Morgunblaðið - 02.11.1997, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 2. NÓVEMBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
BÚRFELLSLÍNA 3 A
- UMHVERFISSLYS
EIN af auðlindum okkar íslendinga
er viðáttan, fámennið, landið sjálft,
‘ósnortin fjöll og dalir, öræfi hraun
og jöklar. Brejrtingar eru örar í
heimi hér og örari en áður var.
Fjárfesting í virkjunum og álverum
er ofarlega á baugi og framtíð ís-
lendinga talin ráðast af því. Hagtöl-
ur eru jákvæðar víðast hvar og
hagvöxtur. Peningar og verðbréf
vaxa og dafna í bönkum og sjóðum.
Aðrir mælikvararðar eru á hinn
bóginn uggvænlegri. Mannkyni
fjölgar sem nemur íslensku þjóðinni
á dag. Jarðvegur að rúmtaki Esj-
unnar fýkur til sjávar á ári, eyði-
merkur stækka sem nemur 'h ís-
landi á ári. Skógar eru ruddir um-
fram það sem plantað að jafngildi
^3/4 flatarmáls landsins á ári. Fiski-
stofnar hrynja af ofveiði um víða
veröld, einnig hérlendis. Koltvísýr-
ingur er vaxandi vandamál og svo
má_ lengi upp telja.
Út frá þessum raunveruleika og
í þessu samhengi verður að meta
lítt snortnar víðáttur landsins,
hreinleikann og einsemdina. Fátt
er eftirsóknarverðara í heimi hér
0g eftirspum fer vaxandi. Hvernig
á að meta víðáttu til fjár? Við verð-
um að sjást fyrir og fara varlega
og fara vel með landið.
Umhverfisslys
Búrfellslína 3 A er á kafla mikið
slys og meira en flestir gera sér
grein fyrir. Frá Búrfelli í Gríms-
nesi, að Orustuhól á Hellisheiði er
nú ruðst með veg og mikil línu-
stæði 20 km leið, þvert yfir lítt
snortið land að nauðsynjalausu. 5
km kafli er algerlega óréttlætanleg-
ur og er hann frá Kyllisfelli í Grafn-
ingi yfir í Bitru við Hellisheiði. Þar
er farið sunnan við Álftatjöm og
yfir hverasvæðið á Ölkelduhálsi
með veg og yfírþyrmandi línu. Þá
verður línan einnig yfirgnæfandi
niður alla Bitmna og mun bera við
himin á löngum kafla frá Hellis-
heiði séð.
Margir þekkja þetta svæði og
hafa gengið upp annan hvom dal-
Þama er smágert og
viðkvæmt landslag,
Fjallabak eða Lónsöræfi
suðvesturkj álkans, segir
Ami B. Stefánsson, og
svæðið hefur mikið úti-
vistargildi.
inn, Grændal eða Reykjadal, upp
af Hveragerði og yfír í Grafning,
eða öfugt. Ýmsir hafa fengið sér
bað í heita læknum í Klambragili
og jafnvel fleiri lækjum. Svæðið
hefur mjög mikið útivistargildi, um
það liggja nú gönguleiðir þvers og
kmss. Þama em afar fjölbreyttir
hverir. Á hundraða hektara hvera-
svæði em ölkeldur, heitar upp-
sprettur, vatnsaugu, gufuaugu,
brennisteinsútfellingar, dmllupyttir
af ýmsum gerðum sjóðandi og
fmssandi. Aðeins goshveri vantar.
Fjölmargir heitir lækir em á svæð-
inu. Ölkelduhnúkur og fagurlitir
botnar dalanna tveggja eru gegn-
soðnir af hverahita. Landslagið er
smágert og fínlegt. Hrómundar-
tindur, Tjarnarhnúkur, Laki, Kyllis-
fell, Dalskarðshnúkur og Ölkeldu-
hnúkur standa 50:150 m yfír um-
hverfí sitt. Grunn Álftatjömin fellur
vel inn í landið milli Kyllisfells (þar
býr Giljagaur) og Tjamarhnúks.
Skammt norðaustur af Álftatjörn-
inni em Katlatjarnir, magnaðir
sprengigígar frá síðustu ísöld. Suð-
ur af er Klambragilið og ölkeldurn-
ar þar og að ekki sé minnst á heita
lækinn, einn mesta læk sinnar gerð-
ar á landinu, allt að því jafngildi
Landmannalauga. Þar eru upptök
Varmár og varminn að mestu það-
an. Þetta fíngerða fjölbreytta lands-
lag þolir á engan hátt fyrirhugaða
línu og vegagerð svo vel fari. í
þessu samhengi má geta þess að
undirbúningur var í gangi að stofn-
un sérstaks Dalafólkvangs og vísast
þar í Náttúruminjaskrá
frá 1981. Þama er
smágert og viðkvæmt
landslag, „Fjallabak
eða Lónsöræfi“ suð-
vesturkjálkans.
