Morgunblaðið - 25.02.1997, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Finlandia-hús og Finlandia-verðlaun
Skáldið drykk-
fellda sem orti
flestum betur
Finlandia-húsið er óskabam Finna og þar
hljómar tónlist Sibeliusar sem náð hefur
heimsfrægð. Jóhann Hjálmarsson var á
tónleikum í húsinu og hitti einnig rithöfund-
inn Hannu Mákelá sem fékk Finlandia-verð-
launin 1995 fyrir ævisögulega skáldsögu um
óðsnillinginn Eino Leino.
Morgunblaðið/Jóhann Hjálmarsson
HANNU Makela hefur snúið baki við barnum og drekkur óáfeng-
an kokkteil. Fyrir ævisögulega skáldsögu um drykkfellt þjóð-
skáld fékk hann æðstu bókmenntaverðlaun Finnlands.
ELSINGFORSBORG er
ekki síst kunn fyrir
öfluga tónlistarstarfsemi
og að því leyti er Fíl-
harmóníusveit borgarinnar, stofnuð
1882 og fyrsta atvinnusinfóníu-
hljómsveitin á Norðurlöndum, í for-
ystu. Tónleikar sveitarinnar eru oft-
ast haldnir í Finlandia-húsinu sem
arkitektinn Alvar Aalto teiknaði og
eru nú félagar 98. Aðalstjómandi
er Leif Segerstam.
Ekki hef ég lagt það í vana minn
að gista tónleikasali en færðist þó
ekki undan þegar tón-
listaráhugamenn töldu
við hæfi að ég hlýddi á
leik Fílharmóníu-
sveitarinnar. Eg hafði
ekki komið áður í Fin-
landia-húsið og því var
hér kjörið tækifæri til
að kynnast þessu óska-
barni Finna. Þetta kvöld
sem var 13. febrúar
vom þijú verk á dag-
skrá: Kristján konungur
II eftir Jean Sibelius,
Sellókonsert í a-moll nr.
129 eftir Robert Schu-
mann og Sinfónía nr. 1
í g-moll eftir Pjotr
Tsjækovskí. Stjórnandi
var Viktoria Zhadko,
sellóleikari Ralph Kirs-
hbaum.
Viktoria Zhadko f.
1967 í Kiev er í hópi
ungra stjórnenda og
viss tilbreyting að sjá
ekki einhvem sperrtan
karl með tónsprotann.
Viktoriu er hælt fyrir
ömgga og röggsama
stjórn og mikla kunn-
áttu. í heild var hér á
ferð ljúf tónlist og án
hávaða. Það var viss
reynsla að hlusta á Si-
belius í réttu umhverfi,
en sellókonsert Schum-
anns hljómaði best í óþjálfuðum eyr-
um.
Eins og kom fram í samtali við
Aslak Söderman sem er markaðs-
stjóri Fílharmóníusveitarinnar er
margt að gerast í finnsku tónlistar-
lífi. Bróðir hans, René, aðalritari
Samtaka um þjóðsönginn Várt land
með texta Runebergs, sem var
frumfluttur í maí 1848 af stúdent-
um sem tákn sjálfstæðis þjóðarinn-
ar, var einnig á tónleikunum. Þeir
bræður eru synir Tom Södermans
sendiherra Finna hér á landi og
áhugamenn um aukin
menningarsamskipti
landanna.
Hljóðritanir og
geisladiskaútgáfa eru í
fullum_ gangi í Finn-
landi. Ég fékk til dæm-
is í hendur nýlega diska
með tónlist eftir
Einojuhani Rautava-
ara, annar þeirra var
splunkunýr, Angel of
Light, en fyrir það verk
fékk tónskáldið verð-
laun ársins 1997 kennd
við Cannes. Strengja-
kvartett Jóns Leifs í
flutningi sænska kvart-
ettsins Yggdrasils
hlaut sömu verðlaun í
fyrra svo að norræn
tónlist virðist höfða til
dómnefndarinnar.
