Morgunblaðið - 30.03.1996, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 30. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. MARZ 1996 35

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HAGRÆÐINGI
BANKAKERFINU
BIRGIR ísleifur Gunnarsson, formaður bankastjórnar
Seðlabanka íslands, gerði hagræðingu í bankakerfinu
að umtalsefni á aðalfundi Seðlabankans í fyrradag. „Þrátt
fyrir bætta afkomu árið 1995 er ljóst að arðsemi eigin
fjár viðskiptabankanna er of lítil. Sú spurning er mjög
áleitin hvernig unnt sé að bæta stöðu bankanna," sagði
seðlabankastjóri.
„Enginn vafi [er] á því að breyting ríkisbanka í hiutafé-
lög getur orðið til þess að auðvelda þá hagræðingu sem
nauðsynleg er,“ sagði bankastjórinn. „Vandséð er og
hvernig bankarnir geta í harðnandi samkeppni haldið
uppi jafnöflugu og dýru útibúaneti og þeir gera nú. Þá
er einnig mjög brýnt að jafna starfsskilyrði íslenzkra banka
og tryggja að þau séu sambærileg við þau kjör sem erlend-
ir bankar búa við.“
Sjónarmið seðlabankastjórans fer saman við þau rök
Morgunblaðsins, að breyting ríkisbankanna í hlutafélög
og einkavæðing í framhaldi af því sé forsenda þess að
þeir geti staðið sig í alþjóðlegri samkeppni, sem fer sívax-
andi. Bankar þurfa nauðsynlegt sjálfstæði til ákvarðana,
eigi þeir að standast keppinautum snúning.
Ein röksemdin fyrir því að fresta einkavæðingu ríkis-
bankanna á kjörtímabili síðustu ríkisstjórnar var að við
slíkt myndu lánakjör íslendinga erlendis lækka. í þessu
ljósi er athyglisvert að skoða álit bandaríska matsfyrirtæk-
isins Standard & Poor’s, sem Finnur Ingólfsson viðskipta-
ráðherra vitnaði til á aðalfundi Seðlabankans. Þar kemur
fram að lánshæfiseinkunn íslands séu skorður settar vegna
víðtækrar þátttöku hins opinbera í fjármálalífinu, sem
bandaríska fyrirtækið telur leiða af sér óhagkvæmar að-
ferðir við úthlutun lánsfjár.
Hlutafélaga- og einkavæðing ríkisbankanna er orðin
brýn og ætti að vera forgangsatriði í stefnu ríkisstjórnar-
innar. Ríkisfyrirtæki eru alls staðar á fallanda fæti, en
einkafyrirtæki hafa sýnt frumkvæði og sveigjanleika til
að bregðast við breyttum aðstæðum.
STARFSAÐSTAÐA SIN-
FÓNÍUHL J ÓMS VEIT AR
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT íslands hefur verið sagt upp
húsnæði því í Háskólabíói, sem hún hefur haft til
afnota í 35 ár. Uppsögnin tekur gildi 1. júlí næstkom-
andi. Hljómsveitin hefur ekki í önnur hús að venda sam-
kvæmt upplýsingum framkvæmdastjóra hennar, enda um
mjög sérhæfða og sérstaka starfsemi að ræða. Allar breyt-
ingar á öðru húsnæði í tónleikahús kosta að sjálfsögðu
stórfé verði að grípa til þess ráðs. Ástæðan fyrir uppsögn-
inni er, að Háskólabíó vill fá meiri leigutekjur en nemur
þeirri milljón króna á mánuði sem nú er greidd.
Að sjálfsögðu er fráleitt, að Sinfóníuhljómsveitinni verði
vísað á brott úr húsnæði, sem er í eigu Háskóla Islands.
Ekki verður séð, að kvikmyndasýningar geti haft forgang
umfram tónlistina. Málið snýst um peninga og ekki skal
dregið í efa, að Háskólinn þurfi á auknum tekjum að
halda, m.a. vegna ófullnægjandi framlaga til starfsemi
sinnar. Hann er því í sama báti og margar aðrar stofnan-
ir vegna niðurskurðar á útgjöldum ríkisins. Sinfóníuhljóm-
sveitin hefur ekkert fjármagn aflögu heldur háir fjárskort-
ur miklu fremur starfsemi hennar. Geti þessar tvær menn-
ingarstofnanir þjóðarinnar ekki komið sér saman um eðli-
lega húsaleigu þarf atbeina menntamálaráðuneytisins til
að leysa deiluna í þeim tilgangi, að starfsemi hljómsveitar-
innar geti haldið áfram áfallalaust.
