Morgunblaðið - 17.04.1997, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 1997 33
AÐSENDAR GREINAR
Breyttur
lánasjóður
NÚ LIGGUR fyrir
samkomulag stjórnar-
flokkanna um breyt-
ingar á Lánasjóði ís:
lenskra námsmanna. í
kosningaslagnum voru
einkum tvö atriði
nefnd sérstaklega
hvað varðar breyting-
ar á sjóðnum: Annars
vegar svonefndar
mánaðargreiðslur eða
samtímagreiðslur og
hins vegar lækkun
endurgreiðsluhlutfalls.
í samkomulaginu er
tekið á báðum þessum
atriðum sem og nokkr-
um öðrum til viðbótar.
Hér skal nefnt það helsta:
- mánaðargreiðslur fyrir náms-
fólk eru teknar upp
- endurgreiðsluhlutfall lækkað úr
allt að 7% í 4,75%
- sveigjanleiki er aukinn í náms-
framvindu
- krafan um ábyrgðarmenn verð-
ur einfölduð og minnkuð
- iðnnemar fá fulltrúa í stjórn
- námsfólk getur fengið samtíma-
greiðslur strax á fyrsta misseri.
Svo sem sjá má af þessari upp-
talningu er um verulegar breyting-
ar að ræða, námsfólki til hagsbóta.
Skal nú vikið að einstökum þáttum.
Endurgreiðslur lækkaðar. Sam-
kvæmt gildandi lögum taka á þessu
ári gildi ákvæði laganna frá 1992
um endurgreiðsluhlutfall allt að 7%.
Með því að lækka það niður í 4,75%
léttist byrði námsfólks til muna.
Dæmi má taka af hjónum, nýkomn-
um úr námi með meðallán á bakinu
og um 300.000 króna mánaðarlaun.
Ársgreiðsla þeirra af námslánum
lækkar um hátt í 100.000 krónur.
Um það hlýtur að muna. Vert er
að taka fram að þessi prósenta er
afturvirk og nær til þeirra sem tóku
lán á tímabilinu 1992-1997.
Samtímagreiðslur. Frá 1992
hefur það gilt að námsfólk þarf
að fjármagna hvert misseri sjálft
en fær svo lán ef próf hafa stað-
ist. Þetta hefur mælst illa fyrir.
Nú verða samtímagreiðslur teknar
upp þannig að námsmenn fá lánið
mánaðarlega, líkt og almennt gild-
ir um tekjur fólks. Helsta breyting-
in er sú að samið verður við banka
og sparisjóði um þessa þættij
námsfólki að kostnaðarlausu. I
stað þess að þurfa að sækja mál
sín í gegnum eina stofnun (LIN)
með öllum kunnum vandræða-
gangi er gert ráð fyrir því að þjón-
ustufulltrúar bankanna sinni þjón-
ustu við námsfólkið. Þetta felur
m.ö.o. í sér verulega bætta þjón-
ustu fyrir námsfólk og aðstandend-
ur þess. Fólk snýr sér til síns við-
skiptabanka og fær þjónustu þar
í stað þess að vera háð einni stofn-
un í Reykjavík. Þjónustuhlutverk
bankanna hefur verið að breytast
á síðustu árum og færast í mun
vænna horf en áður tíðkaðist.
Bankar keppa orðið um viðskipta-
vini og leggja sig fram um að veita
þeim sem besta þjónustu. Náms-
fólk mun njóta góðs af og gerir
reyndar í dag. Bankarnir auglýsa
orðið styrki handa námsfólki, lána
jafnvel á sérkjörum og aðstoða
kúnna sína á ýmsan hátt. Því er
ekki óeðlilegt að færa samtíma-
greiðslurnar og þjónustuna inn í
þetta nýja umhverfi
og stórauka þannig
þjónustu við námsfólk
- því að kostnaðar-
lausu. Þetta er heppi-
leg lausn fyrir alla
aðila - einkum þó fyr-
ir námsfólk.
