna. Námsefnið
heitir Að ná tökum á
tilverunni en er oft
kallað Lion-Quest.
Að ná tökum á tilveranni
námsefni í lífleikni (life skills) og
er ætlað 11-14 ára nemendum.
Lífsleikni er skilgreind sem hæfi-
leiki til að sýna jákvæða hegðun
og aðlögunarhæfni sem gerir okkur
Tryggja þarf, segir
Aldís Yngvadóttir,
að kennsla í lífsleikni
og fíknivörnum standi
jafnfætis kennslu lög-
boðinna námsgreina.
kleift að kljást á árangursríkan
hátt við áskoranir og kröfur daglegs
lífs (1). Námsefnið er þróað í sam-
vinnu alþjóðahreyfingar Lions og
fræðslustofnunarinnar Quest Int-
ernational. Útgáfa námsefnisins og
umsjón með því hefur verið sam-
starfsverkefni Lionshreyfingarinn-
ar á íslandi og menntamálaráðu-
neytisins frá árinu 1988 og er það
einstakt í íslenskri skólasögu. Sam-
tökin Vímulaus æska hafa einnig
stutt útgáfu efnisins og Náms-
gagnastofnun gefur það út.
Marmkmiðið með námsefninu er
að hjálpa ungu fólki að þroska með
sér jákvæða félagslega eiginleika
og hegðun, tileinka sér heilbrigðan
lífsmáta án tóbaks og vímuefna og
efla tengsl við fjölskylduna, skólann
og samfélagið, en saman mynda
þessar stofnanir þjóðfélagsins þann
grunn sem hveiju barni er nauðsyn-
legt til að þroskast og dafna.
Helstu fæmiþættir sem kenndir
eru í námsefninu era: Samskipti og
samvinna; að byggja upp sjálf-
staust, sjálfsaga og ábyrgðartilfmn-
ingu; að skilja og hafa stjórn á til-
fmningum; að styrkja jákvæð tengsl
innan fjölskyldunnar og við jafn-
aldra; að leysa vandamál og taka
skynsamlegar ákvarðanir; gagm-ýn-
in hugsun; að greina og standast
neikvæð áhrif og þrýsting frá jafn-
öldrum; að setja sér markmið og ná
þeim; að hjálpa og leggja öðrum lið.
í námsefninu er gert ráð fyrir
þátttöku foreldra í námi barnanna
með þrennum hætti: í tengslum við
verkefni nemenda, s.s. heimavinnu;
með lestri foreldrabókar og með því
að sækja fjóra foreldrafundi sem
eru hluti námsefnisins.
Kennarar eða aðrir sem vilja
nota námsefnið þurfa að sækja sér-
stakt þriggja daga námskeið sem
haldin hafa verið á sumrin á vegum
menntamálaráðuneytisins og Lions-
hreyfingarinnar.
Áherslur í forvarnarstarfi gegn
fíkniefnum hafa breyst mikið á síð-
ustu árum. Það dugar engan veginn
að fræða börn og unglinga um skað-
semi hinna ýmsu efna í þeirri von
að þau hefji ekki neyslu þeirra.
Mestar vonir era nú bundnar við
leiðir sem byggjast á félagsfræði-
legri og sálfræðilegri nálgun þar
sem áhersla er á
kennslu í lífsleikni.
Námsefnið að Ná
tökum á tilverunni fell-
ur mjög vel að þeim
áherslum sem taldar
eru geta skilað árangri
í fíknivörnum. Það er
nú notað í um 30 lönd-
um víða um heim og
hefur hlotið viðurkenn-
ingu Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinanr
og UNESCO.
Námsefnið hefur
verið kennt markvisst
fjölmörgum grunn-
skólum hér á landi en
talsvert skortir þó á að
það nái til allra nemenda í þeim
aldurshópum sem það er ætlað.
Nauðsynlegt er að hvetja skóla til
að nýta sér námsefnið og alla þá
möguleika sem það býður, sérstak-
lega hvað snertir þátttöku foreldra.
Þá þarf að tryggja að kennsla í lífs-
leikni og fíknivörnum standi jafn- ..
fætis kennslu lögboðinna náms-
greina en eigi ekki í samkeppni við
þær um kennslutíma og yerði því
nokkurs konar afgangsstærð i
skólastarfmu. Skólar þurfa að
vanda vel til verksins og bjóða nem-
endum og foreldrum umfjöllun sem
er í takt við markaða stefnu um
aðferðir, sbr. aðalnámskrá grunn-
skóla 1989. Grunnskólar eiga ekki
að standa opnir hveijum þeim sem
vilja fræða eða ræða við nemendur
um þessi mál og þar með afgreiða
þátt skólans. Það verður að gera
sömu kröfu til kennslu í þessum
efnum eins og í stærðfræði, íslensku
og líffræði. Hvetja þarf alla skóla
til að marka eigin stefnu sem tekur
mið af þörfum og aðstæðum með
því að gera fíknivarnaáætlun. For-
eldrar bera fyrst og fremst ábyrgð
á uppeldi og velferð barna sinna.
Þeim er því skylt að taka virkan
þátt í því starfí sem unnið er af
hálfu skólans á þessu sviði.
Margir aðilar og félagasamtök
vilja leggja hönd á plóg í forvarnar-
starfi gegn tóbaki, áfengi og öðrum
fíkniefnum. Það er vel, en gera
verður þá kröfu að unnið sé faglega
og eftir þeim leiðum sem rannsókn-
ir hafa sýnt að einhverju fái áork-
að. Talsvert hefur skort á slík
vinnubrögð hér hjá okkur. Forsenda
þessa er að raun sú að koma á
heildstæðri löggjöf þar sem skýrt
er kveðið á um verkaskiptingu opin-
berra aðila og stofnana sem og hlut-
verk fijálsra félagasamtaka.
Sú mikla umræða um fíkniefna-
mál sem verið hefur síðustu vikur
í þjóðfélaginu o góttinn við að við
séum að missa tökin á vandanum
má ekki verða til þess að menn
missi móðinn. Það er hægt að ná
árangri í baráttunni við þennan
vágest.
Það hefur gerst áður þegar upp-
sveifla hefur verið í neyslu ólög-
legra fíkniefna meðal unglinga og
gerst aftur nú þegar e-pillan tröll-
ríður öllu, að stærsta vandamálið,
þ.e. áfengisneysla unglinga, fellur
í skuggann vegna umfjöllunar um
neyslu ólöglegu efnanna. Áfengis-
neysla unglinga er eftir sem áður
stærasta vandamálið. Fátítt er að
unglingar hefji neyslu ólöglegra
fíkniefna án undangenginnar
áfengisneyslu og tóbaksreykinga.
Þetta hafa fjölmargar kannanir
sýnt. Við eigum ekki að sætta okk-
ur við að um 80% unglinga í 10.
bekk hafi neytt áfengis. Hér þarf
að sporna við fótum. Það tekst með
samstilltum aðgerðum foreldra,
skóla og samfélagsins.
Höfundur er verkefnisstjóri Lions
Qucst.
4 _
<-