Morgunblaðið - 30.03.1996, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 30. MARZ 1996
AÐSEIMDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sólskín í trogiim
HÚSNÆÐI Bakka-
bræðra var þannig var-
ið að á því voru engir
gluggar og því nokkuð
dimmt inni. Þeir gripu
til þess ráðs að bera
myrkrið út og sólskinið
inn í trogum. Lítið birti
við þá aðgerð en eng-
inn vafi lék á viðhorf-
um þeirra bræðra. Þeir
vildu birtuna en skorti
vit til að grípa til ráðs
sem dygði.
Á stundum þykir
mér sem nokkuð svip-
að sé komið um vinn-
una að jafnrétti kynja
hér á landi. Viðhorfin
eru hin bestu en þegar kemur að
því að rjúfa veggina og hleypa sól-
inni inn þá vilja menn frekar trog-
burðinn. Þó man ég ekki til þess
að menn hafí undir gunnfána hinna
réttu viðhorfa ætlað sér að fara í
þveröfuga átt. En nú stendur það
til og mun það í fyrsta sinn á öld-
inni sem lagalegt bak-
slag kemur í réttinda-
baráttu kvenna.
Samkvæmt frum-
varpi því um réttindi
og skyldur starfs-
manna ríkisins, sem nú
liggur fyrir Alþingi,
eru einu réttindin til
fæðingarorlofs, sem
telja mátti viðunandi
hérlendis, færð aftur í
forneskju. Konur í op-
inberri þjónustu hafa
átt þann rétt að halda
fullum launum í þtjá
mánuði fæðingarorlofs
og síðan grunnlaunum
næstu þrjá. Nú er það
af þeim tekið og vísað til Trygg-
ingastofnunar sem greiðir þeim
1.142 kr. á dag í fæðingardagpen-
inga. Fyrir utan þessa beinu skerð-
ingu þýðir breytingin einnig að fólk
í fæðingarorlofi fer af launaskrá
og missir þannig réttarstöðu launa-
manns. Hér er því um að ræða
ísland styrkir stöðu sína
sem fjölskyldufjand-
samlegt þjóðfélag, segir
Ingólfur V. Gíslason,
ef frumvarpið um rétt-
indi og skyldur opin-
berra starfsmanna verð-
ur samþykkt.
heiftarlega árás á kjör kvenna í
opinberri þjónustu.
Auk þessa er hér með afnuminn
eini sveigjanleikinn í heimskulega
geirnegldu kerfi. Opinberir starfs-
menn hafa haft þann möguleika að
lengja fæðingarorlof í allt að tólf
mánuði gegn samsvarandi skerð-
ingu á greiðslu. Nú skal það aftekið.
Telji menn að þetta sé gert til
að koma körlum að er þar um hrap-
Ingólfur V.
Gíslason
ISLENSKT MAL
Án athugasemda annarra en
þakka. birti ég skemmtilegt bréf
sem Ömólfur Thorlacius sendi
mér:
„Kæri Gísli!
Eg er að vísu hlynntur metra-
kerfinu og óska þess að vegur
þess megi verða sem mestur og
liggja sem víðast. Samt sætti
ég mig ekki við silki-metravöru,
sem auglýst var á útsölu. Ég
hef vanist því að talað sé um
álnavöru.
í auglýsingu frá fjármögnun-
arfyrirtæki sem býður lán til
bílakaupa stendur: „Sölumenn
bifreiðaumboðanna annast út-
vegun lánsins á 15 mínútum.“
Tæki það þessa ágætu sölumenn
lengri tíma að útvega lánið?
Fyrir kemur, einkum í ævin-
týrum, að dýrum eru gerðir upp
mannlegir eiginleikar, eins og
þegar úlfurinn fór í náttkjólinn
af ömmu til að blekkja Rauð-
hettu (hvernig sem hann komst
hjá því að gleypa kjólinn með
kerlingunni). í nítjánnítján hinn
13. ágúst var fjallað um skor-
dýralirfur á tijágróðri, og „voru
maðkarnir óvenju fjölmennir“.
í fréttum Ríkisútvarps 16.
september var talað um að
skakkast í leikinn. Þar hafa
menn ekki gengið keikir til
leiks.
í lýsingu á handknattleik í
Sjónvarpinu 20. september var
sagt: „Baráttan var jöfn á báða
bóga.“ Mér hefði þótt meiri tíð-
indum sæta ef hún hefði aðeins
verið jöfn á annan bóginn.