Þessi uppákoma sýnir hins vegar Ijóslega, að brýn nauð-
syn er á því að hafist verði handa hið fyrsta um byggingu
tónlistarhúss, sem verði nýtt aðsetur Sinfóníuhljómsveitar-
innar. Tónlistarhúsið á að verða næsta stórvirki í menning-
arframkvæmdum þjóðarinnar. Björn Bjarnason mennta-
málaráðherra hefur sýnt byggingu tónlistarhúss mikinn
áhuga og hefur á prjónunum áætlanir um að hrinda verk-
inu í framkvæmd. Uppsögnin á húsaleigusamningnum í
Háskólabíói sýnir hins vegar, hvílíkt öryggisleysi Sinfóníu-
hljómsveitin býr við. Bygging tónlistarhússins þolir því
ekki lengri bið.
OVENJU hait er tekist á um
leikreglur vinnumarkaðar-
ins í kjölfar þess að félags-
málaráðherra lagði fram
frumvarp um breytingar á lögunum
frá 1938 um stéttarfélög og vinnudeil-
ur. Hefur það mætt mikilli ’andstöðu
forystu stéttarfélaga.
I gagnrýni sinni á undanförnum
dögum hafa forystumenn verkalýðs-
hreyfingarinnar sakað stjórnvöld um
að hafa einhliða rofið áratuga hefð
fyrir þríhliða samstarfi og sátt um
samskiptareglur á vinnumarkaði með
grófri íhlutun í innri málefni ftjálsra
félagasamtaka, sem sagt er skýlaust
brot á samþykktum Alþjóðavinnu-
málastofnunarinnar. Staðhæft er að
verði frumvarpið að lögum muni það
leiða til þess að stéttarfélögum fjölgi
verulega og skærur á vinnumarkaði
margfaldist.
Ráðherrar hafa aftur á móti lýst
því yfir að meginmarkmið breyting-
anna sé að auka áhrif almennra félags-
manna og stuðla að auknu lýðræði í
verkalýðshreyfingunni sem og meðal
samtaka atvinnurekenda.
Fámennir hópar knýja fram
sérhagsmuni sína
Markmiðið með fyrirhuguðum laga-
breytingum kemur fram í greinargerð
þar sem segir: „Lög um stéttarfélög
og vinnudeilur hafa staðið óbreytt frá
því að þau voru sett fyrir tæpum sex-
tíu árum að frátöldum reglum um
sáttastörf í vinnudeilum. Sérstök lög
um sáttastörf í vinnudeilum voru sett
árið 1978. Frá árinu 1938 hafa orðið
gagngerar breytingar á atvinnuhátt-
um. Sérhæfing hefur aukist og starfs-
stéttum fjölgað til muna en stéttarfé-
lög eru enn í flestum tilvikum byggð
á starfsstétt. Einstakir atvinnurekend-
ur eru þannig bundnir kjarasamning-
um við fjölmörg félög sem hvert fyrir
sig fer með samnings- og verkfallsrétt
samkvæmt lögum. Mjög fámennir
hópar geta knúið fram sérhagsmuni
sína í krafti lykilaðstöðu. Þá skortir á
að tiyggt sé að vel sé vandað til af-
greiðslu kjarasamninga og ákvarðana
um vinnustöðvanir. Á það bæði við
um samtök atvinnurekenda og stéttar-
félög,“ segir í greinargerðinni.
„Það er staðreynd að það hefur að
jafnaði verið vel innan við 7% af heild-
arfjölda félagsmanna Alþýðusam-
bandsins sem hafa raunverulega tekið
afstöðu til kjarasamninga sem gerðir
hafa verið. Það hlýtur að vera verka-
lýðshreyfingunni mikið áhyggjuefni,"
segir Þórarinn V._ Þórarinsson, fram-
kvæmdastjóri VSI.
Talsmenn stéttarfélaganna mót-
mæla því að lýðræði sé ekki virkt í
hreyfingunni. „Hvað er að núverandi
fulltrúalýðræðiskerfi stéttarfélag-
anna? Er afgreiðslukerfið þar eitthvað
verra en gengur og gerist innan ann-
arra félagasamtaka, svo sem stjórn-
málaflokka? Af hveiju eru gerðar aðr-
ar og miklu stífari kröfur til af-
greiðslu launafólks á eigin málum en
til afgreiðslu mála sem eru svo mikil-
væg að þau eru borin undir þjóðarat-
kvæði?“ segir i gögnum sem ÁSÍ hef-
ur tekið saman vegna frumvarps fé-
lagsmálaráðherra. Benda talsmenn
samtakanna á að í sumum tilvikum
yrði vald samninganefnda stóraukið á
kostnað einstakra félaga. „Við sjáum
ekki framar stóru Dagsbrúnarfundina
í Bíóborginni ef frumvarpið verður að
!ögum,“ sagði viðmælandi.