Aðrar leiðir
Upphaflega var ætl-
unin að leggja Búr-
fellslínu 3 A um Grafn-
ingsháls og meðfram
línunum tveim sunnan
Hveragerðis. Hvera-
gerðisbær, sem hefur
lítið landrými taldi það
af og frá, þar sem slíkt
þrengdi að framtíðar-
byggingarsvæði bæjar-
ins. Næst kom tillaga um leið rétt
norður af Hveragerði, en m.a. Garð-
yrkjuskólinn taldi það alls ófært.
Eitthvað var norðurleiðinni með-
fram línunum um Grafning fundið
til foráttu, ekki var mikið látið á
það reyna. í stað þess þannig, eins
og eðlilegast var, að leggja línuna
meðfram einu af fjórum til fimm
línustæðum til Reykjavíkur og sam-
nýta vegi og slóða, eða bara end-
umýja eina þeirra, flæmdist Lands-
virkjun á fjöll og ný leið var fund-
in. Það þvældist þó mikið fyrir
mönnum, sem von var, að koma
línunni sómasamlega frá Laxár-
dal/Kyllisfelli yfír í Bitru, enda er
það ekki nokkur lifandi leið.
Leyfi fyrir línunni var fengið 1989
hjá þeim 13 sveitarfélögum sem
línan liggur um. Línan liggur frá
virkjunum á Þjórsár-Tungnaársvæð-
inu, til Reykjavíkur. Náttúruvemd-
arráð breiddi blessun sína yfir um-
rætt línustæði, en var þó í nokkmm
vandræðum með Klambra-
gils/Ölkelduhnúkssvæðið. Miðað við
hugmyndir um Dalafólkvang og sé
hugsað til málavafsturs Náttúm-
vemdarráðs út af skálabyggingu í
Klambragili er reyndar óskiljanlegt
að ráðið skyldi samþykkja línuna og
vegagerð henni tilheyrandi fyrir sitt
leyti.
Mat á umhverfisáhrifum
Þeim sem þetta ritar hefur verið
kunnugt um fyrirhugað línustæði í
fáein ár. í fyrstu virtist afar ólík-
legt að til framkvæmda kæmi vegna
ástands á álmörkuðum, það breytt-
ist síðan, eins og allir vita. Lög um
umhverfismat tóku gildi 1993 og
taldi hann í einfeldni sinni að línan
mundi falla undir þau. Þegar álverð
fór síðan að hækka var hugsanlegt
að til framkvæmda gæti komið. Því
var málið kannað með fyrirspumum
í mars sl. Þar kom fram sú skoðun,
„að óhugsandi sé að línan sem leyfí
fékkst fyrir ’89, komi til fram-
kvæmda“. „Það sé einfaldlega
óraunhæft að leggja 220 kv línu
eins og aðstæður eru í dag.“ „Breytt
lína fer örugglega í umhverfismat
og þá er nægur tími til athuga-
semda.“ Þá kom fram sú skoðun
að jafnvel „óbreytt lína ætti að fara
í mat á umhverfisáhrifum", þó
gæti slíkt hugsanlega verið teygjan-
legt. Einnig kom upp, að „álitamál
geti verið hvenær umrætt leyfí frá
’89 fymist, eftir að lög um mat á
umhverfísáhrifum tóku gildi“.
Landsvirkjun sendi sl. sumar út
útboðslýsingar að veg og undirstöð-
um fyrir 400 kv línu og þá fóru
hlutimir að gerast hraðar. Stjórn-
sýslukæra kom fram frá Umhverf-
issamtökum íslands og fleirum.
Umhverfísráðherra tók kæmna til
greina og úrskurðaði að mat á um-
hverfisáhrifum línunnar skyldi fara
fram.
Hvað er
Landsvirkjun
að gera?
Þrátt fyrir úrskurð
um mat á umhverfís-
áhrifum 400 kv línu,
heldur Landsvirkjun
framkvæmdum áfram
af fullum krafti á þeirri
forsendu að fullt leyfi
sé fyrir 220 kv línu.
