Morgunblaðið - 30.03.1996, Blaðsíða 18

18 LAUGARDAGUR 30. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
RÍKJARÁDSTEFNA Evrópu-
sambandsins, sem hófst í
Tórínó í gær með fundi leið-
toga aðildarríkja sambandsins, þarf
að búa ESB undir íjölgun aðildar-
ríkja, leitast við að lagfæra það, sem
mistókst við gerð Maastricht-sam-
komulagsins og reyna að færa sam-
bandið „nær fólkinu". Þrátt fyrir allt
er þó ekki von á róttækum breyting-
um.
Mikilvægasta verkefni ríkjaráð-
stefnunnar er að búa Evrópusam-
bandið undir að taka inn á annan tug
nýrra aðildarríkja í Austur- og Suð-
ur-Evrópu á næstu árum. Til þess
að slíkt megi verða er nauðsynlegt
að gera breytingar á stofnanaupp-
byggingu og ákvarðanatöku innan
sambandsins. Slíkt hefur gerzt þrisv-
ar sinnum áður; væntanleg aðild
nýrra aðildarríkja hefur alltaf knúið
Evrópusambandið til þess að „dýpka“
samstarfið og herða á samrunaþró-
uninni.
Þannig var ákveðið árið 1969, _er
Bretland, Danmörk, Noregur og ír-
land höfðu sótt um aðild að Efna-
hagsbandalaginu, eins og það var
þá kallað, að koma á pólitísku sam-
ráði í utanríkismálum og stefna að
því að koma á Efnahags- og mynt-
bandalagi Evrópu (EMU), þótt það
markmið sé raunar enn ekki að fullu
komið í framkvæmd. Jafnframt fékk
bandalagið þá eigin fé til ráðstöfun-
ar, ákveðið hlutfall af virðisauka-
skatti í aðildarríkjunum.
Með aðild Grikklands, Spánar og
Portúgals á síðasta áratug voru að-
ildarríki bandalagsins orðin tvöfalt
fleiri en í upphafi. Til þess að gera
ákvarðanatöku skilvirkari var meiri-
hlutaatkvæðagreiðslum í ráðherra-
ráðinu fjölgað og þrátt fyrir að hags-
munir ríkjanna innan sambandsins
hafi orðið ólíkari, er hægt að fullyrða
að breytingarnar, sem Einingarlög
Evrópu fólu í sér, hafi orðið til þess
að hraða mjög ákvarðanatöku innan
sambandsins. Slíkt var nauðsynlegt
til þess að koma mætti í framkvæmd
áformunum um innri markaðinn, sem
gekk í gildi í ársbytjun 1993.
Maastricht-ríkjaráðstefnan marg-
umtaiaða samþykkti enn breytingar
á stofnunum Evrópusambandsins
fyrir síðustu stækkun, en þijú ný
aðildarríki, Svíþjóð, Finnland og
Portúgal, bættust í hópinn í byrjun
ársins 1995. Með Maastricht-sáttmá-
lanum var málum, sem hægt er að
taka ákvörðun um án samhljóða sam-
þykkis í ráðherraráðinu, enn íjölgað.
Evrópuþingið fékk aukin völd, ákveð-
ið var að taka upp sameiginlega ut-
anríkis- ,og öryggismálastefnu og
stefna að sameiginlegum vömum.
Samþykkt var að Efnahags- og
myntbandalag gengi í gildi ekki síðar
en árið 1999. Akveðið að auka sam-
starf í dóms-, lögreglu- og innanríkis-
málum og tekinn var upp sameigin-
legur evrópskur borgararéttur.
Reynslan sýnir þess vegna að
„víkkun“ (fjölgun aðildarríkja) og
„dýpkun" (aukinn samruni) hafa yf-
irleitt farið saman hjá Evrópusam-
bandinu. Engin ástæða er til annars
en að ætla að svo verði einnig nú,
þótt ekki sé nema vegna þess að
Evrópuþingið hefur hótað að hindra
Róttækra breytinga
er ekki að vænta
Reuter
JOHN Major, forsætisráðherra Bretlands, og Malcolm Rifkind
utanrikisráðherra setztir að samningaborðinu í Tórínó. Búast
má við að Bretar standi gegn ýmsum breytingum á stofnsátt-
mála ESB.
Ríkjaráðstefna Evrópu-
sambandsins hófst í
_ A
Tórínó í gær. Olafur
Þ. Stephensen segir að
ekki sé von á róttækum
breytingum á stofnsátt-
mála sambandsins.
inngöngu nýrra ríkja, verði ekki
gengið lengra í samrunaátt.
