Morgunblaðið - 30.03.1996, Qupperneq 53

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. MARZ 1996 53
AFMÆLI
ERLENDUR
EINARSSON
í dag er 75 ára Er-
lendur Einarsson,
fyrrverandi forstjóri
Sambands íslenskra
samvinnufélaga. Á
þessum tímamótum
eru afmælisbarnið og
kona hans, frú Mar-
grét Helgadóttir,
stödd erlendis. Mér
eru minnisstæð tvö
stórafmæli Erlendar,
þegar hann og kona
hans fögnuðu miklum
fjölda gesta af þeirri
ljúfmennsku og gest-
risni sem þeim er lag-
in. Nú er vík milli vina, eins og
stundum vill verða, og því eru þeim
að þessu sinni sendar hjartanlegar
árnaðaróskir yfir hafið.
'Erlendur Einarsson fæddist í
Vík í Mýrdal 30. mars 1921 og
voru foreldrar hans Einar Erlends-
son, lengi starfsmaður hjá Kaupfé-
lagi Skaftfellinga, og kona hans,
Þorgerður Jónsdóttir. Að loknu
námi í Samvinnuskólanum stund-
aði Erlendur bankanám í New
York og nokkrum árum síðar
trygginganám í Bretlandi og Sví-
þjóð. Hann var framkvæmdastjóri
Samvinnutrygginga frá stofnun
þeirra 1. sept. 1946, til ársloka
1954. Undir farsælli stjórn hans
varð þetta nýja félag á skömmum
tíma að stærsta tryggingafélagi
landsins. Hinn 1. janúar 1955
gerðist Erlendur forstjóri Sam-
bandsins, aðeins 33 ára að aldri.
Hann lét af því starfi fyrir aldurs
sakir fyrir tæpum áratug, hinn 1.
september 1986.
Óhætt mun að fullyrða að á
þeim rúmlega þremur áratugum,
sem Erlendur var í forstjórastarfi
hjá Sambandinu, hafi naumast
verið um að ræða annað starf viða-
meira í íslensku viðskiptalífi. Sam-
bandið með deildum sínum var á
þeim tíma talið stærsta fyrirtæki
landsins og sinnti verkefnum á
mörgum sviðum við-
skiptalífsins. Það kom
einnig í hlut forstjór-
ans að gæta hags-
muna Sambandsins í
stjórnum íjölmargra
dóttur- og samstarfs-
fyrirtækja, innan
lands og utan, að jafn-
aði sem stjórnarform-
aður. Þannig var hann
stjórnarformaður
Samvinnusparisjóðs-
ins frá stofnun hans
1954 og formaður í
bankaráði Samvinnu-
bankans frá stofnun
hans 1963. Öll forstjóraár sín var
hann stjórnarformaður Samvinnu-
trygginga og Iceland Seafood
Corporation í Bandaríkjunum (sem
áður hét Iceland Products Inc.) og
stjórnarformaður Iceland Seafood
Ltd. í Bretlandi frá stofnun þess
félags árið 1980. í stjórn Sam-
vinnuferða og síðar Samvinnu-
ferða-Landsýnar sat hann frá upp-
hafi og einnig í stjórn og Osta- og
smjörsölunnar. Er þá margt ótalið,
þar á meðal þátttaka Erlends í
alþjóðlegu og norrænu samvinnu-
starfi, svo sem seta í miðstjórn
Alþjóðlega samvinnusambandsins
(ICA) og í stjórn Nordisk Andels-
forbund (NAF).
Erlendur kynntist ungur banda-
rískum kenningum um stjórn fyrir-
tækja, m.a. við námsdvöl við Har-
vard-háskóla. Ég hygg að þær
hafi haft veruleg áhrif á stjórnun-
arstíl hans en þá ekki síður hitt
að hann lagði sig alla tíð mjög
eftir því að fýlgjast með nýjum
hugmyndum á þessu sviði, bæði
vestan hafs og austan. Vegna
góðra tengsla vítt um heim og
mikilla ferðalaga, sem fylgdu
störfum hans, hafði hann til þessa
hina ákjósanlegustu aðstöðu.
í Sambandinu réði Erlendur
flestu því sem hann vildi ráða og
svo í þeim fyrirtækjum, þar sem
Oryggisdagur
barnanna
AÐ FRUMKVÆÐI Bifreiða-
skoðunar var haldinn á síðasta ári
kynningardagur fyrir foreldra
ungra barna þar sem kynntur var
helsti öryggisbúnaður sem I boði
er fyrir börn í bílum. Þessir dagur
verður í dag og er opið hús í Bif-
reiðaskoðun frá kl. 13-18.
