Morgunblaðið - 02.11.1997, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 1997 23
Harmsagan var ekki einskorðuð
við Bretana. Einn af liðsmönnum
Amundsens, Hjaimar Johansen,
reifst heiftarlega við hann í suður-
skautsferðinni og bar brigður á for-
ystuhæfileika hans. Réttu ári eftir
ferðina fyrirfór Johansen sér og var
þá niðurbrotinn maður.
Flugið hefur nú gerbreytt öllum
aðstæðum og gert ferðir til suður-
skautsins auðveldari. Þegar menn
ganga á staðinn er það fyrst og
fremst til að reyna á eigið þrek.
Fyrir tveim öldum höfðu menn
ekki hugmynd um tilvist Suður-
skautslandsins enda ísbreiðurnar á
höfunum umhverfis það nægileg
hindrun fyrir skip þeirra tíma. Cook
skipstjóri kannaði höfín í grennd
við Suðurskautslandið á 18. öld en
talið er að Rússi og Breti hafi orðið
fyrstir til að berja landið augum
og_það sama árið, 1821.
Ymsar þjóðir gerðu út vísinda-
leiðangra á þessar slóðir en Bretinn
James Clark Ross náði mestum
árangri og sigldi langt inn í ísbreið-
una við fastalandið á fimmta áratug
19. aldarinnar.
Lítiö aó graeóa
Ross uppgötvaði meðal annars
tvö virk eldijöll, Erebus og Terror,
og við landkönnuðinn er kennt
Rosshaf. Vandinn var að Ross fann
ekkert sem hægt var að hagnast
beinlínis á og liðu því nokkrir ára-
tugir áður en aftur var reynt að
kanna þessi svæði.
Leiðangur undir forystu Norð-
mannsins Carstens Borchgrevinks
varð fyrstur til þess að hafa vetur-
setu á Suðurskautslandinu árið
1899. Borchgrevink fullyrti einnig
að hann hefði orðið fyrstur til að
stíga á land árið 1895 en fleiri
hafa eignað sér þann heiður.
Aðurnefndur Robert Falcon Scott
höfuðsmaður sigldi sérsmíðuðu
skipi sínu, Discovery, inn í ísinn
1901 og hafði vetursetu við
McMurdosund. Scott skipulagði
nokkrar sleðaferðir inn í landið.
Scott komst ásamt félögum sin-
um, Edward Wilson og Ernest
Shackleton, næst suðurskautinu í
um 800 km fjarlægð. Hinn síðast-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Dæmigerður
dagur
HVERNIG verður svo dæ-
migerður dagur hjá þre-
menningunum? Einu er hægt
að treysta, það verður kalt,
þurrt og vindasamt, úrkoman
er minni en í Sahara. Oftast
er sól, enda verður dagurinn
langi, sem stendur í sex mán-
uði, runninn upp þegar þeir
leggja í hann. Og vegna end-
urkastsins frá ísnum geta menn
sólbrunnið illa.
Eftir að hafa skriðið úr hlýj-
um svefnpokanum er gáð til
veðurs og hugað að hitastigi
og vindi og nauðþurftum sinnt.
Kveikt er á prímusnum og
bræddur snjór. Þegar búið er
að snæða morgunverð er bún-
aði pakkað niður á sleðana sem
eru norskir af gerðinni Fjellp-
ulk og úr fisléttu gerviefni.
Tjaldið er tekið niður. Gengið
er að jafnaði í 10 stundir, tvo
kílómetra í senn með stuttum
hvíldum á milli, en veður og
færð getur raskað þessum
áætlunum. Að „kvöldi" er
tjaldið sett upp, borðað og
hvílst í 8 stundir.
Allur búnaður er að sjálf-
sögðu vandaður og léttur, ís-
lensk framleiðsla þegar unnt
er. Skórnir eru norskir, tjaldið
þriggja manna og þolir verstu
veður. Skíðin eru með stálk-
öntum og neðan á þeim er
sérstakt mohair-skinn sem er
þeirrar náttúru að hárafarið
veitir nokkra viðspyrnu.
Maturinn er einkum svína-
fíta og svonefnt pemmikan,
þurrkað mauk úr ýmiss konar
kjöti, fitu og kryddi. Einnig
verður meðferðis smjör, sal-
ami, musli, súkkulaði, kex og
þurrmatur. Vegna kuldans og
erfiðisins brennir líkaminn
meira en tvisvar sinnum fleiri
hitaeiningum á dag en venju-
lega. Eitt af því sem þremenn-
ingarnir gera er að fita sig
fyrir ferðina.
-89,6 gráóur
en oftast hlýrra
UÐURSKAUTSLANDIÐ,
sem á erlendum málum er
nefnt Antarktika, er nokkru
stærra en Evrópa eða um 11 millj-
ónir ferkílómetra. Er þá átt við
þurrlendi en áfast því eru miklar
ísbreiður á hafinu, sums staðar
hundruð metra að þykkt. Syðra
segulskaut jarðar er nú í svo-
nefndu Suðuríshafi, um 2.800 km
frá landfræðilega suðurskautinu
en segulskautið færist 10-15 km
til norðvesturs á ári.
