Morgunblaðið - 08.01.1997, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Enn um íslenska
tónlist á Rás 2
Magnús Steinar
Kjartansson Berg
Björn Þórir
Arnason Baldursson
MAGNÚS Einarsson, tónlistar-
stjóri Rásar 2, ritar bréf til Morgun-
blaðsins þann 4. og 18. desember
sl. þar sem hann veitist að okkur
fjórmenningum fyrir að hafa gerst
svo djarfir að spyijast fyrir um það
í bréfi hvaða stefnu ljósvakamiðlar
á íslandi og þá Ríkisútvarpið fylgi.
Þessar fyrirspurnir eru til komnar
vegna lágs hlutfalls íslenskrar tón-
listar hjá þessum miðlum en erlend
tónlist var á bilinu 83-95% á árinu
1995. Ekkert sem Magnús hefur
sagt breytir þeirri staðreynd og
tölur sem hann birti fyrir þetta ár
eru hinar sömu og við höfum not-
að. Magnús bendir hins vegar á
það í bréfi sínu hinn 18. desember
að á fyrstu þrem ársfjórðungum
þessa árs hafi spilun íslenskrar tón-
listar aukist hjá Rás 2 þannig að
hún er 27,72% fyrir þetta tímabil
á móti 17,62% fyrir allt árið 1995.
Þetta er fagnaðarefni og sérstak-
lega þar sem má fullyrða að spilun
á síðasta ársfjórðungi mun væntan-
lega verða enn meiri. Helsta skýr-
ingin á því hvers vegna spilunin
tekur svona stórt stökk upp á við
er sú að á þessu ári var tekinn í
notkun svokallaður miðlari (select-
or) sem er tölvustýrt val á spilun.
Þessi miðlari sér um meginval tón-
listar allan sólarhringinn en þó
fyrst og fremst kvöld- og nætur-
spilun sem áður hafði svo til ein-
göngu verið sinnt með spilun er-
lendrar tónlistar. Þó þessi aukning
komi þannig að mestu ieyti fram í
næturdagskrá stöðvarinnar ber
samt að fagna henni sem áfanga
í rétta átt. Magnús er greinilega
stoltur yfir þessum tölum og er það
vel. Hann hefur þó alla möguieika
á að verða enn stoltari því Rás 2
getur gert miklu betur hvað varðar
spilun íslenskrar tónlistar.
Skrif Magnúsar hafa einkennst
af varnarviðbrögðum og yfirlæti.
Honum hefur fundist meiri ástæða
til þess að veitast að okkar persónu-
lega með aðdróttunum og ögrunum
en fjalla um málefnið. Við sjáum
ekki ástæðu til að svara slíku enda
erum við að leita eftir góðu og já-
kvæðu samstarfi við forráðamenn
ljósvakamiðlanna en ekki að standa
í illvígum eða persónulegum deilum
við einn eða neinn. Vonandi getur
hann verið sammála okkur um að
Rás 2 og aðrir ljósvakamiðlar hafa
mikilvægu hlutverki að gegna í að
efla sjálfsímynd þjóð-
arinnar og að því
verði þjónað með
samstarfi þeirra aðila
sem koma að hinum
skapandi útgáfulega
og dreifíngarlega
þætti íslenskrar tón-
listar til þjóðarinnar.
Okkur finnst samt
ástæða til þess að
benda á og ieiðrétta
eftirfarandi:
Afrit af bréfi okkar
til ljósvakamiðla var
ekki sent til íjölmiðla
fyrr en eftir að viðtal
hafði birst við Magn-
ús Einarsson í Helg-
arpóstinum þann 14.
nóvember sl. í þessu
viðtali fer Magnús
mikinn, telur íslenska
tónlist upp til hópa
vonda og fullyrðir að
útgefendur séu að
hafa flytjendur og
höfunda að fíflum,
þar sem gjöld vegna
aukinnar spilunar á
íslenskri tónlist renni
beint í vasa hljóm-
plötuútgefenda.
Þessa villu endurtek-
ur Magnús síðan í
bréfi til Morgunblaðs-
ins þann 4. desember.
Staðreyndin er hins
vegar sú að útvarpsstöðvar hér sem
erlendis greiða gjald til höfunda,
flytjenda og útgefenda fyrir flutn-
ing og dreifingu tónlistar í útvarpi.