í frétt frá Bifreiðaskoðun Islands
segir að ákveðið hafi verið að gera
þennan dag að árlegum viðburði
þar sem það hafi þótt sýnt að mik-
il þörf væri á kynningu og ráðgjöf
varðandi öryggisbúnað barna í bíl-
um.
Þeir aðilar er standa að þessum
degi eru Umferðarráð, Vátrygg-
ingafélag íslands, Bifreiðaskoðun
íslands, Skeljungur, P. Samúels-
son, Hekla, Ræsir, BogL, Brimborg
og fleiri aðilar er tengjast „Oryggi
barna í bílum“.
Skoðunarsalir Bifreiðaskoðunar
verða notaðir og gestum gefst kost-
ur á að ræða við sérfræðinga frá
þeirn sem að átakinu standa auk
þess sem sýndur verður réttur frá-
gangur á barnabílstólum og öðrum
öryggisbúnaði. Bílar verða stað-
settir í skoðunarsölum þar sem
sýnd verða rétt handbrögð við frá-
gang. Sýnd verða myndbönd og
flutt fræðsluerindi.
Til að gera þennan dag sem eftir-
sóknaverðastan verður margt til
skemmtunar. Má þar nefna Mögu-
leikhúsið, Tóka trúð og Georg og
félaga. Einnig verður sjúkrabíll á
staðnum og lögreglan verður með
fræðslu.
Á plani Bifreiðaskoðunar verða
leiktæki, veltibíllinn og keppni á
fjarðstýrðum bílum.
hann gætti hagsmuna Sambands-
ins sem stjórnarformaður. Þó væri
ekki rétt að segja að Erlendur
hafi verið ráðríkur stjórnandi. Ég
held hins vegar að hann hafi kunn-
að þá list sem Þjóðverjar kalla „að
stjórna með léttri hendi“ og þarf
ekki að útlista frekar. Fram eftir
öllum aldri var Erlendur gæddur
miklu starfsþreki. Hann var mjög
kappsfullur, þegar því var að
skipta, og mörg dæmi gæti ég
nefnt þar sem úthald hans og stað-
festa réðu úrslitum um framgang
afdrifaríkra mála. Erlendur er
gæddur prýðilegri kímnigáfu, sem
oft varð til þess að létta umræðu
um erfið mál.
Erlendur kunni vel að deila því
mikla valdi sem störf hans lögðu
honum í hendur. Hann var ófeim-
inn við að treysta mönnum til
góðra verka og ævinlega tilbúinn
til ráðuneytis og leiðsagnar, þegar
eftir því var leitað af þeim sem
yngri voru og minni höfðu reynsl-
una. Nú mætti ætla að maður sem
lengst af var hlaðinn öllum þeim
störfum, sem á Erlend lögðust,
hafi haft lítinn tíma til mannlegra
samskipta eða hafi a.m.k. þurft
að spara sig í þeim efnum. En það
var öðru nær. Erlendur gaf sér
alltaf góðan tíma til að ræða mál-
in. Stundum voru á ferðinni mikil
vandmál sem kölluðu á úrlausn,
en einnig - sem betur fer - nýjar
hugmyndir sem áttu fyrir sér að
þróast upp í gagnlegar fram-
kvæmdir.
Á þeirra tíma mælikvarða var
Sambandið orðið öflugt fyrirtæki
þegar Erlendur tók þar við
stjórnartaumum. Undir forystu
hans átti fyrir því að liggja að efl-
ast enn frekar á ýmsum sviðum
og er þá vísað bæði til starfsemi
Sambandsins sjálfs og fyrirtækja
sem voru í meirihlutaeigu þess.
Hér mætti til nefna bankastarf-
semi, ferðamál og útflutning sjáv-
arafurða, svo að fátt eitt sé talið.
Hinu síðast nefnda sviði, markaðs-
setningu sjávarafurða, sýndi Er-
lendur jafnan alveg sérstakan
áhuga og sparaði sig hvergi, þó
að stundum væri á brattann að
sækja. Veit ég að það er honum
gleðiefni að þessi þáttur úr starf-
semi „gamla Sambandsins" á nú
góðu gengi að fagna.