Hver sleit samstarfi aðila
vinnumarkaðarins?
I raun byggist frumvarpið að ýmsu
leyti á hugmyndum og tillögum vinnu-
hóps aðila vinnumarkaðarins um sam-
skiptareglur á vinnumarkaði sem fé-
lagsmálaráðherra skipaði 1994. Skil-
aði hópurinn áfangaskýrslu um hug-
myndir sínar í nóvember. Hópurinn
var skipaður fulltrúum ASÍ, BSRB,
VSÍ og VMS, auk starfsmanna ráðu-
neyta. Hafði hann haldið 48 fundi um
samskiptareglur á vinnumarkaði þeg-
ar viðræðunum var hætt. Hópurinn
lagði áherslu á að kannaðar verði leið-
ir til að skipuleggja kjaraviðræður
þannig að þær taki sem skemmstan
tíma og að allir meginhópar undirbúi
gerð kjarasamninga samtímis.
Fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar
saka stjórnvöld um að hafa slitið þessu
samstarfi með framlagningu frum-
varpsins. Þórarinn V. Þórarinsson,
framkvæmdastjóri VSÍ, lítur svo á að
störfum vinnuhópsins sé lokið og full-
yrðir að samþykkt formannafundar
Alþýðusambandsins 8. febrúar sl. hafi
slitið viðræðunum..
Frumvarpið um stéttarfélög og vinnudeilur hefur vakið hörð
viðbrögð og hávær mótmæli verkalýðshreyfingarinnar
GRÓF ÍHLUTUN
EÐA VIRKARA
LÝÐRÆÐI?
Hvorki forysta verkalýðshreyfingar né sanítök
vinnuveitenda styðja ákvæði um vinnustaðar-
félög í stéttarfélagafrumvarpinu. ASÍ hefur
snúist af hörku gegn efni frumvarpsins.
í samantekt Omars Friðrikssonar kemur
fram að ágreiningur er um hver sleit viðræð-
um um samskiptareglur á vinnumarkaði.
Félagsmálaráðherra fullyrti á
fréttamannafundi í seinustu viku að
frumvarpið byggðist að stórum hluta
á hugmyndum vinnuhópsins og komið
hefði verið að mörgu leyti til móts við
kröfur verkalýðshreyfingarinnar. I
sama streng tekur Þórarinn sem seg-
ir: „Allur lunginn úr frumvarpinu er
byggður á beinum tillögum og hug-
myndum sem urðu til í þessu starfi
nefndarinnar.“
Þessu eru forystumenn ASÍ ósam-
mála. Ari Skúlason, framkvæmda-
stjóri ASÍ, segir að ýmsar ágætar
hugmyndir hafi verið lagðar fram í
viðræðunum og ekki sé allt ómögulegt
í frumvarpi ráðherra, en margt sé þar
gagnrýnivert. Verkalýðshreyfingin sé
algerlega mótfallin sumum ákvæðum
og í nokkrum tilvikum hafi frumvarps-
höfundar beinlínis skemmt hugmyndir
sem vinnuhópurinn vann að. Fyrst og
fremst séu menn þó að mótmæla
vinnubrögðunum.
Bendir Ari á að í skýrslu
vinnuhópsins sé tekið fram
að ýmis atriði hafi ekki ver-
ið rædd til hlítar og engin
ákveðin niðurstaða legið
fyrir um mikilvæg atriði s.s.
miðlun sáttasemjara, fyrirkomulag
atkvæðagreiðslu um hana, boðun
verkfalls og verkbanns, hlutverk ríkis-
sáttasemjara í vinnudeilum og um
vinnustaðafyrirkomulagið.
Sjö umdeildar atkvæðareglur
í raun eru settar fram sjö reglur í
frumvarpinu um afgreiðslu kjara-
samninga, miðlunartillögu sáttasemj-
ara og um boðun vinnustöðvana:
1. Við afgreiðslu heildarkjarasamn-
inga skal viðhafa leynilega atkvæða-
greiðslu þar sem meirihlutinn ræður
en þó þurfa 20% félagsmanna hið
minnsta að vera á móti til að hægt
sé að fella samninginn.
2. Heimilt er að láta fara fram aI-
menna póstkosningu um afgreiðslu
kjarasamnings án skilyrða um lág-
marksþátttöku og ræður þá meirihluti
atkvæða.