Félagslegur sveigj-
anleiki. Lengi hefur
það verið baráttumál
námsmanna að auka
sveigjanleika lánanna
gagnvart framvindu
náms. Þannig hefur
það gerst að lán hafa
verið skert ef nám-
skeið er fellt niður og
á stundum hafa veik-
indi haft áhrif. Á þessu er nú tek-
ið og fest í sessi heimild til sjóðs-
stjórnar að taka sérstakt tillit til
þessara þátta. Að auki trúi ég að
bankar muni í samkeppni sinni um
viðskiptavini bjóða enn frekari
sveigjanleika handa námsfólki.
Nú liggur fyrir sam-
komulag um breytingar
á Lánasjóði íslenskra
námsmanna. Hjálmar
Arnason er sannfærður
um að það sé námsfólki
til mikilla hagsbóta.
Iðnnemar í stjórn. Lengi hafa
iðnnemar barist fyrir því að fá
fulltrúa í stjórn LÍN. Það er mjög
eðlileg krafa og í fullu samræmi
við þær áherslur að sinna starfs-
menntun betur en gert hefur verið.
Nú hefur þessum áfanga verið náð
og Iðnnemasambandið fær fulltrúa
í stjórnina.
Abyrgðarmenn. í dag þurfa
námsmenn allt að tvo ábyrgðar-
menn til að geta fengið námslán.
Þetta hefur valdið ýmsum vand-
kvæðum og bitnað misjafnlega á
fólki. Nú stendur til að einfalda
þetta fyrirkomulag og jafnvel leita
nýrra leiða í stað ábyrgðarmann-
anna tveggja. Þarna hefur náðst
mikilvægur áfangasigur fyrir
námsfólk.
Fleiri atriði mætti telja, s.s.
heimild fyrir mánaðargreiðslum á
fyrsta misseri en það atriði hefur
ekki einu sinni verið á stefnuskrá
námsmanna. Þar er því gengið
lengra til móts við námsfójk en
reiknað hafði verið með. Ég er
sannfærður um að samkomulag
stjórnarflokkanna um málefni LÍN
er námsfólki til mikilla hagsbóta
að öllu leyti. Meginatriðið er að
þjónustan eykst, kostnaður náms-
manna lækkar og kerfið allt verður
skilvirkara en verið hefur. Því er
ánægjulegt að málið skuli leyst í
sátt þó einhveijir stjórnarandstæð-
ingar reyni að gera það tortryggi-
legt. Alit tal um sigur eða tap ein-
hvers í þessu máli er hlálegt, nema
þá ef vera skyldi sigur námsmanna
sjálfra. Það er meginatriðið. Næsta
stóra skref í menntamálum okkar
hlýtur að vera framhaldsskólinn
og efling starfsmenntar á því stigi.
Höfundur er alþingismaöur.
Hjálmar
Árnason
Brúðhjón
Allm boiðlnínaóur Glæsileg gjafdvdrd Briiódilijóna listar

VERSLUNIN
Langavegi 52, s. 562 4244.
Lífeyrisréttindi heimavinnandi
kvenna, komi til skilnaðar
I tilefni greinar
Svölu Thorlacius
ÉG ÞAKKA Svölu mjög tíma-
bæra grein hennar sem birtist í
Morgunblaðinu 10. apríl sl. um
hjónaskilnaði og lífeyrisréttindi. í
grein sinni bendir Svala réttilega
á réttleysi kvenna í lífeyrismál-
um, þar sem lífeyrisréttur fylgir
maka við skilnað og konan stend-
ur uppi réttlaus þó svo að lífeyris-
rétturinn hafi áunnist í langri
sambúð.
Mál þetta er angi af enn stærra
máli og má segja ljótum bletti á
þjóðfélagi okkar. Tökum sem dæmi
konu sem hefur verið heimavinn-
andi og komið upp börnum sínum.
Hún hefur hvergi áunnið sér neinn
rétt til lífeyris. Skilji þessi hjón fer
karlinn með lífeyrisréttinn með
sér. Sé konan komin á efri ár kemst
hún ekki inn á vinnumarkaðinn,
enginn vill ráða hana og hún fær
heldur ekki atvinnuleysisbætur.