Sama gjald er greitt til íslenskra
og eriendra aðila.
Magnús talar til okkar eins og
útgefendum, flytjendum og höf-
undum komi ekki við hvernig með-
höndlun íslensk tónlist fær á út-
varpsstöðvum. Þetta er álíka og ef
forstöðumaður barnaheimilis eða
uppeldisstofnunar segði við for-
eldra að þeim kæmi ekki við hvað
gert er með og fyrir börnin eftir
að þau komast í umsjá hans. Magn-
ús eða starfsfólk Rásar 2 hefur
ekki fremur en við einkarétt á
gæðamati íslenskrar tónlistar og
því sjálfsagt að ætlast til eðlilegra
samskipta, umfjöllunar og upplýs-
ingastreymis þar sem ljósvakamiðl-
arnir taka að sér dreifingu og miðl-
un tónlistarinnar til almennings í
landinu.
Magnús veitist ítrekað að þeim
höfundum og flytjendum sem sam-
ið hafa og flutt tónlist á ensku og
telur slíkt aðför að íslenskri menn-
ingu. Þetta sjónarmið á meira skylt
við gamaldags kynþáttalega að-
skilnaðarstefnu en víðsýni á ofan-
verðri tuttugustu öld. Þá er það
Við leggjum til, segja
Magnús K]'artansson,
Steinar Berg, Björn
Arnason og Þórir
Baldursson, að Rás 2
hefji nýtt ár með því að
sýna viijann í verki og
spili 50% íslenskt efni í
janúar og febrúar 1997.
kaldhæðnislegt að maður sem stað-
ið hefur fyrir rúmlega 83% spilun
enskumælandi tónlistar í Ríkisút-
varpinu skuli hæða þá íslenska tón-
listarmenn sem sett hafa stefnuna
á alþjóðamarkaði og meina þeim
flutning tónlistar sinnar á heima-
markaði.
„Formennirnir fara djarflega út
af laginu og taka sér eiginlega
orlof frá almennri skynsemi þegar
þeir halda því fram að Ríkisútvarp-
ið hafi lagalegum skyldum að
gegna varðandi framgang íslensks
tónlistariðnaðar. Sá lagatexti er
ekki til.“ Þessi fullyrðing Magnúsar
er með endemum og er ekki annað
að sjá en að hann telji íslenska
tónlist ekki vera hluta af íslenskri
menningu. Nema hann vilji færa
fyrir því rök hvað aðgreinir íslenska
tónlist frá íslenskum tónlistariðn-
aði?
Þá viljum við vekja athygli á
þeirri staðreynd að þegar fólk
hringir inn á Rás 2 og biður um
óskalög eru íslensk lög yfirgnæf-
andi meirihiuti. Kann að vera að
Rás 2 sé ekki að þjóna hlustendum
sínum sem skyldi?
Áður en Magnús hóf bréfaskrift-
ir sínar hringdum við til hans og
báðum hann um fund vegna þess-
ara mála jafnframt því sem við
vildum leggja fram tillögu til Rásar
2. Þessari beiðni var hafnað og
okkur boðið að leggja tillöguna
fram skriflega. Hér kemur hún:
Við leggjum til að Rás 2 heiji
nýtt ár með því að sýna viljann í
verki og spila 50% íslenskt efni í
janúar og febrúar 1997.
Gífurlega mikið hefur komið út
af nýrri og góðri íslenskri tónlist á
undanförnum 6-10 vikum. Aðeins
lítill hluti þessara laga hefur fengið
spilun svo nokkru nemi hjá Rás 2.
Undanfarin ár hefur borið á þeirri
tilhneigingu hjá útvarpsstöðvum að
dæma í byijun nýs árs alla íslenska
útgáfu gamla sem kemur út fyrir
jól. Með því að verða við þessari
tiilögu okkar tekur Rás 2 upp merki
íslenskrar tónlistar í ljósvakamiðl-
um á afgerandi og leiðandi hátt.
Fordæmi eru fyrir því að Rás 2
hafi gert skuldbindingu af þessu
tagi og má þar minna á íslenskt
tónlistarsumar sem var samstarfs-
átak Rásar 2 og aðila tónlistariðn-
aðarins fyrir 5 og 6 árum.