Af samtímaheimildum má ráða
að ýmsum þótti nóg um uppgang
og veldi Sambandsins í forstjóratíð
Erlends. Andaði þá stundum köldu
til fyrirtækisins og þeirra sem þar
héldu um stjórnvöiinn. Þetta fannst
mér að því leyti ósanngjarnt að
Erlendur sjálfur taldi það góða
reglu að stjórnendur Sambandsins
héldu uppi góðum samskiptum við
samkeppnisaðila í okkar litla
þjóðfélagi. Þetta brýndi hann oft
fyrir okkur hinum yngri mönnum
og hygg ég að engum blandist nú
hugur um að eftir þessari reglu fór
hann sjálfur.
Á allra síðustu árum hafa sem
kunnugt er orðið mikil umskipti í
málefnum Sambandsins. Fyrirtæk-
ið hefur farið í gegnum umfangs-
mikil skuldaskil og nauðasamning,
sem þó var ekki stór í sniðum,
miðað við hinar upphaflegu skuld-
ir. Mest af þeirri starfsemi, sem
eitt sinn var í einstökum deildum
Sambandsins, er nú sinnt af hluta-
félögum, og er það mat kunnugra
að velta þeirra slagi nú upp í veltu
Sambandsins ef hún væri fram-
reiknuð. Flest af þessum félögum
eiga nú góðu rekstrargengi að
fagna, en vissulega hafa sum
þeirra orðið að beijast gegnum
stormasöm byrjunarár.
Ég efast ekki um að fræðimenn
framtíðarinnar eigi eftir að kryija
til mergjar málefni Sambandsins á
síðari hluta 20. aldar. Mér býður
í grun að einhverjir þeirra muni
þá komast að þeirri niðurstöðu að
rétt hefði verið að gaumgæfa betur
hugmyndir Erlends Einarssonar
um nýjar leiðir í fjármögnun sam-
vinnustarfs. Þeim hugmyndum
hreyfði hann oft en því miður náðu
þær ekki fram að ganga.
Það var gæfa Erlends að eign-
ast á ungum aldri lífsförunaut sem
staðið hefur þétt við hlið hans á
langri og viðburðaríkri starfsævi.
Frú Margrét Helgadóttir, frá Segl-
búðum í Landbroti, er mikil mann-
kostakona og elskuð og virt af öll-
um sem hana þekkja. Þau gengu
í hjónaband 13. apríl 1946 og má
af því ráða að eftir réttan hálfan
mánuð er annað stórafmæli á ferð-
inni. Gestrisni Margrétar og Er-
lends hefur löngum verið við
brugðið. Heimili þeirra í Reykjavík
hefur í áratugi staðið opið ótrúleg-
um fjölda gesta, svo innlendum
sem erlendum, og hið sama má
segja um sumarhús þeirra, Hraun-
búðir í Landbroti. Við sem geymum
með okkur endurminningar um
þessi yndislegu gestaboð í borg og
sveit, minnumst sérstaklega ljúf-
mennsku húsráðenda og staðfestu
þeirra í að spara til enga fyrir-
höfn, að öllum mætti líða sem best.
í áratuga starfi Erlends sem for-
stjóra Sambandsins kom það í hans
hlut að veita mörgum ungum manni
brautargengi til ábyrgðarstarfa á
vegum samvinnuhreyfingarinnar.
Stundum fylgdu með í kaupunum
tækifæri til starfa í öðrum löndum
sem voru til þess fallin að skapa
dýrmæta reynslu og víkka sjón-
deildarhringinn. Sá sem hér heldur
á penna er einn af þessum „ungu
mönnum", en að sönnu tekinn að
reskjast; hann sér ekki fram á að
þakkarskuld hans við Erlend Ein-
arsson verði nokkurn tíma goldin.
Á þessum merkisdegi sendum
við Inga og börn okkar innilegar
árnaðaróskir til Erlends og Mar-
grétar um leið og við þökkum
stuðning þeirra og vináttu á liðnum
áratugum. Góðar óskir okkar ná
einnig til barna þeirra þriggja,
Helgu, Eddu og Einars, maka
þeirra og til barnabarnanna.
Til hamingju með stórafmælin
bæði!
Sigurður Markússon.
Alfræði unga fólksins
Alþjóðleg metsölubol
(yfir tvaer miljónir eintaka seld)
ISLENSKA
BOKAÚTGÁFAN HF.
Síðumúla 11 - Sími 581 3999