Morgunblaðið - 25.07.1997, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 25. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Er óánægja með vaxandi
gengi krónunnar?
ÍSLENDINGAR eru
að upplifa nýja tíma.
Eftir nokkurra ára
stöðugleika bætist við
töluvert góðæri. Þetta
endurspeglast í nýju
undri: sterkri stöðu ís-
lensku krónunnar.
Ekki eru nema nokkur
ár síðan „venjulegar“
gengisbreytingar voru
mældar i tugum pró-
senta og þá iðulega á
einn veg, gengi krón-
unnar lét undan síga.
Nú ber svo við að gengi
krónunnar hefur
hækkað um 1,5% frá
aprílmánuði gagnvart
myntkörfu og virðast margir jafn
undrandi og bændur í Hornafirði
sem sáu eldingar tæta upp jörðina
fyrir skemmstu.
Meðalgengi krónunnar
Frá því um mitt ár 1993 hefur
gengi krónunnar verið mjög stöðugt
gagnvart vegnu gengi annarra
mynta. Þar til í vor var gengi krón-
unnar lítið eitt lægra ensett viðmið-
unargengi Seðlabanka íslands sem
hefur vikmörk upp á 6% til eða frá.
Það bar svo við á vormánuðum að
í kjölfar innstreymis gjaldeyris
hækkaði gengi krónunnar um 1,5%
svo gengið er lítið eitt hærra en
viðmiðunargengið.
Skýring á þessu undri er í fyrsta
lagi töluvert innstreymi gjaldeyris
sem skýrist af miklum fjárfesting-
um í þjóðfélaginu og vaxtamun á
milli Islands og annarra landa.
Vaxtamunur á skammtímaskuld-
bindingum endurspeglar að hluta
til aðhaldssama stefnu Seðlabank-
ans í peningamálum.
Slík aðhaldssemi er
forsenda þess að hér
ríki áframhaldandi
stöðugleiki. í kjölfar
kjarasamninga og mik-
illa umsvifa í þjóðfélag-
inu er það því mjög
eðlilegt að sérstök að-
gæsla sé höfð. Liður í
því er að láta gengið
stíga, en það dregur
úr þrýstingi á verðlag
vegna lækkunar inn-
flutningsverðs í ís-
lenskum krónum.
Er gengið „of hátt“?
Margir hafa bent á
að hætta sé fólgin í því að gengið
hækki, vegna samkeppnisstöðu út-
flutningsgreinanna. Til þess að
meta slík áhrif verður að skoða
raungengi íslensku krónunnar,
þ.e.a.s. hlutfallslegt verðlag á Is-
landi og í öðrum löndum í sömu
mynt. Seðlabankinn hefur nýlega
reiknað út raungengi krónunnar
miðað við nýjar forsendur um verð-
bólgu- og launaþróun. Þar kemur
fram að sjiár gera ráð fyrir að verð-
bólga á Islandi verði heldur lægri
en í viðskiptalöndum íslands að
meðaltali. Þetta að öðru óbreyttu
hefði lækkað raungengi krónunnar.
Á móti kemur að nafngengi íslensku
krónunnar hefur hækkað eins og
áður kemur fram. Það er því mat
Seðlabankans að raungengi hækki
aðeins um 0,1% á þennan mæli-
kvarða á þessu ári. í sögulegu sam-
hengi er raungengi því áfram lágt.
Raungengi mælt sem hlutfallslegur
launakostnaður í sömu mynt hækk-
ar meira eða um 2,5%. Þetta raun-
gengi hefur sveiflast mjög mikið
hér á landi og telst þetta því lítil
breyting. Það er því einnig lágt í
sögulegu samhengi. Þegar tekið er
tillit til þessa og góðæris í íslensku
atvinnulífi eru því ekki mörg rök
sem styðja fullyrðingar um að gengi
sé „of hátt“.
Spegilmyndir og gengi
Umfjöllunin að ofan fjallaði um
gengi krónunnar gagnvart vegnu
meðaltali mynta. Myndin lítur að-
eins öðruvísi út ef gengisþróun ein-
stakra mynta er skoðuð. Til að
mynda er gengi þýska marksins í
í sögulegu samhengi,
segir Tómas Otto
Hansson, er raungengi
áfram lágt.
júlí tæplega 5% lægra en í miðjum
aprílmánuði, gengi japanska jensins
tæplega 9% hærra og gengi breska
pundsins 2,5% hærra. Þetta eru
hins vegar minni sveiflur en verið
hafa í gengi mynta á erlendum
mörkuðum, en gengi þýska marks-
ins hefur t.d. fallið um 13% gagn-
vart jeni, 7% gagnvart pundi.