3. Ef samningur nær aðeins til
hluta félagsmanna eða starfsmanna í
fyrirtæki þarf meirihluta þátttakenda
í leynilegri atkvæðagreiðslu til að fella
samning og minnst þriðjungur allra
atkvæðisbærra félagsmanna að greiða
atkvæði gegn samningi.
4. Almenna leynilega atkvæða-
greiðslu þarf um boðun verkfalls og
þurfa að lágmarki 20% félagsmanna
að taka þátt og einfaldur meirihluti
þátttakenda ræður niðurstöðunni.
5. Heimilt verður að viðhafa leyni-
lega póstatkvæðagreiðslu
um vinnustöðvun og ræður
þá einfaldur meirihluti óháð
þátttöku.
6. Ef vinnustöðvun tek-
ur einungis til ákveðins
hóps eða starfsmanna á til-
greindum vinnustað þurfa a.m.k. 50%
félagsmanna að taka þátt og meiri-
hluti þeirra að styðja tillöguna til að
vinnustöðvun geti hafist.
7. Til að fella miðlunartillögu sátta-
semjara þarf annars vegar meirihluti
þeirra sem greiða atkvæði að vera á
móti og hins vegar minnst þriðjungur
allra atkvæðisbærra félagsmanna að
fella tillöguna.
„Með reglu frumvarpsins um að
fimmtungs þátttöku þuríi til að ákveða
Samninga
inn á vinnu-
staðina
UMRÆÐUR um að færa samn-
ingsgerð inn á vinnustaðina hafa
sprottið upp af og til á undan-
förnum áratugum. Mikil um-
ræða varð um málið þegar Vil-
mundur Gylfason flutti á árun-
um 1980 og 1981 frumvörp um
starfsgreinafélög sem hlutu þó
lítinn hijómgrunn.
Hugmynd Vilmundar var sú
að gera vinnustaði að grunnein-
ingu þegar samið væri um kaup
og kjör. Lagði hann til að heim-
ilt yrði að setja á fót starfs-
greinafélög, þar sem 25 laun-
þegar eða fleiri störfuðu hjá
sama atvinnurekanda og fengju
þau sömu réttarstöðu og önnur
stéttarfélög.
Studdi hann þessar breytingar
m.a. þeim rökum að í heildar-
samningum á vinnumarkaði
væru sáralítil tengsl á milli af-
komu fyrirtækis og framleiðslu-
greinar annars vegar og samn-
inga um kaup og kjör hins veg-
ar. „Það er gersamlega útilokað,
að fáeinir samningamenn, sem
fyrir þessu samfloti standa, geti
haft tilfinningu fyrir afkomu ein-
stakra fyrirækja eða framleiðslu-
greina,“ sagði í greinargerð Vil-
mundar með frumvarpinu.
verkföll heilla félaga en helmings þátt-
töku til að boða verkföll hluta félags-
manna er augljóst að stefnir í að verk-
föll verði almennt víðtækari," segja
talsmenn ASÍ.
Meðal opinberra starfsmanna gilda
þær reglur um vinnustöðvun að a.m.k.
helmingur félagsmanna sem eiga í
hlut hafi tekið þátt í atkvæðagreiðslu
og þarf meirihluti þeirra að sam-
þykkja vinnustöðvun. í frumvarpi fé-
lagsmálaráðherra segir að óvarlegt sé
að ganga svona langt á einkamarkaði.
Núgildandi reglur kveða á um að
unnt sé að taka ákvörðun um verkföll
með almennri leynilegri atkvæða-
greiðslu sem þarf að standa í a.m.k.
24 klst. Eru takmarkaðar kröfur gerð-
ar um lágmarksþátttöku þegar verk-
fall er boðað eins og málum er háttað
í dag. Algengast er að samninga-
nefnd, félagsstjórn eða trúnaðarráði
sé falið umboð til að taka ákvörðun
um vinnustöðvun. Ef trúnaðarmanna-
ráð tekur ákvörðun þarf að samþykkja
vinnustöðvunina með % hlutum
greiddra atkvæða á trúnaðarmannar-
áðsfundi.
Heimildir sljórna og
trúnaðarráða afnumdar
Samkvæmt frumvarpi ráðherra eru
heimildir samninganefnda, stjórna eða
trúnaðarmannaráða, meðal stéttarfé-
laga eða samtaka atvinnurekenda, til
að ákveða vinnustöðvun, felldar niður.
Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins
var upphaflega hugmyndin sú að setja
að skilyrði að þriðjung félagsmanna
þyrfti til að samþykkja vinnustöðvun
en frá því var horflð til að koma til
móts við sjónarmið verkalýðsfélaganna.