Línu sem flytur fjórð-
ung á við hina. Línu
sem er beinlínis óhag-
kvæm. Línu sem kost-
ar 2,2 milljarða, en
hin, fjórum sínnum
öflugri kostar 2,9
milljarða. Margir telja eðlilegt að
meta 220 kv línuna m.t.t. umhverf-
isáhrifa þrátt fyrir leyfið frá ’89
og væri það í takt við tímann og
umhverfisstefnu Landsvirkjunar.
Reyndar verður að meta hana
vegna samanburðar (sjá síðar).
Landsvirkjunarmenn halda
áfram með línuframkæmdir á þeirri
forsendu að þeir hafí leyfí fyrir línu,
sem hinsvegar er svo óhagkvæm
að það borgar sig ekki að leggja
hana eins og aðstæður eru í dag.
Þörf er á 400 kv línu hvort sem
er. Þeir treysta því að mat á um-
hverfisáhrifum verði þeim og 400
kv línunni í hag. Hvað, ef svo verð-
ur ekki, ætlar Landsvirkjun raun-
verulega að reisa þessa óhagkvæmu
220 kv línu? Landsvirkjun hefur
falið Línuhönnun hf. að gera úttekt
á 400 kv línunni m.t.t umhverfis-
áhrifa. Til að meta megi málið verð-
ur að meta áhrif 220 kv línu einnig
og bera saman mismun á umhverf-
isáhrifum 220 kv og 400 kv línu.
Hvað ef forsendur eru ekki einu
sinni fyrir 220 kv línu? Brýn þörf
er að umhverfisáhrif vega- og slóða-
gerðar verði metin. Lagatæknilega
er sennilega hægt að sleppa fram
hjá því á forsendum leyfisins frá
’89, siðferðilega þó óveijandi.
Skipulagsstjóra ríkisins er skylt
að meta málið algerlega óháð, og
það veitir Landsvirkjun engan um-
framrétt þó vegur sé kominn. Marg-
ar veigamiklar athugasemdir eru
gegn 400 kv línunni og það er alls
óvíst að skipulagsstj óri samþykki
400 kv línu fyrir sitt leyti, á því
svæði sem um ræðir. Það verður
ljóta slysið að henda hundruðum
milljóna í framkvæmdir sem valda
óbætanlegum skaða á náttúru lands-
ins og verða síðan engum til gagns.
Vinnubrögð sem þessi eru áhættu-
spil með almannafé og alls ekki er
gefíð að mat á umhverfisáhrifum
verði jákvætt, hvorki á 220 kv né
400 kv línu og hvað þá? Mál þetta
er Landsvirkjun til vansa. Stofnunin
skaðar eigin ímynd og lítilsvirðir
ákvörðun umhverfisráðherra. Hún
vanvirðir lög um mat á umhverfis-
áhrifum, sem eru því miður veik og
dálítið óljós, sérstaklega eru refsi-
ákvæði mjög veik og erfítt um vik
að beita þeim. Þá gerir Landsvirkjun
lítið úr sinni eigin umhverfisstefnu.
Framkvæmd sú, sem ofan ræðir, er
að mati greinarhöfundar í andstöðu
við nánast alla 10 liði Umhverfis-
stefnu Landsvirkjunar, sem sam-
þykkt var af stjóm fyrirtækisins 4.
sept. sl. Að lokum veldur stofnunin
á vafasömum forsendum óbætanleg-
um skaða og það er verst, á land-
svæði sem hefur gildi langt umfram
t.d. Krýsuvík og Námaskarð.
Önnur úrræði
Það eru a.m.k. íjórar fímm stórar
línur sem liggja til höfuðborgarinn-
Menntun í hótel- og
matvælagreinum.
*Nám til meistararéttinda
* Iðnnám
* Matartæknanám
* Matsveinanám
*Grunnnám.
Innritun fyrir vorönn 1998 stendur yfir í Hótel- og
matvælaskólanum til 10. nóvember.
Upplýsingar gefur kennslustjóri verknáms
milli kl.. 8.00 og 16.00.
HÓTEL- OG MATVÆLASKÓLINN
I MENNTASKÓLINN Í KÓPAVOGI
■*■■■• v/Digranesveg - 200 Kópavogur,
Sími 544 5530, fax 544 3961, netfang mk@lismennt.is
Árni B.
Stefánsson
ar, að nokkru leyti eru tvær og
tvær samsíða, t.d. sunnan Hvera-
gerðis, á Hellisheiði og á fleiri stöð-
um. Þvers og kruss reyndar um
Mosfellsheiði og fer versnandi.
Hvers vegna ekki að endumýja eina
eða tvær linur og stækka í 400 kv?