Stofnanir rísa ekki undir
fjölgun aðildarríkja
Flestir eru sammála um að stofn-
anir Evrópusambandsins munu varla
rísa undir fjölgun aðildarríkja nema
breytingar verði gerðar á þeim. Sem
dæmi má nefna að þegar aðildarríkin
verða orðin 25 talsins, munu líða
meira en tólf ár á milli þess að hvert
aðildam'ki ESB gegni formennsku í
ráðherraráði þess. Aðeins flutningur
upphafsræðu fulltrúa hvers ríkis á
ráðherraráðsfundum mun taka
margar klukkustundir. Verði neitun-
arvaidi sérhvers ríkis í ráðherraráð-
inu viðhaldið, getur eitt ríki hindrað
framgang máls, sem ö!l hin 24 eru
sammála um. Slíkt lítur öðru vísi út
í 25 ríkja bandalagi en í samtökum
sex ríkja, sem Efnahagsbandalagið
var upphaflega. í framkvæmda-
stjórninni yrðu á fjórða tug fulltrúa
og ekki er hægt að skipta verkefnum
á milli þeirra endalaust.
Sumar þær breytingar, sem gerðar
voru með samþykkt Maastricht,
þykja ekki hafa gengið nógu langt.
Þannig þykja „önnur og þriðja stoð“
Evrópusambandsins, þ.e. samstarfið
í utanríkismálum og í dóms-, lög-
reglu- og innanríkismálum, ekki hafa
slagkraft og trúverðugleika. Ástæð-
an er fyrst og fremst sú, að þar verð-
ur að taka allar ákvarðanir með sam-
hljóða samþykki. Viðfangsefnin eru
viðkvæm og því erfitt að skapa full-
komna samstöðu. Hvorki utanríkis-
stefna ESB né dómsmálastefnan
hafa því staðið undir þeim vær.ting-
um, sem til þeirra voru gerðar. Hvað
utanríkisstefnuna varðar, halda sum-
ir því fram að þetta hafi orðið til
þess að Bandaríkjamenn taki upp
hugmyndir til lausnar á ýmsum al-
þjóðlegum deilumálum, sem fyrst
hafi fæðzt á vettvangi Evrópusam-
bandsins, og framkvæmi þær sem
sínar eigin.
Skilvirkni og
fullveldishugmyndir togast á
Vandinn er hins vegar sá að flest-
ar breytingar, sem eru til þess falln-
ar að auka skilvirkni stofnana Evr-
ópusambandsins, stangast á við hug-
myndir sumra aðildarríkjanna um
fullveldi og sjálfstæði þjóðríkisins.
Bretland fer þar fremst í flokki.
Brezka ríkisstjórnin hefur þvertekið
fyrir að samþykkja nokkrar þær
breytingar, sem gangi frekar á neit-
unarvald hennar í ráðherraráðinu en
orðið er. Bretar leggjast einnig gegn
auknum völdum Evrópuþingsins og
vilja draga úr áhrifum Evrópuþings-
ins og framkvæmdastjórnarinnar.
Sennilega eru Bretar einir á báti
hvað það varðar að vilja ekki fjölga
meirihlutaatkvæðagreiðslum í ráð-
herraráðinu. Þeir eiga hins vegar
bandamenn í ýmsum öðrum málum.
Fámennari aðildarríkin vilja til dæm-
is ekki að aukin skilvirkni verði á
kostnað áhrifa þeirra, en smærri ríki
hafa mun fleiri fulltrúa, atkvæði og
áhrif í stofnunum Evrópusambands-
ins en þau stærri, ef miðað er við
fólksfjölda.
Af þessum sökum telja margir að
örðugt muni reynast að ná samstöðu
um róttækar breytingar á stofnunum
Evrópusambandsins. Líklegast þykir
að áfram verði stigin smá skref í
einu.
„Nær almenningi"
Forsenda þess, að það takist yfir-
leitt að koma einhveijum breytingum
á, er að almenningur í þeim ríkjum
Evrópusambandsins, sem munu
halda þjóðaratkvæðagreiðslu um nið-
urstöðu ríkjaráðstefnunnar, hafi trú
á þeim. Stjórnmálamenn í Evrópu-
sambandinu eru einkar meðvitaðir
um að ekki megi endurtaka mistökin
frá Maastricht, þar sem ríkisstjórn-
um aðildarríkjanna virtist mistakast
að útskýra fyrir almenningi hvað
hann gæti grætt á hinum nýja sátt-
mála. Maastricht-samningurinn var
felldur í Danmörku í fyrstu umferð
og í Frakklandi var hann samþykkt-
ur með afar naumum meirihluta.
Orsök þess að þetta gerðist, telja
margir vera þá að stjórnmálamenn-
irnir hafi verið of uppteknir af þref-
inu um stofnanir og ákvarðanatöku,
og að hið jákvæða í efnisinnihaldi
samningsins hafi farið framhjá fólki.
