Morgunblaðið - 20.12.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1996 31
Orðin hafa
sinn hljóm
Fyrir stuttu kom út geisladiskur með flutn-
ingi Hljómeykis á trúarlegri tónlist eftir
------------------------->----
Þorkel Sigurbjömsson. Hann sagði Arna
Matthíassyni að verkin séu tilraun til að
koma textanum á framfæri og þegar tónarn-
ir séu löngu gleymdir standi textinn eftir.
GEISLADISKURINN Koma, sem á
eru trúarleg verk eftir Þorkel Sigur-
björnsson, kom út á vegum Smekk-
leysu fyrir skemmstu, en hann á sér
þá sérkennilegu sögu að hafa beðið
upptekinn og tilbúinn til útgáfu í
rúm sjö ár. Þorkell segir að sönghóp-
urinn Hljómeyki hafi haldið Skál-
holtstónleika sumarið 1988 og hluti
þeirrar efnisskrár hafi verið endur-
tekinn í Kristskirkju á nýársdag
1989 og þá hafí verið drifið í að
festa efnisskrána á band og haldið
í hljóðverið Stemmu en síðan lentu
upptökurnar uppi á hillu. „Það var
talað um það einhverntímann að
gaman yrði að gefa þetta út, en
ekkert varð úr fyrr en löngu seinna
að Ásmundur Jónsson hjá Smekk-
leysu hafði samband við mig og
sagðist hafa heyrt þetta og vildi
endilega gefa út.“
Þorkell segir að elsta verkið á
disknum sé frá því um 1970, en
nýjasta verkið þegar diskurinn var
tekinn upp var Koma, sem var sér-
staklega samið fyrir Skálholtstón-
leikana. Þorkell segir að trúin sé sér
mikill innblástur; „það sem maður
trúir á hlýtur að kveikja innblástur.
Það er mikil fyrirhöfn að skrifa út
tónverk, að skrifa nótur, ein mínúta
af hljómsveitarverki getur verið
meira en viku vinna og ef maður
tryði ekki á það að það væri þess
virði að eyða þessum tíma væri það
fáránlegt."
Þorkell segir að textarnir séu úr
ýmsum áttum, ýmist textar sem
honum var bent á eða textar sem
hann hefur rekist á. „Það er ákveðið
stef sem gengur í gegn, Guðs andi
eða heilagur andi sem er sameigin-
legt stef í öllum textunum og ég lét
þau orð falla þegar verkið var frum-
flutt að það mætti halda áfram og
gera heila hvítasunnuóratoríu upp
úr þessu textavali og með viðbótar-
textum, en það kom aldrei til þess.“
Ber mikla virðingu
fyrir textanum
Aðspurður hvort tónlist sé fyrst
og fremst lofgjörð til guðs, segir
Þorkell að tónlist sé ekki þögn, þótt
hún noti þagnir, hún ijúfi þögnina.
„Þess vegna er ekki hægt að tala
um tónlist innra með þér sjálfum sem
enginn heyrir. Vitanlega má ímynda
sér hvað sem er, allskonar tónlist
og allskonar hljóð, en ósagðar hugs-
anir eru ekki tjáning og ósungin eða
óleikin tónlist er ekki tónlist. Maður
segir til sín á einhvern hátt, til að
mynda með því að ávarpa næstu
manneskju, eða stærri hóp, en tón-
list er eins og hver önnur upphrópun
eða ákall til skaparans, en ástæðurn-
ar fyrir tjáningunni eru ekki alltaf
jafnhátignarlegar. Það getur jafnvel
Magnþrungið
TÓNLIST
Illjómdiskar
THE KREUTZER
QUARTET
Hafliði Hallgrimsson. Tvennir tón-
leikar. Diskur 1: Four Movements for
String Quartet (1990 & 91), Offerto
for Solo Violin (1991), String Quartet
No. 1 (1989). Diskur 2: Four Move-
ments for String Quartet, Solitaire
for Cello Solo (1970), String Quartet
No. 1. Kreutzer String Quartet.
Framleiðandi: John Boyden. 1996
Future Classics Ltd. 13 Cotswold
Mews 30 Battersea Square London
SWll 3RA. Order Ref: EOS5004. Eye
of the Storm. Dreifmg: Japis.