Innan við 7%
ASÍ-félaga
hafa afgreitt
samninga
í frumvarpinu segir að markmið
reglnanna sé að tryggja að raunveru-
legur stuðningur sé við svo mikilvæga
ákvörðun sem boðun vinnustöðvunar
sé. Ekki sé ætlunin að torvelda félög-
um boðun vinnustöðvana heldur að
tryggja lýðræðislega umfjöllun um
slíka tillögu. Sérstök áhersla er lögð
á að sambærileg skilyrði verkfalla séu
gerð gagnvart almenna vinnumarkað-
inum og opinberum starfsmönnum.
Hér er þó munurinn ekki jafnaður því
skv. frumvarpinu þarf minnsti mögu-
legi stúðningur fyrir verkfalli að vera
10,1% félagsmanna á almenna vinnu-
markaðinum samanborið við 25% fé-
lagsmanna meðal opinberra starfs-
manna.
„Við höfum gagnrýnt sérstaklega
að skortur á reglum hefur valdið því
að örlitlir hópar hafi getað haldið uppi
verkföllum langtímum saman til gríð-
arlegs tjóns fyrir þjóðarbúið sem hefur
aftur leitt til þess að ríkisvaldið hefur
þráfaldlega gripið inn í með löggjöf.
Það er minnisstætt þegar einn stýri-
maður hélt Vestmannaeyjafeijunni
Heijólfi í herkví í sjö vikur eða þar
til gjövallt Alþingi þurfti til að setja
lög um málið," segir Þórarinn V. Þór-
arinsson.
Það sætir harðri gagnrýni af hálfu
verkalýðshreyfingarinnar að í frum-
varpinu sé miðað við að atkvæði um
boðun verkfalis verði greidd á ákveðn-
um degi og halda talsmenn þeirra því
fram að ákvæði um afboðun verkfalla
feli í sér verulega hættu á að allar
viðræður sem eiga sér stað eftir að
tii verkfalls hefur verið boðað verði
mjög erfiðar. Félögin verði tregari en
elía til að fresta eða aflýsa verkfalli.
Þriðjung félagsmanna þarf til
að fella miðlunartillögu
Það atriði frumvarpsins sem hefur
valdið hvað mestri óánægju eru
ákvæði um að minnst þriðjung félags-
manna þurfi til að fella miðlunartillögu
sáttasemjara. ASI hefur sett upp dæmi
til að sýna hvemig þessi regla myndi
verka í raun. Ef t.d. um 5.000 manna
félag væri að ræða, kosningaþátttaka
væri 30% og 1.500 félagsmenn höfn-
uðu miðlunartiliögu en þrír væru henni
fylgjandi, teldist hún engu að síður
samþykkt, þar sem ákvæði um lág-
marksfjölda mótatkvæða er ekki upp-
fyllt. Skv. núgildandi reglum teldist
tillagan hins vegar felld.
Gildandi lagaákvæði um afgreiðslu
miðlunartillögu eru í raun svipuð til-
lögum frumvarpsins þótt „þröskuldur-
inn“ sé til muna lægri en hann er
miðaður við 20% mótatkvæði félags-
manna að lágmarki. Lögin kveða á
um að miðlunartillaga sé felld í at-
kvæðagreiðslu ef meirihluti greiddra
atkvæða er á móti henni enda hafi
minnst 35% atkvæðisbærra manna
greitt atkvæði. Ef þátttakan er minni
en 35% þarf mótatkvæðafjöldi að
hækka um einn af hundraði fyrir hvern
hundraðshluta sem vantar upp á 35%
til að fella miðlunartillöguna. Tillagan
telst svo ætíð samþykkt ef mótat-
kvæði eru undir 20% af fjölda atkvæð-
isbærra félagsmanna hvernig svo sem
atkvæðagreiðslan fer.
Þátttaka var undir tilskildum
mörkum 1988 og 1992
Vorið 1992 náðust heildarkjara-
samningar aðila vinnumarkaðarins
með miðlunartillögu ríkissáttasemjara.
í flestum stærri verkalýðsfélögum
varð tillagan sjálfkrafa að kjarasamn-
ingi þar sem í flestum félaganna tóku
innan við 20% þeirra sem voru á kjör-
skrá þátt í kosningu um tillöguna. I
atkvæðagreiðslu um miðlunartillögu í
Verzlunarmannafélagi Reykjavíkur
árið 1988 gerðist það að miðlunartil-
laga taldist samþykkt þrátt fyrir að
meirihluti þeirra sem greiddu atkvæði
hafnaði henni. Voru 1.925 á móti til-
lögunni og 1.885 meðmæltir henni,
en hún skoðaðist samþykkt, þar sem
kjörsókn náði ekki 35% af félögum
VR. 3.842 greiddu atkvæði af 11.565
félögum á kjörskrá eða 33,2% félags-
manna.