Drykkfellt skáld og
Herra Hú
Áður en ég fór á tón-
leikana i Finlandia-
húsinu hitti ég Finlan-
dia-verðlaunahafann
1995, Hannu Makela.
Við hittumst á Hotel
Tomi, sögufrægu hót-
eli í hjarta Helsingfors.
Ég bauð honum veit-
ingar á American Bar
hótelsins og hann valdi
óáfengan kokkteil, sagðist vera
hættur að drekka.
Bókin sem Mákelá, sem er 53
ára, fékk verðlaunin fyrir er um þjóð-
skáldið Eino Leino (1878-1926) og
heitir Mestari (Meistarinn, útg.
Otava). Leino var alræmdur fyrir
vínhneigð sína og varla rann af hon-
um. Samt sendi hann frá sér um
áttatíu bækur og rit. Mestari er
ævisöguleg skáldsaga og gerist und-
ir lok ævi skáldsins, síðustu níu dag-
ana sem það lifði. Skáldið rifjar upp
ævi sína, ferðalög, kynni sín af bók-
um og höfundum, en þó einkum
samband sitt við konur. Hann er
fársjúkur þar sem hann dvelur í litl-
um bústað rétt fyrir norðan Helsing-
fors og semur annan hluta endur-
minninga sinna. Það hefur fært hon-
um gleði að fyrsta bindi minning-
anna hlaut góðar viðtökur.
Finlandia-verðlaunin eru æðstu
bókmenntaverðlaun Finnlands
100.000 finnsk mörk að verðgildi.
Hafa verðlaunin skipt Hannu Má-
kelá máli? spurði ég til að slíta rithöf-
undinn frá kokkteilnum sem minnti
fremur á eftirrétt e_n drykk.
„Þetta er lottó. Ég er heppinn í
bókmenntum, óheppinn í Iottói. Ég
vann í bókmenntalottói. Nú veit ég
ekki hvað ég geri, efast um það,
yrki þó áfram ljóð sem ég hef í höfð-
inu - bíð aðallega eftir vorinu."
Ljóðasafn eftir Mákelá, Árin sýna
enga miskunn (útg. Urta) kom út í
íslenskri þýðingu Eyvindar Péturs
1993. Einnig hafa barnabækur hans
um Herra Hú verið þýddar af Nirði
P. Njarðvík og sjálfur var hann við-
staddur „heimsfrumsýningu" á leik-
gerð bókanna á Akureyri og
skemmti sér vel. Ásamt Antti Tuuri
og fleiri finnskum rithöfundum er
Hannu Mákelá mikill íslandsáhuga-
maður. Hann vekur máls á því að
jafnan fari vel á með Finnum og
Islendingum hvar sem þeir hittist.
Þegar ég spyr hann hvort hann geti
skýrt þetta er svarið að báðar þjóð-
irnar séu „náttúrufólk", útifólk. ís-
lendingar og Finnar hafi unnið mik-
ið og lífsbaráttan sett svip á báðar
þjóðirnar.
Bjánarnir í Brussel
Þessu til áréttingar fer Mákelá
að ræða um íslenska veðráttu og
segist halda upp á alla vinda, jafnt
meðbyr sem mótvind. „íslensku
vindarnir eru sterkir en fínir,“ segir
hann.
Eitt sinn var hann á ferð í bíl á
íslandi í marsmánuði. Það var bjart
yfir öllu, en skynilega skall á hríð
og skáldið og félagar rétt sluppu því
að vegurinn lokaðist snarlega: „Is-
land er fallegt en hættulegt. Mér fór
að þykja vænt um ísland.“
Mákelá bætir við: „Veðráttan
hlýtur að hafa áhrif. Þið eruð stund-
um dálítið alvarlegir."
„Bjánarnir" í Brussel hafa sett
Mákelá úr jafnvægi. Þeir þekkja
ekki sögu Finna og skilja áreiðan-
lega ekki íslendinga að mati hans.