Til stendur að veita íslensk tón-
listarverðlaun 20. febrúar nk. og
einnig er áætlað að halda málþing
um stöðu íslenskrar tónlistar fyrir
þann tíma. Þar mun væntanlega
gefast tækifæri til þess að ræða á
hvem hátt höfundar, flytjendur og
útgefendur geta í samvinnu við
ljósvakamiðlana sem best unnið að
framgangi og eflingu íslenskrar
tónlistar og tónlistariðnaðar til
frambúðar.
Með von um jákvætt svar og
góða samvinnu um þessi mál á nýju
ári.
F.h. FÍHBjörn Árnason
F.h. STEFs Magnús Kjartansson
F.h. SHF Steinar Berg ísleifsson
F.h. FTT Þórir Baldursson
Enn um Tómas
Meðal annarra orða
Guðspjall það sem kennt er við Júdas Tómas,
segir Njörður P. Njarðvík, er meðal elstu
heimilda um boðskap Krists.
ÞAÐ hefur ekki verið siður í þessum pistlum
að fjalla oftar en einu sinni um sama efni,
að minnsta kosti ekki á sama hátt, né að
svara athugasemdum annars staðar frá. En
að þessu sinni stendur sérstaklega á vegna
umfjöllunar minnar um Tómasarguðsþjall í
síðasta pistli.
Illugi Jökulsson hefur skrifað mér að
hann hafí snarað Tómasarguðspjalli á ís-
lensku og lesið það i útvarpsþætti fyrir
nokkrum árum. Þá skrifar mér Jón Svein-
björnsson prófessor í guðfræði að bókin sem
ég kynnti í pistlinum The Complete Gosp-
els, Robert J. Milier editor, Harper San
Francisco, hafí verið hliðsjónarbók í guð-
fræðideild Háskóla íslands frá því að hún
kom út. Enn fremur segir Jón að íslenskur
guðfræðingur að nafni Jón M. Ásgeirsson
sé að þýða Tómasarguðspjall og komi þýðing
hans væntanlega út á þessu ári. Þetta hafði
reyndar faðir þýðandans sagt mér einnig í
símtali, en Jón M. Ásgeirsson hefur verið í
framhaldsnámi í koptískum fræðum í Kali-
fomíu og þýðir beint úr koptísku. Þetta eru
góð tíðindi og vonandi að við fáum vandaða
þýðingu á þessum merka texta, sem er með
allra elstu heimildum um kenningar Krists.
Og svo birtist lesandabréf hér í Morgunblað-
inu frá guðfræðingnum Friðriki Schram á
sjálfan aðfangadag jóla, en þar kveður við
nokkuð annan tón, tón hins biblíufasta
manns.
Leit að upphafi
í raun snýst þetta mál um leit að þekk-
ingu á upphafi kristindóms, um leit að vitn-
eskju um hina sögulegu persónu Jesú. Því
að Kristur er tvennt og þó eitt, söguleg
persóna, maður, og hinn andlegi Kristur.
Hvað vitum við og hvað vitum við ekki?
Þegar hinir svokölluðu kirkjufeður (bisk-
upar og guðfræðingar fomkirkjunnar er
aðhylltust kenningar Páls frá Tarsus, sem
nefndur hefur verið postuli) völdu efni Nýja
testamentisins, þá ritskoðuðu þeir í reynd
þær heimildir er til voru, vinsuðu úr og
höfnuðu sumu. Þetta tók langan tíma, allt
fram til u.þ.b. 400 e.Kr. Um þetta er notað
hugtakið canon, þ.e. safn rita sem viður-
kennt er að eigi heima í heilagri ritningu,
viðurkennt af forystumönnum vesturkirkj-
unnar á þeim tíma (um þetta má m.a. fræð-
ast í The Oxford Companion to the Bible,
bls. 98-104.) En þó að þessir menn hafí
komið sér saman um að ákveðin rit skuli
eiga heima í Nýja testamentinu og önnur
ekki, þá fer því fjarri að þessi rit séu að
öllu leyti samstæð. Þeir sem lesa guðspjöllin
með athygli, komast fljótt að því, að þeim
ber alls ekki alltaf saman. Að lokinni jólahá-
tíð nægir ef til vill að minna á frásagnir
Mattheusar og Lúkasar af fæðingu Krists.