Valdsvið sáttasemjara
þrengt eða aukið?
Talsmenn verkalýðshreyfingarinnar
fullyrða að sáttasemjara séu færð stór-
aukin völd í frumvarpinu og samnings-
frelsið tekið af stéttarfélögunum. Fé-
lagsmálaráðherra hefur lýst yfir að
þvert á móti sé verið að takmarka
valdsvið sáttasemjara með skýrari
reglum um miðlunartillögur. „Form-
lega séð hefur sáttasemjari samkvæmt
gildandi löggjöf allar þær heimildir
Atkvæðagreiðslur í frumvarpi
um stéttarfélög og vinnudeilur
Atkvæðagreiðslur geta farið fram með þrennskonar hætti:
Aðferð 1
a) a.m.k. 20% félagsmanna þurfa að greiða atkvæði og meirihluti
þeirra þart að vera á móti samningi til að fella hann.
b) ef viðhöfð er póstatkvæðagreiðsla ræður einfaldur meirihluti
samþykkt eða höfnun samnings.
Aðferð 2
a.m.k. 1/3 félagsmanna þarf að fella miðlunartillögu og meirihluti
þeirra sem þátt tekur í atkvæðagreiðslu.
Aðferð 3
a.m.k. 50% þeirra sem samningur nærtil þurfa að taka þátt í
atkvæðagreiðslu og meirihlutl þeirra að samþykkja vinnustöðvun.
Hverjir greiða atkvæði?
Atkvæðagreiðsla Allir í viðkomandi stéttarfélagi "Vinnustaða- stéttarfélag" Hluti félagsmanna eða starfsmenn fyrirtækis innan stéttarfélags
Samþykkt eöa höfnun samninga Aðferð 1 Aðferð 1 Aðferð 2
Samþykkt eða höfnun miðlunartillögu sáttasemjara Aðferð 2 Aðferð 2 Aðferð 2
Samþykkt vinnustöðvunar Aðferð 1 Aðferð 1 Aðferð 3
„Þrælalöggjöfin“ 1938
„ÆTLA íslenskir verkamenn að
una því, að yfirstéttin geri þá að
þrælum enn á ný og steypi þeim
niður á þjóðfélagsstig hinna her-
teknu réttleysingja, sem þjáðust
hér á landi fyrir 1000 árum?“ Þann-
ig var komist að orði í grein í Þjóð-
viljanum árið 1938 en þá voru uppi
mjög harðar deilur í þjóðfélaginu
um setningu laganna um stéttarfé-
lög og vinnudeilur en lögin hafa
staðið nær óbreytt síðastliðin tæp
60 ár.
Lögin voru sett í tíð ríkisstjórnar
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks. Voru lögin nefnd „þræla-
löggjöf" af andstæðingum málsins,
einkum talsmönnum Kommúnista-
flokksins, sem lýstu frumvarpinu
sem beinni árás og steyttum hnefa
gegn alþýðusamtökunum.
A Alþingi voru þingmenn Fram-
sóknarflokks, Sjálfstæðisflokks og
Bændaflokks hlynntir frumvarpinu
svo og þingmenn úr Alþýðuflokki
að undanskildum Héðni Valdimars-
syni.
Einar Olgeirsson, forystumaður
Kommúnistaflokksins, sagði við
umræður um frumvarpið á Al-
þingi: „I öðru lagi er með þessu
frumvarpi verið að stofna til ófrið-
ar í landinu. Verkalýðurinn mun
verja frelsi sitt. Hann mun ekki
virða þræla- og þvingunarlög; hann
mun vernda rétt sinn og samtök,
fjör sitt og frelsi. Og þeim, sem
nú ætla að knýja þessi lög gegnum
þingið á móti vilja verkalýðssam-
takanna, er best að athuga áður,
hvort þeir ætla sér að vera með
því að útbúa þann ríkisher, sem
Olafur Thors var að heimta hér á
dögunum og tvímælalaust muyn
þurfa að framkvæma þessa lög-
gjöf.“
Stuðningsmenn frumvarpsins
sökuðu andstæðinga þess um að
beita blekkingum. I frumvarpinu
væru viðurkennd og staðsfest ýmis
réttindi sem verkalýðsfélögin
hefðu barist fyrir, samtakamáttur-
inn væri viðurkenndur og verka-
lýðsfélögin viðurkennd sem lög-
formlegur samningsaðili um kaup
og kjör.
sem frumvarpið færir honum. Þær
hafa hins vegar ekki verið nýttar með
þeim hætti og mætti færa rök að því
að þær væru orðnar ryðgaðar," segir
Þórarinn V. Þórarinsson.