í fréttum eða fréttaþætti (það
heitir víst „fréttatengt efni“) í
Ríkisútvarpinu 3. janúar var
sagt: „Leghálsinn er óútþynnt-
ui“. Hér mun á ferðinni orðabók-
arþýðing á enska orðinu „undil-
uted“, sem táknar í þessu sam-
hengi óvíkkaður, en frá því
ástandi víkur leghálsinn
skömmu áður en kona elur barn.
Skil ég ekki hvað fréttamanni
hefur dottið í hug að um væri
að ræða. Segi menn svo að ekki
sé þörf á kynfræðslu í skólum!
Éitt af mörgum merkjum um
ofríki enskrar tungu í íslenskri
málhelgi er þegar vitnað er á
ensku í heimild sem skráð er á
allt öðru tungumáli. Fróðlegt
lesandabréf í Morgunþlaðinu 4.
febrúar hefst svo: „Árið 1520
gaf Lúther út bréf er nefndist
Babýlonarherleiðingin (A prel-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
842. þáttur
ude to the Babylonian captivity
of the church)...“
Ef á annað borð var ástæða
til að geta erlends titils átti að
birta fyrirsögn ritsins á frum-
málinu, De captivitate Babyl-
onica ecclesiae praeludium. (Þar
sem Lúther ætlaði ritið klerkum
og öðrum menntamönnum
skráði hann það á latínu en fyr-
ir ódannaða aðalsmenn skrifaði
hann á þýsku.)
Ég geri tæpast ráð fyrir áð
höfundur lesandabréfsins hafí
haft fyrir augum latneska titil-,
inn en hann var fullsæmdur af
þeim íslenska, enda hefur honum
væntanlega verið ljóst að Lúther
lagði ekki í vana sinn að birta
rit sín með enskum fyrirsögnum.
Fyndist þér ekki snautlegt ef til
dæmis Danir vitnuðu í þau önd-
vegisljóð sem þú ert nú að lesa
í útvarp sem „The Passion
Hymns“?
Lifðu heill!“
★
Hló þá Jörmunrekr,
hendi drap á kampa,
beiddist að brönp,
böðvaðist að víni,
skók hann skör jarpa,
sá á skjöld hvítan,
lét hann sér í hendi
hvarfa ker gullið.
Þessi vísa úr Hamdismálum
er þvílík snilld, að ekki þarf orða
við.
Nú ætla ég að biðja ykkur
að segja mér hvað þriðja línan
merkir. Ekki fletta upp í orða-
bókum eða skýringaheftum.
Segið þið mér bara hvað þið sjá-
ið fyrir ykkur. Um hvað bað
Jörmunrekur?
★
Topplaus maddama
Séra Guðmundur gaf nær upp öndina
er Guðrún hans mætti á ströndina
með sitt „tanga“ um rass
(það tröllvaxna hlass)
en „toppinn" vafijm um höndina.
(Kristinn R. Ólafsson í Madrid.)
Spánarfarar halda að „tanga“
sé einhvers konar „mini-bikini“
neðanvert, „fíkjublaðssnepill“
eins og hann verður rýrastur að
efni.
★
Framhald athugasemda frá
ónefndri konu, sjá 839. þátt:
4) Nú segja menn „ég meiði
mig“ í merkingunni „égfinn til“.
Ég meiði mig ekki lengur, sagði
bamið, þegar sársauka linnti.
Ekki kann umsjónarmaður
þessu.
5) Konan talaði um að hið
alþekkta orð bakarofn væri tek-
ið að breytast í „bakaraofn".
Ég hélt í fljótræði að á þessu
væri sá merkingarmunur, að
bakarofn (dönsku bageovn)
væri „bakstursofn“ í eldavélum
á einkaheimilum, en bakaraofn
væri ofn hjá bakara (atvinnu-
tæki). Sem betur fór hringdi ég
á íslenska málstöð, og þar var
mér ráðlagt að fletta upp í
Tímariti Verkfræðingafélags-
ins 1925. Þar birtist mér svo-
felld málsgrein:
„Setjum svo að bakarí noti
200 kw í bakarofn [auðkennt
hér] nokkur ár og bæti síðan
við sig öðmm ofni jafnstórum."
Þar með datt botninn úr
„kenningu" minni um bakar-
ofn/bakaraofn, og ég bið nú
lesendur um fræðslu.
★
Úr símanum.