Ástæða þess er sú að Seðlabankinn
heldur genginu stöðugu gagnvart
vegnu meðaltali mynta og dregur
því úr gengissveiflum gagnvart ein-
stökum myntum. Gengi krónunnar
er því „hátt“ gagnvart marki, en
„lágt“ gagnvart jeni og pundi. Að
meðaltali er þó gengi krónunnar
að hækka lítillega eins og áður kom
fram.
Spurningin um hvernig skrán-
ingu krónunnar skuli háttað er
umdeild enda hagsmunir manna
ólíkir. Þeir sem gera samninga í
þýskum mörkum vilja að krónan
sveiflist sem minnst gagnvart
marki, en þó láta þeir bara þá skoð-
un í ljós þegar þróunin er óhag-
stæð. Ef gengi krónunnar væri
stöðugt gagnvart marki þá myndi
gengi krónunnar sveiflast mun
meira gagnvart öðrum myntum.
T.d. myndi gengishækkun jensins
og pundsins undanfarið hafa orðið
töluvert meiri en raunin er. Það
myndi koma þeim illa sem t.d.
skulda í pundum eða jenum eða
flytja vörur inn frá þessum löndum.
Öfugt mundi þetta vera ef gengi
t.d. pundsins hefði fallið gagnvart
marki, þá myndu útflutningstekjur
þeirra sem flytja til Bretlands drag-
ast meira saman en annars. Það
eru því tvær hliðar á þessu máli
eins og öðrum, en stefna Seðlabank-
ans hefur miðast við viðskipavegið
gengi þar sem evrópumyntir utan
pundsins vega um 56%.
Dregið úr áhættu
Það er vandlifað í óvissum heimi.
Þess vegna verða aðilar sem eru í
viðskiptum að búa við óvissu um
tekjur og útgjöld, t.d. vegna ólíkrar
þróunar á mismunandi markaðs-
svæðum. Aðlögunarhæfni manna
er þó litlum takmörkunum háð og
á það við gengisóvissu sem aðra
hluti. Á fjármálamörkuðum hafa á
síðustu árum í auknum mæli verið
boðnir samningar og ráðgjöf sem
miðar að því draga úr gengis-
áhættu. Fyrirtæki geta t.d. hagað
skuldum sinum þannig að þær taki
mið af stöðugleika krónunnar gagn-
vart viðskiptavegnum myntum.
Tómas Ottó
Hansson
Til að draga úr gengisáhættu
má taka dæmi af ferðaskrifstofu
sem selur ferðir fram í tímann. Til
þess að koma í veg fyrir þá áhættu
sem felst í lækkun gengis þeirrar
myntar sem sölutekjur eru í getur
ferðaskrifstofan fest sér gengi við
móttöku pöntunar. Með því að
semja við banka má gera eftírfar-
andi: Ferðaskrifstofan lofar bank-
anum að skila inn tekjum af sölu
ferða í t.d. þýskum mörkum eftir
t.d. þrjá mánuði. Bankinn tekur lán
í þýskum mörkum með endur-
greiðslu eftir þijá mánuði, skiptir
peningunum í krónur og festir þá
á íslandi, t.d. með kaupum á ríkis-
víxlum. Að þremur mánuðum liðn-
um þegar ferðaskrifstofan skilar
inn mörkunum til bankans endur-
greiðir bankinn markalánið, fær
endurgreidda íjárfestingu sína í
krónum og skilar ferðaskrifstofunni
krónunum miðað við umsamið
gengi og íjárhæð. Engin kaup eða
sala gjaldeyris fara þá fram og því
er gengið ekki áhrifavaldur á lokun
samningsins. Þannig er hægt að
kaupa gengi í dag fram í tímann.
Kostnaðurinn eða álagið sem bank-
inn tekur sér fer eftir vaxtamun á
láni í þýskum mörkum og vöxtum
t.d. ríkisvíxla hér, kostnaði bankans
af pappírsvinnu o.fl. og öðrum þátt-
um svo sem gildistíma og upphæð.
Við samkeppni myndi ferðaskrif-
stofan einfaldlega leita til mismun-
andi fjármálastofnana eftir hæsta
framvirka gengi marksins.