Þar ber svo mikið á milli, að erfítt er að
skilja að þær geti báðar verið réttar.
Nútíma guðfræðingar, sem að undanförnu
hafa rannsakað guðspjöllin á gagnrýninn
hátt (einkum í Bandaríkjunum), hafna mikl-
um hluta þeirra sem sögulegum staðreynd-
um og telja þau bera sterkan svip helgi-
sagna, - en það var einmitt ein megin-
ástæða þess að öðrum ritum um ævi Jesú
og kenningar var hafnað á sínum tíma. All-
ar götur frá krossfestingu Krists hefur menn
greint á um skilning á eðli hans, lífí og
boðskap. Og nútíma fræðimenn láta ekki
skammta sér heimildir, þeir una ekki endi-
lega vali kirkjuleiðtoga á 4. öld, heldur leit-
ast þeir við að grafa upp hvaðeina, er getur
verið stoð í leit að sögulegum staðreyndum.
Kirkjan hefur um aldir haldið fram
ákveðnum, opinberum skilningi, og löngum
dæmt annað sem villutrú. Slík trú, sem ekki
var þóknanleg kirkjuleiðtogum, var öldum
saman næg ástæða til að taka menn af lífi
með hinum hroðalegustu pyndingum. Meira
að segja stóð hin íslenska, lúterska kirkja
fyrir því að menn voru brenndir fyrir galdra
á 17. öld.
Júdas Tómas
Jesús átti fjóra bræður, sem hétu Jakob,
Jósef, Símon og Júdas og að minnsta kosti
tvær systur (Matt. 13:55; Mark. 6:3). Við
fráfall Krists tók bróðir hans Jakob við for-
ystu safnaðarins, og er hann nefndur St.
James á ensku. Þessi söfnuður hefur verið
nefndur nasarear, essenar og fleiri nöfnum.
Áhrif hans voru einkum við austanvert Mið-
jarðarhaf og í Egyptalandi, en áhrif Páls i
vestri og urðu ríkjandi í Rómarkirkjunni.
Áhrif Jakobs og þeirra bræðra bárust hins
vegar frá Egyptalandi til Spánar og þaðan
til Irlands, sem skýrir að nokkru hvers vegna
írska kirkjan var frábrugðin hinni róm-
versku. Ljóst er að kenningar Páls voru
mjög frábrugðnar kenningum bræðra Jesú
og þeir munu jafnvel hafa litið á hann sem
óvin sinn. Þeir lögðu miklu meira upp úr
þjóðfélagslegu hlutverki Krists en Páll.
Lærisveinninn Tómas, sem svo er nefnd-
ur, kemur lítið við sögu í guðspjöllunum og
hafa sumir jafnvel getið sér þess til, að_ það
sé viljaverk þeirra sem völdu textana. í Jó-
hannesarguðspjalli er hann tvívegis nefndur
tvíburi (Jóh. 11:15; 20:24). Reyndar er orð-
ið komið úr arameísku toma, og merkir ein-
mitt tviburi og tæpast talið eiginlegt nafn.
En hvað hét hann þá, hver var hann og
hvers tvíburi?
Tómasarguðspjall hefst á orðunum: „Hér
eru hin leyndu ummæli er Jesús sagði og
Didymos Júdas Tómas skráði." Didymos
merkir einnig tviburi, svo að allmikil áhersla
er þarna lögð á tvíburahlutverkið. Og Júdas
er þó mannsnafn. Er hann hinn sami og
Júdas bróðir Jesú? Því hefur verið haldið
fram, og þar með að hann hafi verið tvíbura-
bróðir hans, þótt það hljómi ef til vill sem
eins konar guðlast í eyrum margra. Meðal
kristinna söfnuða í Egyptalandi og Sýrlandi
voru notaðir textar þar sem Júdas Tómas
kemur fram sem tvíburabróðir Jesú og þeir
voru einnig í notkun á Spáni og að því er
virðist á írlandi.
En hvað sem menn vilja hugsa um slíkar
kenningar, þá er ljóst að guðspjall það, sem
kennt er við Júdas Tómas er með allra elstu
heimildum um kenningar og boðskap Krists
og því allrar athygli vert.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.