ÞESSI útgáfa er m.a. merkileg
fyrir þær sakir að hér höfum við
tvenna tónleika með sömu verkun-
um fyrir strengjakvartett - á tveim-
ur diskum. Á þeim fyrri er einnig
Offerto fyrir einleiksfiðlu (1991 -
í minningu Karls Kvarans), en á
þeim síðari höfum við líka Solitaire
fyrir einleiksselló frá árinu 1970,
verk sem margir kannast við. I
nýrri tónlist sem þessari er þetta
mjög vel til fundið, einkum þar sem
„lagfæringar" í upptökum voru í
algeru lágmarki. Merkilegust er þó
tónlistin sjálf og magnaður flutn-
ingur hennar, og samanburður því
býsna heillandi verkefni.
Verk Hafliða Hallgrímssonar á
þessum hljómdiski eru samin í
kringum 1990 nema Solitaire, sem
er frá 1970. Fyrsta sem manni dett-
ur í hug er litauðgi og sterk innlif-
un í viðfangsefnið, liggur við að
hver tónn sé „upp á líf og dauða“.
Þetta er innhverf tónlist, „malerísk"
og einmanaleg sem leitar iðulega
út í öflugri og mjög nakinni tján-
ingu, reynir á hljóðfærin til hins
ýtrasta - sem og hljóðfæraleikar-
ana. Auðheyrt er að Hafliði veit
hvað má bjóða þeim - þó að sumt
virðist næstum óleyfilegt, enda
sjálfur frábær sellóleikari (var m.a.
fyrsti sellisti við Scottish Chamber
Orchestra). Þetta leiðir hugann að
því að í heila öld, frá og með
Schumann, voru öll meiriháttar
verk fyrir strengjakvartett samin
af píanistum. Hér fer ekki milli
mála að hljóðfæri tónskáldsins eru
strengir.
Hér gefst ekki rúm til að fara
ofan í saumana á hveiju verki eða
fara útí samanburð, sem væri þó
verðugt verkefni. Um er að ræða
að vekja athygli á hljómdiskinum,
efninu og framsetningu þess.
Kreutzer-kvartettinn er vafalaust
með betri og áræðnari kvartettum,
enda skipaður ungum „sólistum",
a.m.k. ekki gömlum. Leikur og túlk-
un eru hafin yfir gagnrýni, hvort
sem þeir leika allir saman eða glíma
við einleiksverkin fyrir fiðlu og
selló. Leikur Peters (Offerto) og
Philips Sheppards (Solitaire) er
magnþrunginn. Eiginlega er það
orðið yfir tónlistina, hljómdiskinn
eins og hann leggur sig.
Hljóðritun er einnig hafin yfir
gagnrýni.
Oddur Björnsson
LISTIR
ÞORKELL Sigurbjörnsson.
Morgunblaðið/Ásdís
verið að við séum að láta til okkar
heyra af mjög lágkúrulegum ástæð-
um.
Ég ber mikla virðingu fyrir text-
anum og tel að textinn sé miklu
meira virði en tónarnir sem fylgja
honum. Það má segja að þetta verk
sé tilraun mín til að koma þessum
texta á framfæri og þegar tónarnir
er löngu gleymdir stendur textinn
eftir. Það eru dæmi þess að ljóð
hafi öðlast líf vegna þess að þau
fengu ákveðna tóna, en á disknum
er mest um sígilda texta sem ég
held muni lifa af allar tónsmíðar.
Textinn er uppspretta tónlistar-
innar og í söngverkum sem þessum
liggur hann til grundvallar og kallar
á tiltekið tónferli, en svo finnst öðr-
um að hann kalli á allt annað tón-
ferli. Tónlistin er óhlutbundin og þó
ekki, hún getur kallað á ákveðnar
tilfinningar, framkallað reiði eða
gleði sem eru ekki óhlutbundnar til-
finningar."
Margt hrein brúksmúsík
Þorkell segir að sum verkanna á
disknum hafi bara orðið til, en önnur
orðið til eftir ósk einhvers; það vant-
aði lag á einhverjum ákveðnum stað.
„Ef þær kringumstæður hefðu ekki
verið til staðar; ef til dæmis Helga
Ingólfsdóttir hefi ekki sagt: „Viltu
ekki vinna með Hljómeyki næsta
surnar," hefði Koma aldrei orðið til.