Það er því á tiltölulega auðveldan
hátt hægt að draga úr áhættu sem
innbyrðis breytingar mynta í
myntkörfunni valda. Hins vegar
verða menn að horfast í augu við
gengisóvissu áður en illa fer enda
tryggja menn ekki eftir á. Það er
hins vegar aldrei að vita nema von-
in um óvæntan gengishagnað slævi
vitund manna. Kjarni málsins er
hvað sem öllu líður sá að gengismál-
in á íslandi eru í óvenju góðu ásig-
komulagi svo óánægjan verður að
teljast til þjóðlegrar hefðar.
Höfundur erhagfræðingur hjá
Seðlabanka fslands.
Skammtímavistun á Stuðlum
VEGNA ásakana
umboðsmanns barna,
Þórhildar Líndal, á
hendur Stuðlum bæði
í útvarpi og í greinar-
gerð þeirri sem birtist
í Morgunblaðinu 18/7
1997, tel ég undirrit-
aður starfsmaður
meðferðarheimilisins
Stuðla mig knúinn til
að gera grein fyrir
skammtímavistun að
Stuðlum. í umfjöllun
fyrrnefnds umboðs-
manns er því miður
lítið að finna sem
varpar ljósi á starf
það sem fram fer að Stuðlum og
allra síst skammtímavistun, enda
vart við því að búast að aðili sem
aldrei hefur á staðinn komið svo
vitað sé geti fjallað um starfsem-
ina af þekkingu. Eðlilegt og sjálf-
sagt hefði þó verið að hún starfs
síns vegna hefði lagt leið sína til
okkar að Stuðlum.
Skammtímavistun -
neyðarvistun
Einungis tveir aðilar geta vi-
stað unglinga í skammtímavist-
un, þ.e. lögregla og barnavernd-
arnefndir. Lögreglan getur vistað
í sólarhring en barnaverndar-
nefndir í allt að hálfan mánuð.
Ástæður lögregluvistana eru fjöl-
margar, en helstu tildrög eru ít-
rekuð afbrot, ofbeldisverk, ölv-
un/fíkniefnaneysla og útigangur.
í mörgum tilvikum, þegar ungl-
ingar eru teknir vegna ölvunar
að næturlagi, hefur ekki náðst í
foreldra eða foreldrar eru ekki í
stakk búnir til að taka á móti
unglingnum. Unglingurinn er þá
látinn sofa úr sér og
fer heim daginn eftir.
í sumum tilfellum
tekur barnaverndar-
nefnd við málinu úr
höndum lögreglu og
getur þá verið um
áframhaldandi vistun
að ræða.
Barnaverndar-
nefndir nota skamm-
tímavistun einungis í
neyð, þ.e. þegar öll
önnur úrræði hafa
brugðist og bráðnauð-
synlegt þykir að
stoppa unglinginn af.
Aðdragandi þessara
mála er yfirleitt langur og skamm-
tímavistun lokaáfanginn í röð ár-
angurslitilla meðferðarleiða þar
sem reynt hefur verið að vinna
úr málunum án frelsissviptingar
og forsjárhyggju. í hvert sinn sem
barnaverndarnefndir senda ungl-
inga í skammtímavistun, brýnum
við fyrir vistunaraðilum að hafa
vistunina eins stutta og mögulegt
er og vinna úr málunum eins hratt
og kostur er. Við erum í nær dag-
legu sambandi við vistunaraðila
og fylgjumst með framvindu mála
og einnig leggjum við okkar af
mörkum til að finna lausn, m.a.
með því að benda á leiðir og úr-
ræði sem okkur finnst að mætti
reyna.
Húsakynni
Tvö stór tveggja manna her-
bergi eru notuð við skammtíma-
vistun, í öðru er einungis salerni
og vaskur en í hinu salerni vaskur
og sturta. Borð og stólar eru í
báðum herbergjunum: í öðru her-
berginu er borðið og stólarnir
gólffast en í hinu laust, auk þess
sem þar er sófi. Lítill gangur er á
milli herbergjanna og hægt er að
opna á milli. Bæði herbergin eru
með stórum glugga með góðu út-
sýni og einnig með stórum glugga
sem snýr að skrifstofu skamm-
tímavistunar. Óbijótandi plast er í
öllum gluggum. Úr skrifstofunni
Við skammtímavistun,
segir Böðvar Björns-
son, þarf stundum að
taka á ofbeldi.
eru dyr inn í annað herbergið og
eru þær dyr hafðar opnar eins og
kostur er.