Hún er í algerri sjálfheldu, hefur
enga möguleika til að framfleyta
sér og heimili sínu fram að ellilíf-
eyrisaldri. Þá fær hún ellilífeyri frá
Tryggingastofnun ríkisins, sem er
þó ef til vill miklu lægri upphæð
en henni bæri af áunnum sam-
eiginlegum lífeyrisrétti. Við búum
betur að útlendingum sem hingað
koma og hafa fengið hér atvinnu-
leyfi. Þeir fá atvinnuleysisbætur
ef þeir missa vinnuna en konan
sem ég minntist á áður á engan
slíkan rétt, þar sem hún var ekki
á hinum almenna vinnumarkaði
eins og áður sagði.
Ég ræddi þetta á fundi sem at-
vinnu- og jafnréttisnefnd Banda-
lags kvenna í Reykjavík (BKR)
átti með forstjóra Tryggingastofn-
unar ríkisins fyrir tveim árum.
Hann taldi að eini möguleiki slíkra
kvenna til að fá framfærslulífeyri
væri að fá örorkumat. Hvílík niður-
læging.
Fleira má nefna, svo sem að
heimavinnandi konan á aðeins rétt
á 80% persónuafslætti, hálfum
sjúkradagpeningum og greiðsla í
fæðingarorlofi til hennar er um
43% af greiðslu til útivinnandi
kvenna. Svona er því miður hægt
að halda áfram samanburði, en
umræðan í þjóðfélaginu undanfar-
in ár um réttindi kvenna hefur
hinsvegar öll snúist um barnsburð-
arleyfi enda eru það aðallega ung-
ar konur sem fyrir því berjast.
Ég hefi vakið athygli á réttleysi
fullorðinna kvenna á þingum BKR
árin 1995 og 1996, en þar sat ég
í atvinnu- og jafnréttisnefnd.
Skýrslur sem nefndin skilaði til
þingsins þessi ár fjölluðu um þetta
réttleysi meðal annars. Þing BKR
sendi síðan ályktanir í mars á s.l.
ári til félagsmálaráðherra og for-
sætisráðherra þess efnis að skorað
var á ráðherrana að þeir beittu sér
fyrir leiðréttingu á réttleysi heima-
vinnandi kvenna.
Á opnum fundi um jafnréttis-
mál á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins sl. haust, flutti ég erindi
MEG frá ABET
UTANÁ HÚS
FYRIRLIGGJANDI
um völd og áhrif kynj-
anna. í erindinu ræddi
ég meðal annars um
að öll réttindi konunn-
ar væru tengd maka.
Það sem heimavinn-
andi konan uppsker í
þjóðfélaginu í dag er
að hún á engan sjálf-
stæðan rétt fyrir það
starf sem hún hefur
unnið, það er að ala
upp þá kynslóð sem á
að taka við, og þess
er heldur ekki getið í
hagskýrslum!
Ég hefi einnig vakið
athygli á þessum mál-
um á fundum hjá
Landssambandi sjálfstæðiskvenna,
Verði - fulltrúaráði og á fundum
Það er algjör háðung
fyrir Alþingi, segir Mar-
grét K. Sigxirðardótt-
ir, ef tillagan um að líf-
eyrisréttindi verði
hjónaeign nær ekki
fram að ganga, þegar
hún verður borin upp í
8. sinn á Alþingi í vor.
hjá Hvöt, félagi sjálfstæðiskvenna
í Reykjavík. Auk þess ítrekað í
greinaskrifum á sama vettvangi,
nú síðast í tilefni 60 ára afmælis
Hvatar í afmælisávarpi í blaða-
grein í Morgunblaðinu 27. febrúar
sl. __
Á félagsfundi hjá Hvöt fyrir
rúmu ári þar sem Sólveig Péturs-
dóttr, alþingismaður, ræddi um
lagalega stöðu íslenskra kvenna
kom fram, að unnið væri að breyt-
ingu á hjúskaparlögum þess efnis
að litið yrði á lífeyrisréttindi sem
hjónaeign, en taldir væru slíkir
erfiðleikar á framkvæmdinni að
hún væri nær ógerleg. Formaður
í nafni Hvatar bað þá fyrir þau
skilaboð til Alþingis að í tækni-
væddu þjóðfélagi í
dag væri þetta vel
leysanlegt, allt sem
þyrfti væri vilji þeirra
sem um þessi mál
fjalla.