„Gangi íslendingar í Evrópusam-
bandið og fari bjánarnir í Brussel
að ákveða fyrir þá gera íslendingar
uppreisn", fullyrðir Mákelá. „Sósíal-
demókratar hafa ekki hugsjónir
lengur. Við höfum engan Guð nema
hagfræðina og efnahagsmálin eru
pólitíkin. Þetta er dapurlegt því að
menn vilja nú beijast við hlið Þjóð-
veija gegn Rússum. I sambandinu
ráða Þjóðveijar og Frakkar."
Ekki ástmögur Finna
Eftir þessa reiðitölu sem vitnar
um að Hannu Mákelá hefur skoðun
á samfélagsmálum þótt hann segist
ekki hafa tíma til að skrifa greinar
er ástæða til að spyija hann nánar
um skáldið Eino Leino. Mákelá er
nú að ganga frá heimildabók um
skáldið og segir að það sé seinlegt
verk og jafnvel erfiðara en skáld-
sagnagerð.
„Meðbyr er það versta sem hent
getur skáld,“ segir Mákelá. „Leino
var ekki ástmögur Finna og fór til
Eistlands þar sem honum var betur
tekið og þar kunni hann vel við sig.“
Hvað höfðu Finnar á móti Leino?
„Finnar voru á móti lífsvenjum
hans. Þeir sögðu að Leino væri allt-
af fullur og gæti ekki skrifað. Þegar
hann var grafinn fyigdu þó allir
honum, en viku áður höfðu allir ver-
ið á móti honum.“
Mákelá segir að Eino Leino hafi
verið dæmigerður Evrópumaður.
Leino bjó lengi í Berlín og Róm. Af
finnskum skáldum dýrkaði hann
Runeberg og þýddi hann á finnsku.
Hann las mikið og þýddi klassískan
skáldskap: Goethe, Schiller, Cor-
neille, Racine. Meðal þýðinga hans
er Divina Commedia eftir Dante.
Hann þýddi fyrst Inferno en lauk
síðar við allt verkið. Þýðingin er tal-
in afrek.
Leino varð ástfanginn af skáld-
systur sinni, L. Onervu. Hún skrif-
aði fyrstu ævisögu hans sem kom
út 1932 þegar hún var 65 ára.
Ævisaga Mákelá er önnur í röðinni.
Eino Leino var hrifinn af Eist-
landi og Eistlendingum og vildi vera
þar sem lengst. Nú stendur til að
ævisaga Mákelá um hann verði þýdd
á eistnesku, en ýmis vandkvæði,
ekki síst fjárhagsleg, hafa komið upp
þegar rætt hefur verið um þýðingu
þessarar 572 síðna sögu á önnur
mál. Ég heyrði því fleygt í Finnlandi
á dögunum að saga Mákelá væri
ekki þýðendum auðveld. Málið væri
sérstætt, byggðist stundum á tengsl-
um finnsku og eistnesku og torvelt
myndi reynast að ná því í þýðingu.
Þetta minnir á ummæli Kai Lait-
inens um Leino:,, Rithöfundur er
fangi eigin málsvæðis, sérstaklega
á þetta við um ljóðskáldin.“
Laitinen sem farið hefur miklum
viðurkenningarorðum um bók Mák-
ilá skipar Leino í flokk fínnskra end-
urreisnarmanna um aldamótin. Hinir
eru Sibelius í tónlistinni, Akseli Gal-
len-Kallela í málaralistinni og Eliel
Saarinen í arkitektúr. Þeir síðast-
nefndu urðu allir heimsfrægir, en
Leino fékk að gjalda móðurmálsins
sem var þó helsti styrkur hans.