Þannig hafi almenningur fengið á
tilfinninguna að stofnanir Evrópu-
sambandsins væru flóknar, lokaðar
og fjarlægar. Fólk hafi heldur ekki
getað séð að aukinn samruni færði
því neinar hagsbætur. í efnahags-
og myntbandalagi hafi fólk til dæm-
is fyrst og fremst séð missi eigin
gjaldmiðils sem þjóðartákns, og ekki
hafi tekizt að útskýra fyrir því kost-
ina við að hafa einn gjaldmiðil, til
dæmis á ferðalögum og í viðskiptum.
Af hálfu ríkisstjórna aðildarríkj-
anna hefur því verið lögð gífurleg
áherzla á að ríkjaráðstefnan færi
Evrópusambandið „nær fólkinu." Á
meðal þeirra mála, sem lagt hefur
verið til að ríkjaráðstefnan taki á í
þessu skyni, eru umhverfismál, at-
vinnu- og félagsmál, baráttan gegn
glæpum og opnara stjórnkerfi og
ákvarðanataka Evrópusambandsins.
Ekki má hins vegar gleyma því að
ein forsenda þess að hægt sé að taka
með skilvirkum hætti á umhverfis-
vandamálum, glæpastarfsemi og
hryðjuverkum, sem ekki virða nein
landamæri, er að veita yfirþjóðlegum
stofnunum meiri völd. Það rekst aft-
ur á meirihlutavilja almennings, að
minnsta kosti í sumum aðildarríkjun-
um, að halda sem flestum ákvörðun-
um hjá stjórnvöldum heima fyrir.
Þetta er þversögn, sem kemur æ
oftar upp þegar rætt er um þróun
Evrópusambandsins og stofnana
þess.
Sámeiginleg félagsmála-, atvinnu-
og velferðarstefna Evrópusambands-
ins getur eflaust falizt í aukinni sam-
ræmingu aðgerða aðildarríkjanna
gegn atvinnuleysi og fátækt. Það er
hins vegar afar ósennilegt að hún
geti falið í sér aukin framlög til vel-
ferðarmála á sama tíma og aðildar-
ríkin keppast öll við að uppfylla skil-
yrði Maastricht um lítinn fjárlaga-
halla til þess að geta tekið þátt í
myntbandalaginu.
Það blasir þess vegna ekki við að
neinar grundvallarbreytingar verði á
eðli Evrópusambandsins eða valda-
jafnvægi stofnana eða ríkja innan
þess á ríkjaráðstefnunni, sem nú er
hafin. Umboðið, sem leiðtogarnir
veittu samningamönnum sínum í
gær, ber vott um þetta; þar er fáu
slegið föstu og nær eingöngu íjallað
um það hvaða kafla stofnsáttmálans
skuli rætt. Um útkomuna er ómögu-
legt að spá; framundan er ár, þar
sem þrefað verður á fundum embætt-
ismanna einu sinni í viku eða oftar
og á utanríkisráðherrafundum í
hveijum mánuði. Undir lokin mun
svo taka við það sem embættismenn
ESB kalla að „beija saman hauskúp-
um“ í bakherbergjum og á göngum,
til þess að ná lokasamkomulagi.
Beðið eftir Bretlandi?
Flestir búast við að ríkjaráðstefn-
an standi um það bil eitt ár og emb-
ættismenn ESB telja að breytingar
á stofnsáttmálanum gætu tekið gildi
í byijun ársins 1998. Það, sem helzt
gæti dregið ráðstefnuna á langinn,
er að þau ríki, sem lengra vilja ganga
í breytingum, vilji bíða eftir þing-
kosningum í Bretlandi, sem verða
ekki síðar en vorið 1997, í þeirri von
að Verkamannaflokkurinn komist til
valda og verði ekki jafntregur í taumi
og stjórn íhaldsflokksins. Verka-
mannaflokkurinn þykir almennt hafa
jákvæðari afstöðu til Evrópusam-
starfsins en íhaldsflokkurinn, ekki
sízt til sameiginlegrar félagsmála-
stefnu og til hlutverks Evrópuþings-
ins. Hins vegar er Verkamannaflokk-
urinn sammála núverandi ríkisstjórn
um atriði á borð við það að ekki
beri að taka upp meirihlutaákvarðan-
ir í utanríkis- og dómsmálum og að
ekki eigi að búa til „tveggja hraða
Evrópu", þar sem sum ríki myndi
„harðan kjarna". Þess vegna er ekki
víst að Verkamannaflokksstjórn
myndi vilja fylgja meginlandsríkjun-
um alla leið.
Ákveðið hefur verið að samninga-
viðræður við ný aðildarríki hefjist sex
mánuðum eftir lok ríkjaráðstefnunn-
ar. í þeim hópi verða Kýpur og Malta
og sennilega einhver Austur-Evrópu-
ríki. Mestu bjartsýnismennirnir búast
við að næsta stækkun ESB eigi sér
stað árið 2001.