ísmassinn í þessari Klakahöll
suðursins þekur um 98% landsins
og er allt að 4,7 kílómetrar að
þykkt. Þyngd hans þrýstir svo á
þurrlendið, einkum inni í landinu,
að verulegur hluti af því er í reynd
undir sjávarmáli. Hæsta fjallið er
Vinson, um 4.900 metrar. Á
suðurskautinu er hæðin yfir sjáv-
armál rúmlega 2.800 metrar,
Hvannadalshnúkur er sem kunn-
ugt er um 2.100 metrar.
Örlítill gróður er á þurrlendinu,
aðallega skófir og mosategundir.
Fjöldi mörgæsa og annarra fugla
lifir þar auk sela og hvala í sjónum
og á ísröndinni.
Svo mikið er af ís á Suður-
skautslandinu að ef hann bráðnaði
allur myndi yfirborð sjávar hækka
að jafnaði um 60 metra. Samt sem
áður er úrkoma afar lítil en ísinn
hefur safnast fyrir á milljónum
ára. Rússneskir vísindamenn í
rannsóknastöðinni Vostok mældu
89,6 stiga kulda í um 3.500 metra
hæð og 1.000 km fjarlægð frá
landfræðilega skautinu í júlí árið
1983. Hlýjast hefur mælst 13,6
stiga frost. Á suðurskautinu er
einn dagur sex mánuðir og nóttin
jafnlöng, dagurinn eða sumarið
hefst þegar haustar hér á norður-
hvelinu.
Friósamleg sambúó
Alþjóðlegur samningur um Suð-
urskautslandið tók gildi 1961 en
áður höfðu allmörg ríki, þ.á m.
Noregur, gert þar tilkall til yfir-
ráða. Kveðið er á um nýtingu
svæðisins til vísindarannsókna og
samstarfs í þeim efnum, jafnframt
að þar skuli ekkert hernaðarbrölt
viðgangast.
Allmörg ríki hafa komið sér upp
bækistöðvum til rannsókna á Suð-
urskautslandinu. Á sjálfu suð-
urskautinu er flugvöllur og banda-
rísk bækistöð, kennd við Amunds-
en og Scott.
Alls eru um 2.000 manns í rann-
sóknastöðvunum á Suðurskauts-
landinu á sumrin, þar af rúmlega
100 í Amundsen og Scott-stöðinni
á sjálfu suðurskautinu. Kona kom
fyrst á þessar slóðir 1969 og fyrsta
barnið fæddist í argentískri stöð
1978.
Fyrirlestur
ilillPlllfisif
‘imsí; ■ Irmm

Stoðtækjanotendur og aðstandendur, læknar, hjúkrunarfólk, sjúkraþjálfarar,
kennarar, íþróttaþjálfarar, sálfræðingar og annað áhuga- og fagfólk. Össur hf.
býður til fyrirlestrar og umræðna með bandaríska hjólreiðameistaranum Duane
Wagner þriðjudagskvöldið 4. nóvember.
Duane Wagner, sem hlotið hefur flestar æðstu orður bandaríska hersins, missti
báða fætur í sprengjuárás í Víetnamstríðinu 1967. Með reynslu sinni af því að
yfirvinna fötlunina og viðhorfi til lífsins hefur Wagner öðrum fremur átt þátt í
að breyta viðhorfi almennings og ekki síst stoðtækjanotenda sjálfra til fötlunar.
Hann hefur áunnið sér virðingu fagfólks innan stoðtækjafræðinnar fyrir
árangursríkt ráðgjafastarf í þágu aflimaðra og haldið fjölda fyrirlestra í
Bandaríkjunum og víðar. Þetta er maður með merkilegan feril og skoðanir sem
hafa opnað mörgum nýja sýn á lífið.
Duane Wagner er ekki síður þekktur sem afreksmaður í íþróttum. Hann keppir
við ófatlaða jafnt sem fatlaða í hjólreiðum, s.s. í keppninni Race Across America.
Fyrir íþróttaþátttökuna hafa honum hlotnast ýmsar viðurkenningar, m.a. ARETE
verðlaun bandarísku ólympíunefndarinnar, sem hann deildi með golfmeistar-
anum Tiger Woods árið 1994.
j fyrirlestrinum fjallar Wagner um það að missa hluta líkama síns, bæði út frá
sjónarhóli ráðgjafans og þess sem aflimaður er, mikilvægi viljans og hlutverk
þeirra sem standa nærri, fjölskyldu og fagfólks. Fyrirlesturinn fer fram í Þing-
sölum Hótels Loftleiða og er öllum opinn. Hann fer fram á ensku. Á eftir verða
kaffiveitingar og opnar umræður.
Missið ekki af einstöku tækifæri til að hlýða á einstakan mann.
n
ÖSSUR