Um stöðu sænskunnar í Finnlandi
segir Mákelá: „Ég hélt ekki mikið
upp á sænsku, en þegar ég hitti
fyrstu sænsku stúlkuna skildi ég
mikilvægi þess að geta bjargað sér
á sænsku.“
Hannu Mákelá vill að lokum koma
því til skila að hann telji þann ís-
lenska sið að rita minningargreinar
um fólk afar góðan og ekki megi
leggja hann niður. Hann hljóti að
skipta máli fyrir lítið land. „Ég
hreifst af þessu á íslandi. Hver
manneskja er verðmæt.“
Eino Leino
Sögnleg1 flugferð
KYIKMYNPIR
Bíóhöllin, Kringlu-
bíó, Stjörn ubíð
ÞRUMUGNÝR „Turbu-
lence“ ★ ★ Vi
Leikstjóri: Robert Butler. Handrit:
Jonathan Brett, Steven E. DeSoza
og John Herzseld. Aðalhlutverk:
Ray Liotta, Lauren Holly, Ben
Cross, Brendan Gleeson og Hector
Elizondo. Rysher Entertainment
1997.
SKEMMTIEFNI sem gerir út
á flughræðslu fólks hefur aukist
til muna hin síðari misseri
kannski vegna tíðra frétta af
hörmulegum flugslysum. Nýjasta
metsölubók Michael Crichtons er
öll um flughæfni og framleiðend-
ur í Hollywood senda frá sér
hveija hasarmyndina á fætur
annarri með yfirskriftinni Hætt-
ur í háloftunum. Síðast fengum
við þá ágætu spennumynd
„Executive Decision“ með Kurt
Russell og rétt þegar maður hélt
það vera í lagi að stíga upp í flug-
vél á ný er komin myndin Þrumu-
gnýr eða „Turbulence“ með Ray
Liotta. Flugvélamyndimar hafa
ekki verið jafn áberandi síðan
„Airport" flokkurinn var og hét.
Eru nú stórslysamyndir enda
mjög í tísku.
Ekki þannig að kringumstæð-
urnar sem Þrumugnýr lýsir sé
daglegt brauð í háloftunum.
Fjöldamorðingi er fluttur með
farþegaflugvél og áður en maður
veit af hefur hann myrt lögreglu-
mennina, áhafnarmeðlimi, jafn-
vel alla flugfarþegana (þeir eru
sárafáir í þessari ferð) og flug-
mennina. Þotan stefnir inn í fár-
viðri á sjálfstýringu, enginn er
til að stjóma skrokknum nema
flugfreyja sem sloppið hefur lif-
andi hingað til en kann varla á
talstöðina, orrustuþota bíður þess
að skjóta farþegaþotuna niður
áður en hún hrapar í íbúðahverfi
í Los Angeles og allan tímann
er fjöldamorðinginn eins og lif-
andi eftirmynd Jacks Nicholsons
í „The Shining“ og gerir hvað
hann getur svo að vélin megi
farast.
Úr ósköpum þessum býr leik-
stjórinn Robert Butler til nokkuð
áhorfanlega afþreyingu þar sem
reynt er að búa til spennu og
hasar við hvert fótmál en með
brokkgengum árangri. Hasarinn
er nógu mikill en hann er líka
til að fela þá staðreynd að hand-
ritið er ákaflega rýrt í roðinu og
fjarstæðukennt þótt maður hafi
kannski séð það verra. Ray Li-
otta fær að leika nokkurnveginn
lausum hala um vélina snarbijál-
aður í orði, æði og athöfnum og
Lauren Holly er hin einarða flug-
þerna með bein í nefinu - Karen
Black fór með svoleiðis
kynbombuhlutverk í Airport-
myndunum. Flugstjómarmenn á
jörðu niðri líta allir hæfilega
áhyggjufullir út þar sem þeir
standa í hnapp og mæna sífellt
eitthvað út í loftið og Ben Cross,
sem ekki hefur sést lengi, verður
óvæntur hjálparkokkur. Þrumug-
nýr er ekkert stórviki í hasar-
myndageiranum en ekki beint
leiðinleg afþreying.
Arnaldur Indriðason