Línurnar em að hluta að verða úr-
eltar og komnar á tíma. Slíkt myndi
duga langt fram á næstu öld. Ef
ekki það, hversvegna ekki að leggja
samsíða þeim línum sem fyrir em?
Það er engin ástæða til að fara
þversum yfir jafnósnortið svæði og
nú er gert með Búrfellslínu 3 A,
þessa 20 km leið frá Búrfelli að
Omstuhól á Hellisheiði.
Auðvitað em ýmiss konar vanda-
mál, Hveragerðisbær landlítill, vax-
andi sumarbústaðabyggðir, vaxandi
meðvitund um umhverfismál.
Bændur og sveitarfélög ekki eins
vinsamleg raflínum og áður.
Hræðsla við rafsvið og margt fleira.
Það verður þó að vera hægt að
samræma raflínur á víðtækari
gmnni en svo, að þröngir sérhags-
munir geti leitt til óhappa eins og
þess sem nú er að eiga sér stað.
Allir þeir íjölmörgu, sem höfundur
hefur rætt við, viðkomandi ráðherr-
ar meðtaldir, em sammála að önnur
leið hefði verið heppilegri. Þá er
þessi leið ekki óskaleið Landsvirkj-
unar. Tímapressa er komin og það
verður að vera mögulegt að afhenda
rafmagn til álvers innan ákveðins
tíma. Duga 220 kv? Þó svo væri
er það útaf fyrir sig ekki afsökun
fyrir því umhverfisóhappi, sem í
gangi er.
Lokaorð
Umhverfisslys á sér nú stað, að
mati höf., á svæðinu frá Búrfelli í
Grímsnesi að Orustuhól á Hellis-
heiði, mest þó á Ölkelduhálsi og við
Álftatjöm. Mikið er það goð sem
krefst slíkra fóma.
Vestur af hálsinum og hugsan-
lega á honum sjálfum er áætlað
framtíðarvinnslusvæði Hitaveitu
Reykjavíkur. Vera má að það sé
afsökun Landsvirkjunar, hið gagn-
stæða er þó nær sanni. Hver er
skoðun Hitaveitunnar á þessu máli?
Höfundi er ekki kunn gögn um
áætlun á nýtingu jarðhita á svæðinu
og sennilega em þau ekki til. Er
ekki rétt að samræma hlutina?
Snyrtilegt orkuver þarf ekki að fara
illa á Bitrunni og umgengni Hita-
veitunnar hefur verið nokkuð til
fyrirmyndar. Orkuver getur aldrei
farið vel í landslaginu með línuna
sem risavaxna girðingu frá austri
til vesturs, þvert yfir hverasvæðið
á Ölkelduhálsi og hugsanlegt virkj-
unarsvæði og síðan með veginum
niður Bitruna. Fjölmargir aðilar og
samtök eru afar ósátt við fyrirhug-
aða línu bæði á því svæði sem að
ofan greinir og á fleiri stöðum
reyndar. Unnið er að svæðisskipu-
lagi Ölfushrepps og nágrennis, eru
þeir sáttir við þetta? I staðfestri
greinargerð að svæðisskipulagi
Þingvalla-, Grafnings- og Gríms-
neshrepps segir orðrétt: „Brýnt er
að fylgst verði nákvæmlega með
öllum umhverfisáhrifum þeirrar
orkuvinnslu, sem þegar á sér stað
á svæðinu." Og; „Ef nauðsynlegt
þykir að leggja einhverskonar línur
eða lagnir ber að haga því þannig
að sem minnst land og gróður fari
til spillis. Koma þarf í veg fyrir
að undir slíkum kringumstæðum
myndist nýir vegslóðar." Eru þeir
sáttir við þetta? Ferðafélag íslands
er hvatt til að kynna sér málið, og
Útivist, en bæði félögin hafa stað-
ið fyrir gönguferðum á svæðið.
Hveragerðisbúar ættu að hugsa
þetta mál, náttúruverndarsamtök
og allur almenningur. Höfundur
hvetur Landsvirkjun til að hætta
þegar framkvæmdum við Búrfells-
línu 3 A á því svæði, sem um ræð-
ir og bíða meðan mat á umhverfis-
áhrifum fer fram. Hvort sem slíkt
mat verður línunni í hag eða ekki,
verður slík ákvörðun stofnuninni til
mikils sóma. Þá hvetur greinarhöf-
undur Finn Ingólfsson iðnaðarráð-
herra til að íhuga þetta mál betur
og vinna að því að betri leið verði
fundin.
Höfundur er augnlæknir.