Dægrastytting
Skammtímavistun getur staðið
allt frá nokkrum klukkutímum
upp í hálfan mánuð. Þegar um
lengri vistanir er að ræða, þ.e.
lengri en sólarhring, bjóðum við
upp á margháttaða dægrastytt-
ingu. Allir unglingar í skamm-
tímavistun hafa aðgang að sjón-
varpi, útvarpi, bókum, blöðum og
tímaritum. Áuk þess bjóðum við
upp á margs konar útiveru í fylgd
starfsfólks. Má þar nefna göngu-
ferðir í nágrenni Stuðla, fjöruferð-
ir, bílferð í sveitirnar hér í kring,
bílferð til Þingvalla, stutta veiði-
ferð í hér í nágrenninu, bíóferðir,
bæjarferðir með viðkomu á kaffi-
húsi, o.s.frv. Sumt af þessari úti-
vist er árstíðabundið og eðlilega
er útivist fjölbreyttari á sumrin.
Það sem ræður þó mestu um úti-
veru er ástand skjólstæðinganna.
Á meðan sumir unglingar fá dag-
lega útivist og jafnvei oftar en
einu sinni á dag eru aðrir sem fá
lítið að fara út vegna ofbeldis- og
strokhættu. Þá má nefna að upp
hefur komið svo erfitt ástand á
deildinni vegna fjölda erfiðra
skjólstæðinga að unglingar sem
auðvelt er að fara með út hafa
orðið af útiverunni. Sem betur fer
er slíkt þó sjaldgæft.
Greining - meðferð
Það er ekki hlutverk skamm-
tímavistunar að annast greiningu
eða meðferð. Þó kemur fyrir þegar
um lengri vistun er að ræða að
ýmis greiningarvinna fer fram til
að veita vistunaraðilum betri heild-
armynd af unglingnum og vanda-
málum hans. Einnig veitum við
stundum ráðgjöf foreldrum ungl-
inga sem vistaðir hafa verið hjá
okkur til að koma í veg fyrir að
unglingurinn haldi áfram á sömu
braut og þurfi áframhaldandi vist-
un.
Ofbeldi
Það liggur í hlutarins eðli að
við skammtímavistun þarf stund-
um að taka á ofbeldi, en sem bet-
ur fer er það ekki algengt. Þessi
þáttur er starfsfólki Stuðla mjög
erfiður og er sífellt til umræðu
innan stofnunarinnar. Mótaðar
hafa verið reglur um hvernig taka
beri á ofbeldi og hvernig reyna
megi að koma i veg fyrir slíkt.
En þrátt fyrir verkreglur okkar
og viðleitni til að draga úr líkum
á ofbeldi verður þessi þáttur starf-
seminnar alltaf mjög erfiður og
ófyrirsjáanlegur. Ásakanir um að
unglingar í skammtímavistun séu
beittir ofbeldi af starfsfólki og
bundnir við rúmin eru ekki svara-
Böðvar Björnsson
verðar og í raun er sú umræða
tillitslaus með hliðsjón af þeirri
skapraun sem starfsfólk hefur
haft af því að þurfa að mæta og
taka á ofbeldi - og ekki síður
með hliðsjón af því hugmynda-
starfi sem starfsfólk hefur lagt
fram til að gera okkur kleift að
mæta ofbeldi á eins vægan og
faglegan hátt og kostur er. Þenn-
an þátt starfseminnar er mjög
brýnt að ræða áfram og þróa og
starfsfólk Stuðla myndi fagna því
að fá utanaðkomandi aðila eins
og t.d. geðlækni og lögfræðing í
það starf með okkur.
Lokaorð
Það er von mín að þessi stutta
greinargerð muni varpa Ijósi á
starfsemina og svara að einhveiju
leyti þeim spurningum sem óhjá-
kvæmilega hljóta að hafa vaknað
hjá þeim sem ekki eru kunnugir
innra starfi skammtímavistunar.
Hvað varðar starfsreglur, þá er
ég umboðsmanni sammála um það
að þær verði að vera í samræmi
við gildandi lög og reglur um
mannréttindi. Tel ég því að um-
boðsmaður barna gegni mikil-
vægu hlutverki í að farið sé ofan
í kjölinn á öllum þáttum réttinda-
mála barna og unglinga og fylgi
þeim málum eftir. Slíkt starf ætti
vitaskuld ekki að þurfa að rétt-
læta með ummælum um meint
mannréttindabrot á opinberri
stofnun, sem alla tíð hefur unnið
í samræmi við gildandi lög og
reglugerðir. Vonandi berum við
öll gæfu til að sú endurskoðun sem
hlýtur að fara fram á þessum
málum verði þess eðlis að hún
valdi ekki meira tjóni og rýri ekki
frekar það traust sem menn al-
mennt hafa borið til starfsfólks
Stuðla.
Höfundur er deildarstjóri
skammtímavistunar á Stuðlum.