Ari Skúlason fullyrðir að frumvarp-
ið færi sáttasemjara aukin völd, fyrst
og fremst vegna þeirra heimilda sem
hann fær til að tengja saman hópa
sem eru með lausa samninga við at-
kvæðagreiðslur, jafnvel þótt viðkom-
andi félög eigi ekki í kjaradeilu. Þarna
rekist einnig á ákvæði um að aðilar
geti með samningum um viðræðuáætl-
un takmarkað möguleika sáttasemjara
til að tengja hópa saman við af-
greiðslu miðlunartillögu. Afleiðingin
gæti þá orðið sú að slíkt yrði aðaldeilu-
atriðið um viðræðuáætlun sem aftur
myndi leiða til þess að sáttasemjari
yrði að grípa í taumana og gefa sjálf-
ur út viðræðuáætlun.
Núgildandi lög um sáttastörf í
vinnudeilum, frá árinu
1978, veita sáttasemjara
víðtækt vald til að bera
fram miðlunartillögur. Er
honum heimilt að bera
fram eina miðlunartillögu
til lausnar vinnudeilu sem
taki til fleiri en eins deiluaðila. Er það
þó skilyrði að tvö eða fleiri félög eða
félagasambönd eigi saman í deilu og
að samráð sé haft við samninganefnd-
ir. 1 skýrslu vinnuhóps aðila vinnu-
markaðarins segir um það fyrirkomu-
lag sem er í lögum í dag: „Samkvæmt
framangreindum ákvæðum laga um
sáttastörf í vinnudeilum eru engin
formleg takmörk við því hvenær sátta-
semjari getur tengt lausnir mismun-
andi deilna saman með einni sameigin-
legri miðlunartillögu eða mismunandi
tillögum sem samt eru afgreiddar í
einni sameiginlegri atkvæðagreiðslu,"
segir í skýrslunni.
Vinnustaðarfélög í stað
stéttarfélaga
í frumvarpinu er veitt heimild til
starfsmanna í fyrirtækjum með a.rn.k.
250 starfsmenn að stofna vinnustað-
arfélög sem geri vinnustaðasamninga
fyrir hönd starfsfólks. Þurfa þó 75%
starfsmanna að samþykkja stofnun
vinnustaðarfélags en skv. frumvarpinu
nýtur slíkt félag Véttarstöðu sem stétt-
arfélag og fer eitt með samnings-
umboð starfsmanna. Fyrirtæki af
þessari stærð eru nú um 50 talsins
hér á landi.
Hér er um grundvallarbreytingu að
ræða á vinnumarkaði þar sem á und-
anförnum tæplega 60 árum hefur ver-
ið byggt á þeirri grundvallarreglu að
samið sé í kjarasamningum
um forgangsrétt félagsmanna
stéttarfélaga til starfa hjá at-
vinnurekendum.
„Eitt af vandamálum ís-
lensks vinnumarkaðar hefur
verið fjöldi viðsemjenda.
Sama fyrirtækið getur verið bundið
af kjarasamningum við allt að tuttugu
eða fleiri félög með mismunandi regl-
um og óvissu um vinnufrið,“ segir í
greinargerð frumvarpsins og eru þær
röksemdirnar færðar fyrir stofnun
vinnustaðarfélaga að raunveruleg
áhrif starfsmanna sjálfra muni auk-
ast, lýðræðið verði virkara og valdið
færist nær þeim sem hafa beinna
hagsmuna að gæta.
ASI hefur brugðist illa við þessari
Um 50 fyrir-
tæki með
fleiri en 250
starfsmenn
hugmynd og haldið því fram lögveija
eigi eina tegund stéttarfélaga umfram
önnur og það bijóti í bága við sam-
þykktir Vinnumálastofnunarinnar og
túlkun mannréttindadómsstóls Evrópu
á Mannréttindasáttmálanum. „í frum-
varpinu er ekkert sem tryggir jafn-
ræði milli aðila eftir að vinnustaðarfé-,.
lag hefur verið stofnað. Vinnustaðar-
félag gæti ekki gert kjarasamning
beint við viðkomandi fyrirtæki heldur
yrði það að semja við samninganefnd
framkvæmdastjórnar VSI eins og öll
önnur stéttarfélög af þeirri einföldu
ástæðu að fyrirtæki innan VSÍ hafa
ekki samningsrétt. Þau afsala sér
samningsréttinum til heildarsamtaka
sinna. Á þessu er ekki tekið í frum-
varpinu," segir í gögnum sem ASÍ
hefur tekið saman um þetta mál.