1) Jón Hilmar Magnússon rit-
stjóri segist æ oftar heyra sér
til skapraunar að fólk segi fang-
elsi þannig, að e-ið sú uppgóm-
mælt, með öðrum orðum ekki
borið fram eins og é. Hann er
ekki frá því að sami framburður
sé að ryðjast inn í sagnirnar að
gera og geta. Um framburð
orðsins fangelsi hefur umsjón-
armaður sama smekk og Jón
Hilmar, en heyrt hefur hann hitt
og það úr munni mætra manna.
2) Jón Þórarinsson tónskáld
heyrði fjórum sinnum á Stöð II
í fréttum 14. mars talað um
„ávirðingar á biskup“ í staðinn
fyrir ásakanir. I frásögn slíkra
mála má vöndun málsins síst
sofa á verðinum.
★
Þótt á Héraði hælist þeir, greyin, um
held ég sé ljósara deginum
hver liðast sem gorrpur
og læst vera ormur.
Það er Andskotinn, ofan í Leginum.
(Með kveðju til Ásláks austan frá
Erlingi Sigtryggssyni.)
Umsjónarmaður gaf Ásláki
færi á að svara. Hann kvað:
Ljótt er að sjá niðri í Leginum,
og lítil þess von, að ég þegi um;
þér listverk er lént,
og ég læt það á prent.
Þessi limra þín bjargaði deginum.
allegan misskilning að ræða. Karlar
hafa verið beittir misrétti við töku
fæðingarorlofs á þann hátt að þeir
sem kvæntir eru konum í opinberri
þjónustu hafa ekki átt rétt á neinum
greiðslum í fæðingarorlofi. Kæru-
nefnd jafnréttismála hefur í þrígang
úrskurðað að með þessu séu brotin
jafnréttislög og því beri körlum í
opinberri þjónustu sami réttur og
konum. Fjármálaráðuneytið hefur
hundsað þessi álit og er nú verið
að undirbúa málshöfðun vegna
þessa. Þeir einu sem hugsanlega fá
skárri formlegan rétt verði frum-
varpið að lögum eru karlar sem
starfa á almennum markaði en eru
kvæntii' konum í opinberri þjónustu.
Opinberar tölur segja okkur
hvernig sá réttur muni nýttur. Inn-
an við eitt prósent íslenskra karla
nýta sér nú rétt sinn til töku fæðing-
arorlofs. Ástæðurnar eru annars
vegar hversu stutt það er og hins
vegar að þær eru fáar fjölskyldurn-
ar á íslandi sem þola að karlinn
leggi ekki meira til heimilisins en
sem nemur greiðslum Trygginga-
stofnunar. Það er þess vegna rugl
á borð við að bera sólskin í trogum
ef menn halda að þessi breyting
leiði til þess að fleiri karlar taki
fæðingarorlof.
Árið 1993 gerðu Norðmenn rót-
tækar breytingar á lögum sínum um
fæðingarorlof. Þar var meðal annars
tekið tillit til þess sem vitað var um
forsendur þess að karlar tækju ein-
hvern hluta fæðingarorlofs. Orlofíð
var lengt, takan var gerð sveigjanleg
og fjórar vikur voru bundnar föðurn-
um. Auk þess eru bætur tekjutengd-
ar. Og nú er árangurinn farinn að
sýna sig. Fyrir stuttu var frétt í
norska Dagbladet um málið. Þar var
sagt frá því að á síðasta ári hefðu
70% þeirra feðra sem rétt höfðu til
að taka sér fæðingarorlof gert það.
Áður en umrædd breyting kom til
framkvæmda nýttu um 1,9% nor-
skra karla sér réttinn til töku fæð-
ingarorlofs.
Sé talið æskilegt að fleiri karlar
taki fæðingarorlof standa menn
frammi fyrir sama vali og Bakka-
bræður. Það er unnt að vilja vel og
reyna að bera sólskinið inn í trog-
um. Eða það er hægt að fara leið
sem skilar árangri, ijúfa veggina
og hieypa sólinni inn um giugga.
Fari svo að frumvarpið um rétt-
indi og skyidur opinberra starfs-
manna verði óbreytt að lögum hefur
tvennt gerst. Stigið hefur verið stórt
skref til baka í réttindabaráttu
kvenna. Og ísland hefur styrkt
stöðu sína sem barna- og fjölskyldu-
fjandsamlegasta samfélag á Norð-
urlöndum. En sjálfsagt verða ein-
hvetjir þeirrar skoðunar að það
hljóti nú að fara að birta ef við
bara stöndum okkur við trogin.
Höfundur er starfsmaður i Skrif-
stofu jafnréttismdla og ritari
Karlanefndar Jafnréttisráðs.