Á disknum er einnig Te Deum sem
ég samdi í tilefni af vígslu Karls
bróður míns og var eins og einskon-
ar gjöf af þessu tilefni og ef tilefnið
hefði ekki verið hefði verkið ekki
orðið til. Þannig má segja að margt
af þessu sé hrein brúksmúsík. Það
er í sjálfu sér ekkert athugavert við
það því mikið af þeirri tónlist sem
við njótum enn þann í dag frá löng-
um tíma er til komin af einhveijum
ástæðum en ástæðurnar eru löngu
gleymdar."
Þorkell segir að í eðli sínu sé eng-
inn munur á hvort samin sé trúarleg
tónlist eða tónlist sem flutt verður
í kirkjum. „Menn hafa deilt um það
í aldir hvað kallast eigi trúarleg tón-
list og hvað veraldleg, og ekki hægt
að draga mörk þar á milli. I jólaórat-
oríu Bachs, sem verður meðal ann-
ars flutt í Hallgrímskirkju milli jóla
og nýars, er eitt atriði þar sem Bach
fékk að láni frá sjálfum sér mótíf
úr miklu veraldlegri kantötum.
Orðin hafa sinn hljóm og ekki
bara sinn hljóm heldur og sína merk-
ingu og þess vegna hljóta orðið og
merking þeirra að móta það tónferli
sem manni þykir við hæfi hverju
sinni. Ef þú ert að setja tóna við
einhvern kæruleysistexta sem er
bara gaspur og grín þá er það mis-
skilningur að gera við það einhveija
alvörugefna tóna eða alvörugefin
tónferli. Sömuleiðis ef textinn er
alvörugefinn og djúpur væri ekki við
hæfi að setja við þann texta léttúðar-
fulla tóna.“
Hljómeyki skipa á Komu Anna
Sigríður Helgadóttir, Áslaug B. Ól-
afsdóttir, Guðfinna Dóra Ólafsdóttir,
Gunnar Guðnason, Hafsteinn Ing-
varsson, Haildór Vilhelmsson, Helga
Gunnarsdóttir, Hildigunnur Hall-
dórsdóttir, Hildigunnur Rúnarsdótt-
ir, Marta G. Halldórsdóttir, Rúnar
Einarsson og Sigurður Halldórsson.
Monika Abendroth lék á hörpu. Þor-
kell stjórnaði sjálfur.
Nýjar plötur
• ÚT er kominn hjá þýska útgáfu-
fyrirtækinu Thorofon geisladiskur
með Sálumessu op. 9 ogSvítu
op. 5 fyrír orgel eftir franska tón-
skáldið Mauríce Duruflé.
Flytjendur eru Mótettukór
Hallgrímskirkju undir stjórn
Harðar Áskelssonar, einsöngvar-
ar Rannveig Fríða Bragadóttir
og Michael Jón Clarke og þýski
organistinn Hannfried Lucke sem
búsettur er í Lichtenstein.
Mauríce Duruflé (1902-1986)
er einn af kunnustu organistum og
tónskáldum Frakklands á þessari
öld. Hann lagði rækt við klassískan
tónlistararf var hugfanginn af tón-
arfi kirkjunnar, en var jafnframt
impressjónisti eins og margir sam-
tímamanna hans. Hann samdi
Sálumessuna op. 9 árið 1947 fyr-
ir einsöngvara, kór og hljómsveit
en gerði síðar aðra útgáfu þar sem
hljómríkt orgel er komið í stað
hljómsveitar og er það sú útgáfa
sem hér er hljóðrituð. Svítan op.
5er frá árinu 1933 oger meðal
mikilvægustu orgelverka Duruf-
lés.
Upptöku stjórnaði Bjarni Rúnar
Bjarnason og tæknimaður var Vig-
fús Ingvarsson. Diskurinn er til
sölu í Hallgrímskirkju oghjá Máli
og menningu.
• ÚT er kominn geisladiskur með
Kvartett Ómars Axelssonar,
Upphaf ti! framíðar. Á diskinum
er leikinn léttur jass eftir ýmsa
erlenda höfunda. Kvartettinn
skipa; Ómar Axelsson, píanó,
Hans Jensson tenórsaxafónn,
Þorsteinn Eiríksson trommur og
GunnarH. Pálsson kontrabassi.
Upptökustjóri varJens Hansson.
568 1925.
liý sending
afMCXX
sKóm