Vinnustaðasamningar og
sameiginleg afgreiðsla
Þrátt fyrir að hugmynduni um
vinnustaðarfélög hafi ætíð verið hafn-
að þegar þeim hefur skotið upp á
undanförnum áratugum hafa marg-
sinnis verið gerðir sérstakir vinnu-
staðasamningar eða sérsamningar á
tilteknum vinnustöðum á vegum stétt-
arfélaga starfsmanna. Þannig hafa
verkalýðsfélög hjá ISAL og í ríkisverk-
smiðjunum gert sameiginlega vinnu-
staðasamninga og nú síðast endurnýj-
uðu starfsmenn hjá Slippstöðinni Odda
á Akureyri vinnustaðasamning við
fyrirtækið. Hafa viðkomandi stéttarfé-
lög þó ávallt gætt þess að ekki sé
gengið á valdsvið þeirra, þannig að
félögin standi áfram sem bakhjarl
starfsmanna vinnustaðarins.
Fram hefur komið í máli fulltrúa
stjórnvalda um viðræður við erlenda
fjárfesta að þeim ói við fjárfestingu á
Islandi vegna fjölda verkalýðsfélaga.
Fleiri vinnustaðasamningar sem yrðu
samþykktir í sameiginlegum atkvæða-
greiðslum starfsmanna yrðu mikilvæg
framför á vinnumarkaðinum. Komið
yrði í veg fyrir að ein lítil stétt geti
fellt samningana og stöðvað rekstur
fyrirtækisins.
Við gerð kjarasamninga starfs-
manna álversins í júní í fyrra var stig-’’
ið skref í þessa átt. Verkalýðsfélögin,
sem eru tíu talsins, gerðu með sér
samstarfssamning og gáfu út yfirlýs-
ingu þar sem þau lýsa yfir að þau
muni semja sameiginlega um einn kja-
rasamning fyrir alla félagsmenn í ál-
verinu og viðhafa sameiginlega at-
kvæðagreiðslu um afstöðu starfs-
manna cil verkfalla. Gildir yfirlýsingin
til ársloka 1999.
Talsmenn stéttarfélaga og vinnu-
veitenda eru sammála um að eðlismun-
ur sé á vinnustaðasamningum þar sem
hvert einstakt verkalýðsfélag þarf að
samþykkja samninga og á stofnun
vinnustaðarfélaga sem nytu lögvernd-
ar sem stéttarfélag. Þórarinn V. Þórar-
insson segir að vinnuveitendur hafi'
ekki þrýst á um að tekið verði upp
samningsform vinnustaðarfélaga eins
og heimilað er í frumvarpinu. Ari
Skúlason segir verkalýðshreyfinguna
hlynnta því að gerðir verði vinnustaða-
samningar en hugmyndin um vinnu-
staðarfélög sé fráleit.
Engar viðræður nema
frumvarpið verði afturkallað
Félagsmálanefnd Alþingis hefur
sent öllum félögum á vinnumarkaði
frumvarpið _ til umsagnar. Að sögn
Kristínar Ástgeirsdóttur, formanns
nefndarinnar, er það m.a. gert vegna
þess að málið snertir öll stéttarfélög
og auk þess hafi komið fram að ágrein^
ingur sé innan raða ASÍ um nokkur
efnisatriði, m.a. um umboð samninga-
nefnda.
Þórarinn segir að sér virðist að
skiptar skoðanir hafi verið innan ASÍ-
hópsins um að slíta viðræðunum í sein-
asta mánuði og gera að skilyrði að
ekki yrðu sett lög um samskiptaregl-
urnar. „Mér finnst það afar misráðið
af forystu Alþýðusambandsins að slíta
þessum viðræðum. Við hefðum talið
miklu æskilegra að geta þróað þetta
áfram sem tillögu að löggjöf í sam-
ráði við stjórnvöld," segir hann.
Ari viðurkennir að mismunandf
áherslur séu um einhver atriði innan
hreyfingarinnar en menn séu þó á einu
máli í andstöðu sinni við málsmeðferð
stjómvalda og við alla meginþætti
frumvarpsins. Forystumenn verka-
lýðshreyfingarinnar sjái engan tilgang
í því að halda viðræðum við vinnuveit-
endur áfram ef frumvarpið verður
ekki dregið til baka á Alþingi.