Það er sorglegt að
svona standa málin
þótt liðin séu 12 ár
síðan íslendingar
skrifuðu undir samn-
ing Sameinuðu þjóð-
anna um afnám mis-
mununar gegn kon-
um. Á þessum tíma
hefur sjö sinnum verið
lögð fyrir alþingi
breytingartillaga á
hjúskaparlögum þess
efnis, að lífeyrisréttur yrði hjóna-
eign eins og Svala bendir réttilega
á, en karlar hafa engan áhuga
sýnt fyrir því að koma þessu máli
í höfn. Ég segi karlar því þeir eru
meirihluti þingheims. Það fer ekki
milli mála að völdum er misdreift
milli kynja þar sem valdakerfi þjóð-
félagsins eru karlstýrð að mestu.
Ég kann ekki aðrar skýringar á
því af hveiju ekki hefur verið haft
hærra um þessi mál en þær, að
þessi hópur kvenna hefur ekki
haft getu eða þrek til þess að berj-
ast sjálfur fyrir sínum málum,
karlar hafa - með nokkrum undan-
tekningum þó- lítinn áhuga á mál-
um kvenna og því miður sitja allt-
of fáar konur á Aiþingi.
í janúar sl. sendi Guðmundur
Hallvarðsson alþingismaður for-
mönnum allra kvenfélaga bréf þar
sem hann vekur athygli á hversu
erfitt þetta réttlætismál eigi upp-
dráttar þó svo yfirlýst stefna
stjórnvalda sé að koma á jafnri
stöðu kvenna og karla. í fram-
kvæmdaáætlun ríkistjórnarinnar
fyrir árin 1993-97 er kveðið á um
hagskýrslugerð vegna aðgerða til
að ná fram jafnrétti kynjanna. Það
yrði alger háðung fyrir Alþingi ef
tillagan um að lífeyrisréttindi verði
hjónaeign næði ekki fram að ganga
þegar hún verður borinn upp í 8.
sinn nú í vor.
Höfundur er viðskiptafræðingur,
formaður Hvatar, félags
sjálfstæðiskvenna í Reykjavík.
3
RANNÍS
RANNSÓKNARRÁÐ ÍSLANDS
Vísindastyrkir
Atlantshafsbandalagsins
Atlantshafsbandalagið leggur árlega fé af mörkum til að
styrkja vísindamenn til rannsókna eða námsdvalar við
erlendar vísindastofnanir í aðildarríkjum
Atlandshafsbandalagsins og nú einnig í samstarfsríkjum
þess í Mið- og Austur-Evrópu á einhverju eftirtalinna sviða:
Náttúruvísindum, líf- og læknisfræði, hug- og
félagsvísindum og verkfræði.
Ennfremur má veita vísindamanni frá samstarfsríkjum í
Mið- og Austur-Evrópu styrk til smttrar dvalar (1-2 mánaða)
við rannsóknastofnun á Islandi, sem veitir honum
starfsaðstöðu. Rannsóknastofnunum, sem þetta varðar, er
bent á að hafa samband við Rannsóknarráð Islands.
Umsóknum um styrki þessa -„Nato Science Fellowships"
- skal komið til Rannsóknarráðs íslands, Laugavegi 13,
101 Reykjavík, í síðasta lagi 1. maí 1997.
Umsóknareyðublöð fást hjá Rannsóknarráði Islands,
Laugavegi 13. Afgreiðslutími þar er kl. 9-12 og 13-17.

Margrét K.
Sigurðardóttir