Lifandi og virkar
upplýsingar
EÐLILEGA berast
hingað til Öryrkja-
bandalagsins hin ýmsu
erindi, margvíslegrar
gerðar, þó velfiest lúti
með einhveijum hætti
að lífskjörum þeirra
sem leita til okkar.
Þó úr sé reynt að
leysa sem allra bezt,
þykir bæði okkur og
þó enn frekar þeim
sem hingað leita oft
verða of lítill árangur
af. Engu að síður tekst
oft vel til sem betur fer
og staðreyndin sú að á
velflestum stöðum
njótum við velvildar og skilnings á
málaleitunum okkar.
Mjög oft er um það að ræða að
hingað komi kvartanir vegna fram-
kvæmdar hinna ýmsu löggjafarat-
riða, einkum þó tryggingalegs eðlis,
en einnig vegna hinna ýmsu iífs-
kjaralegu atriða í víðastri merk-
ingu. Oftar en ekki er það svo að
ráðstafanir, sem beint varða lífskjör
þessa hóps og lengi hafa á döfinni
verið, vekja þá fyrst viðbrogð er til
framkvæmda koma, þegar tölur
tryggingabótanna taka kipp niður
á við.
í frumvarpi til fjárlaga fyrir þetta
ár, kom þegar fram veruleg áform-
uð lækkun heimildabóta trygging-
anna og ákveðin lækkun fólst í af-
greiðslu fjárlaganna sjálfra. Við hér
mótmæltum ásamt fleirum áform-
um þessum harðlega og beittum
okkur eftir mætti gegn þeim en
höfðum ekki erindi sem erfiði og
þó má segja að verulegur árangur
hafi á ýmsum þáttum orðið. Hins
vegar var það fyrst við lækkun
uppbótar í marz sem viðbrögð fólks
urðu einhver, þ.e. þegar fram-
kvæma skyldi hluta þess sem þegar
hafði verið boðað. Eðlilegt var það
á ýmsan hátt, en hitt undarlegt,
hve margt ágætt fólk hafði hingað
samband og spurði hvers vegna
ekkert hefði verið aðhafzt.
Þetta vekur upp spurninguna um
virkni félaganna í varnarbaráttunni
sem fram fór á haust- og vetrardög-
um liðins árs og máske einnig hvort
okkur lánist ekki nægilega að koma
til skila alvöru málsins í aðdraganda
slíkra aðgerða. Svipað var uppi á
teningnum þegar úthlutun bifreiða-
kaupastyrkja var lokið
að þá höfðu margir
samband er synjað
hafði verið og kvörtuðu
eðlilega yfir afgreiðslu
en án þess að setja
synjun sína í samband
við fækkun bifreiða-
kaupastyrkja um 44%,
eða úr 600 í 335 og
hefði þó sannarlega
ekki átt að fara fram-
hjá neinum.
Og enn vaknar
spurning hjá mér um
hversu til skila tekst
að koma staðreyndum
mála. Sannarlega er
fréttafjöldinn mikill og um margt
fjallað og fjölmiðlar vilja ráða ferð,
velja úr það sem þeim þykir frétt-
næmt, það sem þeim þykir spenn-
andi, æsifréttin virðist oft allra bezt,
þó ósannað sé að fyrir henni sé
nokkur fótur. Mannlegt er þetta án
efa, en auðvitað á upplýsandi frétta-
Ekki er ofílagt, segir
Helgi Seljan, þótt RÚY
hefði daglegan þátt um
málefni fatlaðra.
flutningur ferð að ráða og vissulega
ágæt dæmi þess einnig. Oft þykir
okkur hér sem undraslæmt sé að
komast að fjölmiðlum með sjónar-
mið okkar, þó undantekningar séu
þar á, en forsenda þess að fólk taki
eftir sú að um sé fjallað sem allra
bezt. Og vel mega fjölmiðlamenn
að því huga að hér er um býsna
fjölmennan hóp að ræða, sem taka
ber tillit til.
Okkur þætti t.d. ekki of í lagt
þó ríkisútvarpið okkar allra hefði
daglegan þátt um málefni fatlaðra
og mætti á það benda, að ekki
ætti efnisföng að skorta, enda félög
okkar hvorki meira né minna en
22 með hina ýmsu, ólíku fötlunar-
hópa innan sinna vébanda. Þar
mætti mörgu mætu til skila halda
sem ekki er síður merkilegt en
dægurmál sem hjaðna jafnskjótt og
þau eru hafin til umfjöllunar.
Höfundur er félagsmálafulltrúi
ÖBÍ.
Helgi Seljan